Беларуская вёска ў міжваенны час: шляхі і формы савецкай мадэрнізацыі (1921-1939)
Выдавец: Выдавецтва БДУ
Памер: 240с.
Мінск 2014
10. Нпполйтов Г. М. К вопросу о сннергетнческом подходе в нсторнческнх н нсторнографнческнх нсследованнях // йзв. Самар. науч. центра Рос. акад. наук. 2010. Т. 12. № 2. С. 207—216 ; Он же. Класснфнкацмя нсточннков в проблемно-тематнческнх нстормографнческнх нсследованнях н некоторые методологнческне подходы к нх аналнзу // йзв. Самар. науч. центра Рос. акад. наук. 2011. Т. 13. № 3—2. С. 501—509 ; Он же. йсторнографнческлй факт н нсторнографнческнй нсточннк как категорнн нсторнческой наукл: непростая дналектнка // йзв. Самар. науч. центра Рос. акад. наук. 2013. Т15.№1.
11. Мйхнюк В. Н. Крестьянство Белорусснн на путн к соцналнзму : нсторногр. очерк. Мннск: йзд-во БГУ. 1979. 183 с.
12. Мйхнюк В. 77. Становленне н развнтне нсторнческой наукн Советской Белорусснн (1919— 1941 гг.). Мннск, 1985 ; Он же. Становленж н развнтне ясторяческой наукн Советской Белорусснн (1919—1941 гг.): автореф. днс.... д-раяст. наук : 07.00.02/АН БССР, йн-тнсторші. Мннск, 1987. 45 с.
13. Козляков В. Е. Современная нсторнографня Беларусп: некоторые тенденцнп в нзученнп отечественной псторнн // Рос. н славян. нсследовання : науч. сб. / редкол. : А. П. Сальков (отв. ред.) [н др.]. Мннск : БГУ, 2009. Вып. 4. 232 с.
14. Сташкевіч М. С. Сучасныя даследаванні гісторыі Беларусі: стан, дасягненні і перспектывы // Актуальныя праблемы гісторыі Беларусі: стан, здабыткі і супярэчнасці, перспектывы развіцця : матэрыялы рэсп. навук. канф.. Гродна, 3—4 мая 2002 г. : у 4 ч. / пад рэд. П. Крэня [і інш.|. Гродна : ГрДУ, 2003. Ч. 1,2.
15. Кондратьев Н. Д. Основные проблемы экономнческой статнкн н дннамнкн: предварптельный эскнз / авт. ст. о Кондратьеве н его творчестве Ю. Н. Давыдов, Ю. Б. Кочеврмн, В. В. Снмонов. М.: Наука, 1991. 576 с. (Сер. «Соцмологнческое наследне»),
16. Международная научная конференцня на нстфаке МГУ «Может лп нсторня быть обьектнвной» / Л. Байбакова [н др.] // Новая н новейшая нсторня. 2012. № 3. С. 3—40.
17. LUymoea О. М. Нсторнографня п постмодерн: вопрос об ндентнчностн во второй половнне XX — начале XXI века. Мннск : БГУ, 2008. 279 с.
18. Ковальченко 11. Д. Сушность н особенностп обшественно-нсторнческого развнтня (Заметкн о необходнмостн обновленных подходов) // Он же. Методы нсторнческого псследованпя: Отделенне нсторнко-фнлологпческнх наук. 2-е нзд., доп. М. : Наука, 2003. Пршіоженне. С. 454—481.
19. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы : у 5 т. Мінск: Беларус. Савец. Энцыкл. імя П. Броўкі, 1977. Т. 1.608 c.
20. Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 2 : В — Вяшчэль / рэд. Г. А. Цыхун. Мінск : Беларус. навука, 1980. 344 с.
21. Вялікае Княства Літоўскае : энцыкл.: у 2 т. /рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) |і інш.] ; маст. Э. Э. Герасімовіч. 20-е выд. Мінск : БелЭн. 2007. Т. 1 : Абаленскі — Кадэнцыя. 688 с.
22. Гістарычны слоўнік беларускай мовы. Вып. 3. Варпво — вкупе. Акадэмія навук Беларусі. Інстытут мовазнаўства / склад. А. П. Груцо (і інш.|. Мінск: Навука і тэхніка, 1983.
23. Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. /рэдкал.: Г. П. Пашкоў [і інш.]. Мінск : БелЭн, 1997. Т. 4 : Варанецкі — Гальфстрым. 480 с.
24. Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Т. 5. Кн. 1. С — У / рэд. тома М. Р. Суднік. Мінск : Выд-ва Беларус. Сав. Энцыкл. імя П. Броўкі, 1982. 663 с.
25. Трагедня советской деревнн. Коллектнвнзацня н раскулачнванне. 1927—1939. Документы н матерналы : в 5 т. / под ред. В. Даннлова, Р. Маннннг, Л. Внолы. М. : РОССПЭН, 2002. Т. 4 : 1934— 1936. 1056 c.
26. Советскаядеревняглазамп ВЧК-ОГПУ—НКВД. 1918—1939. Документынматерналы: в4т. / под ред. А. Береловнча, В. Даннлова. М. : РОССПЭН, 2000. Т. 4. 864 с.
27. «Тянут с мужнка последнпе жнлы...». Налоговая полнтмка вдеревне (1928—1937 гг.): сб. док. н матерналов /сост. : Н. Е. Глушенко |н др.] ; редкол.: Н. А. Нвннцкнй (отв. ред.) |н др.|. М.: Собранне, 2007. 638 с.
28. Гйдденс Э. Соцнологня. М. : Эднторнал УРСС, 1999. 704 с.
29. Кодйн М. С. Теоретнко-методологнческне проблемы соцнально-экономнческнх н сойнально-полнтнческнх преобразованнй в Росспп в конце XX века. 1990—2000 гг. М. : Наука, 2002. 213 с.
30. ДанйловА. Н. Переходное обшество: проблемы снстемной трансформацнм. Мпнск, 1998.432 с.
31. Каханоўскі А. Г. Сацыяльная трансфармацыя беларускага грамадства ў другой палове XIX — пачатку XX ст.: метадалогія і методыка аналізу // Рос. н славян. нсследовання : науч. сб. / редкол. : А. П. Сальков (отв. ред.) [н др.]. Мннск : БГУ, 2009. Вып. 4. С. 44—51.
32. Токць С. Беларуская вёска ў эпоху зьменаў: другая палова XIX — першая траціна XX ст. Мінск : Тэхналогія, 2007. 308 с.
33. Парсонс Т. О сойпальных снстемах / под ред. В. Ф. Чесноковой н С. А. Белановского. М. : Акалем. проект, 2002. 832 с.
34. Ріігаіпеп Т. Towards a New Social Order in Russia: Transforming Structures in Everyday Life. University of Helsinki, 1997. 342 c.
Раздзел 1. ГІСТАРЫЯГРАФІЯ, КРЫНІЦЫ I МЕТАДАЛОГІЯ ДАСЛЕДАВАННЯ
1. 1. ГІСТАРЫЯГРАФІЯ
Гістарыяграфія мадэрнізацыі беларускай вёскі міжваеннага часу (1921— 1939 гг.) налічвае амаль стагоддзе. Першыя працы па яе вывучэнні з’яўляліся па меры разгортвання тых працэсаў, якія кардынальна змянялі сацыяльную структуру вясковага насельніцтва. У 1920-я гг. з навукоўцаў найбольшую публікацыйную актыўнасць выяўлялі прадстаўнікі трох аграрных школ: арганізацыйна-вытворчай (A. В. Чаянаў, A. М. Чэлінцаў, М. П. Макараў), сацыяльна-эканамічнай (ліберальнай) (С. М. Пракаповіч, М. М. Літошанка, М. Д. Кандрацьеў), радыкальнай марксісцкай (У. С. Нямчынаў, М. Л. Крыцман, Юрый Ларын (Міхаіл Аляксандравіч Лур’е)) [ 1 —5]. У гэты час з’яўляюцца гтублікацыі беларускіх навукоўцаў і практыкаў У. М. Ігнатоўскага, I. А. Кіслякова, Д. Ф. Прышчэпава і інш. [6—10],
Адной з важнейшых тэм вывучэння ў 1920—30-я гг. была тэма зараджэння і развіцця калектыўных форм гаспадарання ў БССР. У гэты час назапашваўся пэўны факталагічны матэрыял, вёўся актыўны пошук шляхоў і форм мадэрнізацыі вёскі. З’яўляецца шэраг артыкулаў і брашур, у якіх вывучаўся быт удзельнікаў кааператыўнага будаўніцтва, вызначаліся першыя поспехі і недахопы дзейнасці савецкіх гаспадарак, выяўляліся перспектывы развіцця асобных галін сельскагаспадарчай вытворчасці ў калгасах. Яны былі напісаны не прафесіяналамі-гісторыкамі, а галоўным чынам партыйнымі і гаспадарчымі работнікамі, супрацоўнікамі кааператыўных устаноў, рэдакцый часопісаў і характарызуюцца вузкай крыніцазнаўчай базай, апісальнасцю, адсутнасцю глыбокага гістарычнага аналізу і гістарычных абагульненняў пастаўленых праблем [11—24],
Аднак на дадзеным этапе з’яўляюцца і больш грунтоўныя даследаванні (A. А. Біцэнка, I. А. Канюкова, A. X. Мітрафанава) [25—27], У працах гэтых аўтараў, выкананых пераважна на агульнасаюзным матэрыяле, разглядаліся вытворчая дзейнасць калгасаў, арганізацыя працы і размеркавання ў іх, узаемаадносіны калектываў з кааператыўнымі і дзяржаўнымі ўстановамі, з навакольным сялянскім насельніцтвам. 3 прычыны спецыфікі вырашаемых задач яны толькі часткова закраналі беларускую праблематыку. М. П. Макараў даследаваў толькі аспекты эканамічнай эфектыўнасці калектыўных гаспадарак БССР у параўнанні з іншымі формамі землекарыстання [28],
3 канца 1929 г. распрацоўка пытанняў мадэрнізацыі вёскі папярэдніх гадоў фактычна прыпыняецца. Шырокае распаўсюджанне атрымлівае агітацыйна-прапагандысцкая літаратура, у якой адлюстроўваліся поспехі паказальных калектыўных гаспадарак [29, 30], каментаваліся асобныя пастановы партыі і ўрада. Прысвечаная задачам бягучага дня і выкліканая рэалізуемымі бальшавікамі разгромнымі кампаніямі, гэтая літаратура не змяшчала элементаўнавуковага аналізу. Этап з пачатку 1930-х гг. да сярэдзіны 1950-х гг. пераважна характарызуецца спробамі абгрунтаваць высновы, выказаныя I. В. Сталіным у артыкуле «Год вялікага пералому» [31, с. 125, 132].
В. I. Пагудзін у сваім шырокім гістарыяграфічным даследаванні прыводзіць меркаванне на гэты конт В. П. Данілава, згодна зякім літаратура 20—30-х гг. XX ст. мае, па сутнасці, не гістарыяграфічнае, а крыніцазнаўчае значэнне. Аўтар уступае ў палеміку з такой пастаноўкай пытання [32], В. 1. Пагудзін даказвае, што ў тыя гады выходзілі папулярныя і прапагандысцкія артыкулы, брашуры, але былі прадстаўлены і навуковыя працы, заснаваныя на вывучэнні паўсядзённай практыкі, вялікага факталагічнага матэрыялу. Нігілістычныя адносіны да літаратуры мінулых гадоў шкодзяць гістарычнай навуцы. Нярэдка ўзнікаюць сітуацыі, калі робяцца адкрыцці ўжо даўно вядомых рэчаў. Разам з тым маюць месца факты і некрытычнага выкарыстання літаратуры мінулага. Гэты недахоп звязаны перш за ўсё са слабым яе крыніцазнаўчым аналізам.
Даследаванне праблем савецкай мадэрнізацыі вёскі ўзнаўляецца з канца 1940-х — пачатку 1950-х гг. Першае пасляваеннае дзесяцігоддзе не акрэсліла асобнага этапу ў развіцці гістарыяграфіі беларускай вёскі. Ва ўмовах рэалізацыі планаў суцэльнай калектывізацыі заходніх абласцей БССР пераважала літаратура прапагандысцкага, публіцыстычнага кшталту. Пазначаная сітуацыя паўплывала і на стан дысертацыйных работ. У якасці прыкладу можна прывесці кандыдацкую дысертацыю Г. А. Кірыленкі, якая была выканана ў 1953 г. пад кіраўніцтвам I. С. Краўчанкі па кафедры марксізму-ленінізму БДУ. Дысертант справядліва акцэнтаваў увагу на мабілізацыйных магчымасцях калектыўных форм гаспадарання, якія вызначыліся ў гады Вялікай Айчыннай вайны, аднак праца па змесце нагадвала агітацыйны матэрыял. Дысертацыя была абаронена, з канчатковага варыянта аўтарэферата знікла назва «Сталінская калектывізацыя» [33], У гэты перыяд з’яўляюцца агульнасаюзныя работы і абагульняючыя працы па эканоміцы і гісторыі БССР, дзе закранаюцца асобныя аспекты развіцця калектыўных гаспадарак Савецкай Беларусі ў 1921 — першай палове 1929 г. [34, 35], Некаторыя звесткі аб калгасах рэспублікі 1920-х гг. прыводзіліся ў кандыдацкіх дысертайыях, абароненых у 1953 г. (I. М. Ігнаценкі, С. Г. Скапцова і інш.) [36, 37].
Новы этап у савецкай гістарыяграфіі беларускай вёскі пачынаецца ў другой палове 1950-х гг. Змены ў грамадска-палітычным жыцці СССР сярэдзіны 1950-х гг. істотна паўплывалі на гістарыяграфічныя працэсы. На месца дэкларатыўна-публіцыстычных прац прыходзіць больш уважлівае вывучэнне крыніц, акрэсліваецца крытычны падыход да стэрэатыпаў, якія склаліся ў папярэднія гады [138]. Савецкія гісторыкі атрымалі магчымасць больш хутка дзяліцца сваімі напрацоў-
КНІГІ ОНЛАЙН
