• Газеты, часопісы і г.д.
  • Беларуская вёска ў міжваенны час: шляхі і формы савецкай мадэрнізацыі (1921-1939)

    Беларуская вёска ў міжваенны час: шляхі і формы савецкай мадэрнізацыі (1921-1939)


    Выдавец: Выдавецтва БДУ
    Памер: 240с.
    Мінск 2014
    83.05 МБ
    На працягу 1920-х гг. назіраецца перапляценне традыцыйных і мадэрнізаваных структур. Зямля і магчымасць працы на ёй заставаліся для вяскоўца галоўнай каштоўнасцю. У той жа час адбываецца прырашчэнне якасных змен, якія стваралі перадумовы для кардынальнай перабудовы вёскі. У заканадаўстве БССР акрэсліваюцца задачы іфункцыісельскай грамады,якая ваўмовах Беларусі істотна адрознівалася ад традыцыйнай абшчыны і вызначалася своеасаблівай формай мясцовага самакіравання. Для беларускага селяніна пераважнае значэнне захоўвала не форма ўласнасці на зямлю, а магчымаснь свабоднага гаспадарання на ёй. Пры гэтым справядлівым бачылася не ўраўняльнае размеркаванне, а землекарыстанне згодна з працоўным прынцыпам. У 1930-я гг. ва ўмовах цэнтралізацыі і ўніфікацыі адбываецца ліквідацыя форм самакіравання (і кааперацыйнага, і сельскага), узрастае ўплыў дзяржавы, якая вызначаецца адзіным ініцыятарам змен.
    За стагоддзе змяніліся і арганізацыйныя формы буйных гаспадарак, і іх тэхнічнае аснашчэнне. He толькі ў 1920-я гг., але і на мяжы 80—90-х гг. XX ст. складана было прадугледзець, што кармленне і даенне кароў будзе рэгуляваць камп’ютарная тэхніка. Невыпадкова побач з развіццём фермерскіх гаспадарак у Беларусі істотны акцэнт ставіцца на буйнога вытворцу, перш за ўсё ў сферы мяса-малочнай прадукцыі. Аднак па-ранейшаму актуальна гучыць сцвярджэнне Янкі Купалы: «А хто там ідзе, а хто там ідзе ў агромністай такой грамадзе? — Беларусы».
    ДАДАТАК
    Табліца 1
    Удзельная вага сельскагаспадарчых культур у таварнай частцы
    Назва
    Удзельная вага ў таварнай частцы
    
    1924-1925 гг.
    1925-1926 гг.
    1926-1927 гг.
    Зернявыя
    20,0
    9,5
    5,0
    Бульба і гародніна
    3,6
    3,2
    3,7
    Валакніста-тэхнічныя
    5,2
    7,9
    6,3
    Жывёлагадоўля
    42,9
    50,0
    53,4
    Іншыя
    28,3
    29,4
    31,6
    Разам
    100
    100
    100
    Савецкае будаўніцтва. 1928. № 6.
    Табліца 2
    Сабекошт сельскагаспадарчых культур
    Групы гаспадарак па засеве
    Сабекошт пуда ў рублях
    
    1924-1925 гг.
    1925-1926 гг.
    
    жыта
    аўса
    ільновалакна
    бульбы
    жыта
    аўса
    ільновалакна
    бульбы
    Да 2 дзес.
    1,00
    0,56
    7,74
    0,25
    1,22
    1,16
    7,87
    0,32
    Ад 2,1—8,0 дзес.
    0,86
    0,75
    4,92
    0,23
    1,02
    0,82
    7,93
    0,28
    Ад 8,1—16 дзес.
    0,60
    0,44
    4,98
    0,15
    0,84
    0,74
    7,23
    0,25
    Рыначныя мясцовыя цэны
    0,80
    0,70
    7,26
    0,24
    1,08
    1,00
    7,56
    0,31
    Савецкае будаўніцтва. 1928. № 6.
    Зводка аб ходзе калектывізацыі па БССР
    Рабжывёлы (абагулен.)
    83 291
    84 643
    87 255
    87 954
    88 845
    89 449
    91 649
    93 565
    % калектывізацыі
    11,6
    12,0
    12,8
    14,2
    14,9
    15,4
    15,9
    16,7
    За перыяд прыбыло гаспадарак
    1
    3019
    6390
    10 625
    5230
    4149
    4110
    6200
    Уіх гаспадарак
    90 220
    93 239
    99 629 	
    110 265
    115 495
    119 644
    123 754
    129 954
    Колькасць калгасаў
    3145
    3241
    3474
    3864
    4133
    4239
    4357
    4572
    На які час
    10/IX-30 г.
    Ю/Х-ЗОг.
    10/XI-30 г.
    ІО/ХІІ-ЗОг.
    10/1-31 г.
    20/1-31 г.
    30/1-31 г.
    Ю/П-31 г.
    § 2 Ю
    03
    Е
    14 лютага 1931 г.
    Протоколы № 35—40 заседаннй Бюро ЦК КП(б) н доклады к ннм // НАРБ. Ф. 4п. Bon. 1. Спр. 5110. НАРБ. Ф. 4п. Воп.
    Спр. 41.T. 2.Л. 36.
    Узровень адукацыі, сацыяльны і нацыянальны склад, партыйнасць членаў праўленняў калектыўных гаспадарак па стане на люты — май 1925 г. (адносныя даныя, у %)
    Нацыянальны склад
    іншая
    нацыянальнасць
    40
    9,3
    
    
    
    40
    12,6
    4,7
    
    яўрэі
    37,1
    3,4
    22,6
    7,5
    
    9,2
    оо
    11,9
    
    палякі
    1
    5,7
    1
    3,0
    8,6
    1
    2,6
    гч сч
    
    рускія
    1
    1
    0,9
    3,0
    2,9
    1
    
    0,9
    
    беларусы
    61,3
    81,6
    74,8
    85,1
    65,7
    89,2
    79,7
    о" оо
    Узровень адукацыі
    атрымаўшыя адукацыю
    вышэйшая
    
    1
    
    1
    
    1
    1
    0,3
    
    
    сярэдняя
    CL
    00
    Cl
    оо ос
    9*8
    0,8
    8,8
    6,5
    
    
    ніжэйшая
    9,2
    47,1
    40,2
    32,4
    20,0
    o'
    21,8
    27,9
    
    
    хатняя
    78,5
    35,6
    50,4
    52,9
    62,8
    86,0
    60,0
    60,1
    
    неадукаваныя
    4,6
    Гб
    1
    6*£
    8,6
    •/п гч
    10,3
    гч
    Разам
    
    001
    001
    001
    100
    001
    100
    001
    001
    Акругі БССР
    Бабруйская
    Віцебская
    Калінінская
    Мінская
    Мазырская
    Магілёўская
    Полацкая
    Разам па 7 акругах БССР
    Сацыяльны склад
    іншых
    1
    гч
    о
    7,5
    2,9
    
    1
    4.7
    
    сераднякоў
    46,2
    59,8
    1
    55,2
    48,6
    68,4
    78,2
    49,5
    
    сялян малазямельных
    1
    1
    65,4
    4,5
    1
    
    
    14,7
    
    батракоў
    12,3
    10,3
    3,6
    4,5
    f II
    2,6
    4,9
    
    
    служачых
    29,2
    17,2
    8‘П
    13,4
    25,7
    4,4
    9,8
    13,7
    
    былых рабочых
    12,3
    11.5
    18,2
    14,9
    f II
    9‘6
    1
    11,3
    Членаў КП(б)Б і КСМ
    12,3
    9,2
    6,5
    21,5
    26,5
    10,7
    <п
    11,9
    Разам
    001
    001
    001
    001
    100
    001
    100
    001
    Акругі БССР
    Бабруйская
    Віцебская
    Калінінская
    Мінская
    Мазырская
    Магілёўская
    Полацкая
    Разам па 7 акругах БССР
    Таблійа складзена на падставе даных: на красавік 1921 г.: НАРБ. Ф. 48. Bon. 1. Спр. 618. Л. 105; на студзень — люты 1922 г.: Советская Белоруссня. — Мннск, 1922. — С. 73; на жнівень 1922 г.: НАРБ БССР. Ф. 48. Bon. 1. Спр. 641. Л. 46— 47; на сакавік 1923 г.: Там жа. Спр. 2543. Л. 13; на октябрь 1923 г.: Белорусская Соцналнстнческая Советская Белоруссня в 1922—1923 гг. — Мянск, 1924. — С. 49; на сакавік 1924 г.: НАРБ БССР. Ф. 334. Bon. 1. Спр. 51. Л. 52.
    Дынаміка калгаснага руху ў БССР у другой палове 1924—1927 гг.’
    1927
    вясна
    434
    
    студзень
    05 05 40 Г-
    1926
    кастрычнік — снежань
    — О\ 05
    
    студзень
    371
    404
    1925
    кастрычнік
    
    
    студзень
    385** 387
    1924
    кастрычнік
    392
    
    чэрвень
    389
    Год
    Месяц
    Колькасць калектыўных аб’яднанняў
    Змены ў сацыяльным складзе калектыўных гаспадарак у 1924—1927 гг.1
    Табліца 8
    Змены ў нацыянальным складзе калектыўных гаспадарак БССР у 1925—1927 гг.
    Нацыянальнасць
    1925 г.
    1926 г.
    1927 г.
    Беларусаў
    84,0
    73,0
    65,1
    Яўрэяў
    11,0
    23,0
    28,7
    Палякаў
    2,0
    1,5
    4,0
    Рускіх, літоўцаў, латышоў і іншых
    3,0
    2,5
    2.2
    Табліцаскладзенана падставе даных: НАРБ. Ф. 48. Bon. 1. Спр. 4003. Л. 61; Ф. 334. Bon. 1. Спр. 609. Л. 32; Белсельсаюз: Справаздача за 1926/27 апэрацыйны год. — С. 22.
    Табліца 9
    Нацыянальны і сацыяльны склад калгасаў да 1 кастрычніка 1926 г.
    НАРБ. Ф. 11. Воп. 2. Спр. 8. Л. 32
    Беларусаў
    Яўрэяў
    Рускіх
    Палякаў
    Іншых
    Сялян
    Рабочых
    Рамеснікаў
    Служачых
    Іншых
    47,7
    49,6
    2,0
    0,3
    0,4
    57,6
    3,5
    3,8
    1.3
    33,8
    Табліца 10
    Паакруговая дынаміка калгаснага будаўніцтва ў Беларускай ССР у канцы 1927 г. першай палове 1929 г.
    Акруга
    Ha 1 кастрычніка 1927 г.
    1928 г.
    Ha 1 чэрвеня
    1929 г.
    
    
    на 1 чэрвеня
    на 1 кастрычніка
    
    Бабруйская
    53
    81
    108
    132
    Віцебская
    54
    103
    117
    150
    Гомельская
    37
    40
    96
    80
    Мінская
    50
    72
    131
    134
    Магілёўская
    94
    110
    218
    179
    Мазырская
    26
    40
    57
    74
    Аршанская
    76
    100
    178
    149
    Полацкая
    51
    65
    90
    115
    Разам
    441*
    611
    995
    1013
    Табліца складзена на падставе даных: Асноўныя вынікі работы Урада БССР да перавыбараў Саветаў 1928—1929 гг. — Менск, 1928. — С. 56; Калгасы БССР (папярэднія вынікі абследаванняў калгасаў у 1928 і 1929 гадах). — С. 48; ДАВВ. Ф. 319. Bon. 1. Спр. 35. Л. 288.
    * У крыніцы — 440.
    Колькасць сельскіх населеных пунктаў
    влЛОяв квмПЛігэ
    422
    1165
    s
    2
    % ад агульнай колькасці сельскіх населеных пунктаў
    1,10
    3,04
    1,05
    0,42
    % ад колькасці сельскіх населеных пунктаў у акрузе
    19'61
    54,14
    18,73
    7,53
    BjXdxB ввхпічье^
    un o ГЧ
    £
    4j
    D
    40
    
    0,54
    0,97
    0,72
    o'
    
    20,16
    36,48
    27,14
    16,22
    bjXcIme ЬВМПЕІЮЦ
    si
    3817
    Co
    
    
    2,60
    9,96
    1,97
    10'0
    
    17,86
    68,53
    13,52
    0,09
    BjXdxB KBxoHBmdy
    ГЧ oo
    1164
    1056
    o
    
    0,74
    3,04
    2,76
    0,25
    
    98'01
    44,84
    40,68
    3,62
    BjXdxB ВВХЭОН£В|Д|
    s
    1327
    480
    o
    
    1.37
    3,46
    1,25
    0,44
    
    20,95
    53,06
    19,19
    6,80
    BJXdxB КВМХЭ1ШВ]Д[
    СЧ
    1628
    ГЧ oo
    s
    ГЧ
    
    0,74
    4,25
    2,16
    0,60
    
    о 40
    О
    54,83
    27,85
    7,71
    ejXcImb ВЕМЭНІНШВ}!
    CN
    CN
    1161
    os £
    ЧО
    
    0,66
    3,03
    2.14
    0,33
    
    69'01
    49,24
    34,73
    5,34
    BjXdME кеяэчіююод
    294
    
    m-
    4©
    40
    
    о
    1,48
    1,16
    0,43
    
    19,99
    38,61
    30,12
    11,28
    EjXdNE KBMogamg
    2
    4557
    1447
    ■n
    
    1,99
    11,89
    3,78
    0,04
    
    11,24
    67,20
    21.34
    0,22
    BJKdxB EBNoXBOMdsg
    
    1981
    04 oo
    04 OO
    
    1,34
    4,86
    2,35
    0,23
    
    15,23
    55,37
    26,75
    2,65
    BiXdxB квхэнХОдвд
    oo
    1683
    
    202
    
    1.26
    4,39
    2,21
    0,53
    
    14,97
    52,36
    26,38
    6,29
    BiXdME KENOHIpJ
    
    2566
    936
    o
    
    1,88
    6,70
    2,44
    сч о
    
    16,62
    59,32
    21,64
    2.43
    Насельніцтва
    1-9
    66-01
    100-499
    500 i больш
    
    6-1
    10-99
    100-499
    500 і больш
    
    6-1
    04 04
    1 о
    100-499
    500 і больш
    Табліца 12
    Суадносіны дзвюх груп калектыўных гаспадарак: з поўным абагуленнем сродкаў вытворчасці і з частковым
    Формы калектыўных гаспадарак
    Ступень абагулення сродкаў вытворчасці
    
    поўнае
    частковае
    Камуны
    39
    4
    Арцелі
    143
    139
    Таварыствы (ТСЗ)
    8
    50
    НАРБ. Ф. 30. Воп. 2. Спр. 1787. Л. 13.
    Змены ў суадносінах форм калектыўных гаспадарак
    Табліца 13
    Формы калектыўных гаспадарак
    Да пачатку года
    Да канца года
    
    яўрэйскія
    беларускія
    яўрэйскія
    беларускія
    Камун
    —
    49
    —
    45
    Арцеляў
    115
    180
    133
    133
    Таварыстваў (ТСЗ)
    12
    58
    12
    57
    НАРБ. Ф. 334. Bon. 1. Спр. 609. Л. 31.
    Табліца 14
    Дынаміка забеспячэння калектыўных і аднаасобных гаспадарак раллёй, буйной рагатай жывёлай і працоўнай жывёлай у 1924/25 — 1927/28 гаспадарчых гадах (у разліку на аднаго едака)
    Назва паказчыкаў
    1924/25 г.
    1925/26 г.
    1926/27 г.
    1927/28 г.
    
    У калектыўных гаспадарках
    У адзінаасобных гаспадарках
    У калектыўных гаспадарках
    У адзінаасобных гаспадарках
    У калектыўных гаспадарках
    У адзінаасобных гаспадарках
    У калектыўных гаспадарках
    У адзінаiimfSuRiv гя-
    спадарках
    Раллі, у дзес.
    1.17
    0,70
    1,31
    0,72
    1.26
    0,73
    1,38
    0,75
    Буйной рагатай жывёлы (у галовах)
    0,27
    0,29
    0,32
    0,32
    0,34
    0,33
    0,47
    0,41
    Працоўнай жывёлы (у галовах)
    0,17
    0,17
    0,18
    0,19
    0,17
    0,20
    0,20
    0,21
    Табліца складзена на падставе даных: Сельская гаспадарка Саюза ССР у 1924/25 годзе. С. XVIII; у 1925/26 годзе. С. XXIII; у 1926/27 годзе. С. IVIII, ІІХ, 1XX; у 1927/28 годзе. С. IVIII.
    Дынаміка суадносін форм калектыўных гаспадарак пасля ўзбуйнення БССР (другая палова 1924 — першая палова 1929 г.)
    04
    S
    
    абсалютныя паказчыкі
    
    1073
    180
    адносныя паказчыкі
    £‘9
    80,2
    13,5
    оо
    04
    о
    
    40
    771
    147
    
    7,6
    ^LL
    14,8
    1927 г.
    
    
    49
    312
    04
    
    11,1
    70,9
    18,0
    
    оо
    
    м-
    262
    еч
    
    П,9
    Г69
    19,0
    сч o^
    Г-
    
    
    264
    74
    
    11,3
    69,3
    19,4
    
    чо
    
    
    266
    69
    
    оо