Беларускі габелен. Белорусский гобелен. Tapestry in Belarus.
Выдавец: Беларусь
Памер: 163с.
Мінск 2015
БЕЛАРУСК1 ГАБЕЛЕН
БЕЛОРУССКИЙ TAPESTRY
ГОБЕЛЕН in BELARUS
ft
Мінск «Беларусь» 2015
УДК 745.522.1(476)
ББК 85.12(4Беи)
Б43
Укладальнік Л.І. Пятрулъ
Аўтар уступнага артикула Л.Д. Фінкельштэйн
Выпуск выдання ажыццёўлены па заказу і пры фінансавай падтрымцы Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь
ISBN 978-985-01-1153-1
©Патруль Л.І., укладанне, 2015
© Фінкельштэйн Л.Д., уступны артикул, 2015
© Выдавецтва «Беларусь», 2015
Сёння вельмі праблематычна ў Прасторы і Часе вызначыць кропку адліку, з якой пачынаецца гісторыя ўзнікнення Яго Вялікасці Габелена. Калі аперыраваць тлумачэннямі слоўнікаў, у прыватнасці слоўнікаў Бракгаўза і Эфрона, або вобразам габелена перыяду яго другога росквіту і найбольшай папулярнасці (другая палова XX ст.), то мэтазгодна шукаць яго прашчураў там, дзе ўпершыню сталі «ўпрыгожваць жыццё», у тым ліку і тэкстыльнымі кампазіцыямі.
Першыя вядомыя нам звесткі пра тэкстыль (дываны) узыходзяць да XV—XIV стст. да н. э. у Егіпце (пры фараонах Тутмасе і Тутанхамоне). Але існуе версія, што тут ужо карысталіся вынікамі працы народаў Месапатаміі, больш старажытных, бо сведчанняў уласнай вытворчасці ў Егіпце выяўлена не было.
Егіпецкія шпалеры дасягаюць свайго росквіту ў VII—IV стст. да н.э. Асаблівую старонку ў гэтым мастацтве ўяўляюць коптскія тканіны, якія ўвабралі ў сябе рысы тэкстыльнай культуры Старажытнага Егіпта і Старажытнай Грэцыі (элінізму). Адзначым, што ў коптаў шпалеры былі двухбаковыя, а значыцца, яшчэ не маглі быць звязаны са сцяной.
Шпалернае ткацтва Старажытнай Грэцыі ўзгадвалася ў паэме Гамера «Адыгея» (VIII ст. да н.э.). Напэўна, менавіта тады і «была прызначана» апякункай ткацтва багіня Афіна. Габелен заняў сваё ўстойлівае месца на сцяне.
(Зегодня весьма проблематично в Пространстве и Времени установить точку отсчета, с которой начинается история возникновения Его Величества Гобелена. Если оперировать толкованиями словарей, в частности словарей Брокгауза и Эфрона, или образом гобелена периода его второго расцвета и наибольшей популярности (вторая половина XX в.), то целесообразно искать его пращуров там, где впервые стали «украшать жизнь», в том числе и текстильными композициями.
Первые доступные нам сведения о текстиле (коврах) восходят к XV—XIV вв. до н.э. в Египте (при фараонах Тутмосе и Тутанхамоне). Но есть версия, что здесь уже пользовались результатами труда народов Месопотамии, более древних, так как следов собственного производства в Египте обнаружено не было.
Египетские шпалеры достигают своего расцвета в VII—IV вв. до н.э. Особую страницу в этом искусстве представляют коптские ткани, впитавшие в себя черты текстильной культуры Древнего Египта и Древней Греции (эллинизма). Заметим, что у коптов шпалеры были двусторонние, а значит, еще не могли быть связаны со стеной.
Шпалерное ткачество Древней Греции упоминалось в поэме Гомера «Одиссея» (VIII в. до н.э.). Видимо, именно тогда и «была назначена» покровительницей ткачества богиня Афина. Гобелен занял свое устойчивое место на стене.
Its highly problematic today to establish in Time and Space a point of origin of Its Majesty Tapestry. If using dictionary descriptions, Brockgaus and Efrons in par-ticular, or a tapestry image during the period of its second revival and greatest popularity (the second half of the twentieth century), its advisable to search for its ancestors in the times when “life was decorated” for the first time, with textile compositions, too.
First available information about textiles (carpets) date back to the fifteenth—fourteenth centuries BC in Egypt (pharaohs Thutmose and Tutankhamen). However, there is a version that the result of more ancient Mesopotamian crafts was used because no traces of its own manufacture were found in Egypt.
Egyptian carpets reached their peak in the seventh—fourth centuries BC. A separate page in this art is represented by Coptic fabrics that imbibed features of the textile culture of Ancient Egypt and Ancient Greece (Hellenism). Remarkable, that the Copts made double-sided carpets so they still couldn’t be associated with walls.
The tapestry art of Ancient Greece was mentioned in Homer’s poem The Odyssey (the eighth century BC). Evidently, Goddess Athena was “appointed” patron of tapestry at that time. The tapestry took its firm place on a wall.
The ancient tapestry geography wasn’t limited by Europe. Thus, the Incas in South America created objects in the techniques close to tapestry art in the eleventh — sixteenth centuries.
Геаграфія габелена старажытнасці не абмяжоўвалася Еўропай. Так, у Паўднёвай Амерыцы ў XII—XVI стст. у інкаў (індзейцаў) былі вядомы вырабы, створаныя ў тэхніках, блізкіх да шпалернага ткацтва.
У Еўропе вытворчасць габеленаў набывае масавасць у XIV—XVI стст., а ў XVII ст. яна дасягае піку сваёй папулярнасці. Нямецкія манахі ўпершыню надалі габелену-ўпрыгожанню іншую функцыю. Ён стаў служыць для ўцяплення каменных сцен.
У Расіі першыя шпалерныя прыдворныя мануфактуры былі заснаваныя ў 1717 г. Пятром I.
У пачатку XVIII ст. на Беларусі сярод іншых узнікаюць ткацкія мануфактуры. Шмат якія з іх належаць князям Радзівілам. Як мяркуюць гісторыкі мастацтва, пачатак вытворчасці шпалераў паклала Ганна Радзівіл. Паводле сведчання Т. Карзона, заснаванне шпалерні Ганны Радзівіл прыпадае на перыяд з 1691 па 1746 г. (Трызна Д.С. Беларускія дываны і габелены. Мінск: Навука і тэхніка. 1981, С. 30). Затым гэтыя тапесарні дастаюцца ў спадчыну яе сыну Міхалу V Казіміру Радзівілу (Рыбаньцы). Рыбанька будуе свае новыя мануфактуры ў Альбе бліз Нясвіжа, у Камянцы і Карэлічах. Пры ім ткацтва дасягае найвышэйшага росквіту: тут былі выкананы самыя значныя на тэрыторыі Беларусі працы ў габеленавай тэхніцы.
У 1752 г. Міхал V Казімір Радзівіл загадаў выткаць на Карэліцкай мануфактуры серыю карцін-шпалераў, якія ўслаўляюць воінскія подзвігі Радзівілаў. Некаторыя з іх затым упрыгожвалі Нясвіжскі палац, а частка з іх была страчана ў вайне 1812 г. Да нашага часу дайшло некалькі прац. Самая значная з іх — «Узяцце ў палон Станіслава Mi-
География гобелена древности не ограничивалась Европой. Так, в Южной Америке в XI—XVI вв. у инков (индейцев) были известны изделия, созданные в техниках, близких к шпалерному ткачеству.
В Европе производство гобеленов становится массовым в XIV—XVI вв., а в XVII в. оно достигает пика своей популярности. Немецкие монахи впервые придали гобелену-украшению другую функцию. Он стал служить для утепления каменных стен.
В России первые шпалерные придворные мануфактуры были основаны в 1717 г. Петром I.
В начале XVIII в. на Беларуси среди прочих возникают ткацкие мануфактуры. Многие из них принадлежат князьям Радзивиллам. Как предполагают историки искусства, начало производству шпалер положила Анна Радзивилл. По свидетельству Т. Корзона, основание шпалерни Анны Радзивилл приходится на период с 1691 по 1746 г. (Трызна Д. С. Беларускія дываны і габелены. Мінск: Навука і тэхніка, 1981. С. 30). Затем эти тапесарни по наследству достаются ее сыну Михалу V Казимиру Радзивиллу (Рыбоньке). Рыбонька строит свои новые мануфактуры в Альбе близ Несвижа, в Каменце и Кореличах. При нем ткачество достигает наивысшего расцвета: здесь были выполнены самые значительные на территории Беларуси работы в гобеленовой технике.
В 1752 г. Михал V Казимир Радзивилл приказал выткать на Кореличской мануфактуре серию картин-шпалер, воспевающих военные подвиги Радзивиллов. Некоторые из них впоследствии украшали Несвижский дворец, а часть их была утрачена в войне 1812 г. До нашего времени дошло несколько работ. Самая
In Europe, tapestry mass production started in the fourteenth—sixteenth centuries, and it reached its peak in the seventeenth century. German monks were first to use tapestry decorations as thermal insulation for stone walls.
In Russia, Peter I founded first court tapestry manufactories.
In the early eighteenth century, tapestry manufactories appeared in Belarus. Many of them belonged to Radziwill Princes. As art historians suppose, Anna Radziwill initiated tapestry production. According to T. Korzon, a tapestry manufactory of Anna Radziwill was founded between 1691 and 1746 (Trizna D. S. “Belarusian Carpets and Tapestries”). Later, her manufactories were inherited by her son Mikhal V Kazimir Radziwill (nicknamed Rybonka). Rybonka built new manufactories in Alba near Nesvizh, Kamenets and Karelichy. At his time, weaving reached its highest peak: the most significant tapestry works at the territory of Belarus were made there.
In 1752, Mikhal V Kazimir Radziwill commissioned the Karelichy Manufactory a series of tapestries celebrating war exploits of the Radziwills. Some of them consequently decorated Nesvizh Palace, some were lost in the war of 1812. Several tapestries have been preserved to our day. The most important of them — “The Capture of Stanislav Mikhal Krichevsky near Loev in 1649” — is situated in the Krakow National Museum. “The Slovechnaya Battle” tapestry is only partially preserved and kept in the Lviv History Museum.
Production of weaving manufactories all around Belarus (not only Radziwill manufactories, but also prince and monastery manufactories, etc.) was very popular in the Polish-Lithuanian
хала Крычэўскага пад Лоевам у 1649 г.» — знаходзіцца ў Кракаўскім нацыянальным музеі. Шпалера «Бітва пад Славечнай» з гэтай жа серыі захавалася толькі напалову і знаходзіцца ў Львоўскім гістарычным музеі.
Прадукцыя не только радзівілаўскіх, але і іншых княскіх, манастырскіх і падобных ткацкіх мануфактур, якія ўзніклі па ўсёй Беларусі, карысталася вялікім поспехам на тэрыторыі Рэчы Паспалітай і ў суседніх краінах: Расіі, Швецыі, Румыніі. Для яе былі характэрны высокія мастацкія і тэхнічныя якасці, а таксама прыгажосць, зразумелая кожнаму гледачу.
У XIX ст. развіццё машыннай вытворчасці нанесла ўдар па розных відах рукатворнага дэкаратыўнага мастацтва. Асабліва відавочна гэта адчувалася ў паніжэнні попыту на шпалеры-габелены, створаныя спосабам ручнога ткацтва. У вышку габелен як від мастацтва перастаў карыстацца поспехам і прыйшоў да заняпаду па ўсёй Еўропе. На жаль, і Беларусь не з’явілася тут выключэннем.
КНІГІ ОНЛАЙН
