Хлопчык-зорка
Браты Грым, Шарль Пэро, Эрнст Тэадор Амадэй Гофман, Ханс Крысціян Андэрсен, Аскар Уайльд
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 303с.
Мінск 1996
Мары болып не адважвалася расказваць пра свае прыгоды, але чароўныя вобразы казачнай краіны не пакідалі яе. Яна чула пяшчотны шолах, ласкавыя, чароўныя гукі; яна зноў усё бачыла, як толькі пачынала аб гэтым думаць, і, замест таго каб гуляць, як гэта было раней, яна магла гадзінамі ціха сядзець у задуменні,— вось чаму цяпер усе назыалі яе маленькай л ету ценніцай.
Аднойчы так здарылася, што хросны рамантаваў гадзіннік у Штальбаўмаў. Мары сядзела каля шкляной шафы і, мроячы наяве, глядзела на Шчаўкунчыка. I раптам з яе вуснаў вырвалася:
— Ах, мілы пан Дросельмеер, калі б вы на самай справе жылі, то я б не адмовілася ад вас, як прынцэса Пірліпат, таму што з-за мяне вы згубілі сваю прыгажосць!
Саветнік суда тут жа ўсклікнуў:
— Ну, ну, недарэчныя выдумкі!
I ў той жа момант нешта загрымела і затрашчала, і Мары ў бяспамяцтве звалілася з крэсла. Калі яна ачуняла, то мама ўвіхалася калі яе і прыгаворвала:
— Ну ці можна так падаць з крэсла? Ты ж ужо вялікая дзяўчынка! Зараз з Нюрнберга прыехаў пляменнік пана старшага саветніка суда, будзь разумніцай.
Мары падняла вочы: хросны зноў начапіў свой шкляны парык, надзеў жоўты каптан і задаволена ўсміхаўся, а за руку ён трымаў маленькага, але вельмі складнага маладога чалавека — белага і румянашчокага, у цудоўнай чырвонай, шытай золатам камізэльцы, у чаравіках і белых аксамітных панчохах. Да яго жабо быў прыколаты маленькі букецік, валасы былі старанна закручаны і напудраны, а на спіну спускалася цудоўная каса. Маленькая шпага ў яго на баку так і зіхацела, як быццам уся яна была ўсыпана каштоўнымі камянямі, рукой ён прыціскаў да сябе аксамітны капялюш.
Малады чалавек праявіў свой добры нораў і выхаванасць, падарыўшы Мары цэлую кучу цудоўных цацак, а таксама смачны марцыпан і лялек узамен тых, што пагрыз Мышыны Кароль, а Фрыцу — цудоўную шаблю. За сталом ветлівы малады чалавек калоў усёй кампаніі арэшкі. Нават з самымі цвёрдымі ён спраўляўся вельмі лёгка: правай рукой клаў іх у рот, левай
тузаў сябе за касу, і — шчоўк! — шкарлупінне разляталася на дробныя кавалачкі.
Мары ўся зачырванелася, калі ўбачыла ветлівага маладога чалавека, а калі пасля абеду Дросельмеер прапанаваў ёй прайсці ў гасціную, да шкляной шафы, яна стала пунсовай.
— Ідзіце гуляць, дзеці, толькі глядзіце — не сварыцеся. Цяпер, калі ўсе гадзіннікі ў мяне ў парадку, я нічога не маю супраць! — сказаў ім старшы саветнік суда.
Як толькі малады Дросельмеер апынуўся сам-насам з Мары, ён апусціўся на адно калена і пачаў гаварыць так:
— Дарагая мадэмуазель Штальбаўм, паглядзіце: каля вашых ног — шчаслівы Дросельмеер, якому на гэтым самым месцы вы выратавалі жыццё. Вы нядаўна вымавілі, што не пакінулі б мяне, як гадкая прынцэса Пірліпат, калі б з-за вас я зрабіўся пачвараю. У той жа момант я перастаў быць няшчасным Шчаўкунчыкам і зноў маю сваю былую знешнасць. О, цудоўная мадэмуазель Штальбаўм, зрабіце мяне шчаслівым, скажыце, што я варты вашай рукі! Раздзяліце са мной карону і трон, будзем разам цараваць у Марцыпанавым замку.
Мары падняла маладога чалавека з каленяў і ціха сказала:
— Мілы пан Дросельмеер! Вы сціплы, сардэчны чалавек, да таго ж — вы цар цудоўнай краіны, дзе жывуць прывабныя і вясёлыя маленькія чалавечкі,— ну хіба я магу не згадзіцца, каб вы сталі маім жаніхом!
I Мары тут жа стала нявестай Дросельмеера. Расказваюць, што праз год ён павёз яе ў залатой карэце, запрэжанай сярэбранымі коньмі, што на іх вяселлі танцавала дваццаць дзве тысячы прыгожых лялек, якія зіхацелі брыльянтамі і жэмчугам, а Мары, кажуць, яшчэ і дасюль каралева ў краіне, дзе, калі толькі ў цябе ёсць вочы, ты ўсюды ўбачыш зіхатлівыя цукатныя лясы і марцыпанавыя замкі — адным словам,— усякія цуды і дзівы.
Вось вам казка пра Шчаўкунчыка і Мышынага Караля.
БРАТЫ ГРЫМ
КАЗКА ПРА ТАГО, ХТО ХАДЗІЎ СТРАХУ ВУЧЫЦЦА
Былі ў бацькі два сыны. Старэйшы разумны ды талковы, усё ў яго ладзілася. А малодшы — дурань. Нічога нібыта не разумеў і да вучобы быў няздатны. Людзі пра яго казалі:
— 3 гэтым бацька набярэцца клопату!
Меў, праўда, і старэйшы сын адну загану: быў баязлівы. Пасылае, бывала, бацька куды-небудзь, а на вуліцы ўжо цёмна, то ён заўсёды просіцца:
— Ох, бацечка, не пайду, мне страшна!
Пачнуць вечарам ля агню расказваць усялякія небыліцы, аж мароз па скуры бегае, зноў старэйшы брат уздыхае:
— Ах, як страшна!
Малодшы брат кожны раз дзівіўся:
— А мне вось анічуць не страшна.
Аднойчы бацька і кажа яму:
— Паслухай, сын, ты ўжо вунь які вялікі ды моцны вырас, трэба самому вучыцца хлеб зарабляць. Бачыш, як брат твой стараецца.
— Эх, бацечка,— адказаў малодшы сын,— я б ахвотна чаму-небудзь навучыўся. Але найперш хачу навучыода, каб мне было страшна.
Пачуў гэта старэйшы брат і заўсміхаўся, падумаў: «Божа, які ўсё-такі мой брат дурань. 3 яго ніколі нічога не атрымаецца».
Уздыхнуў бацька і кажа малодшаму сыну:
— Чаму-чаму, а страху ты павінен навучыцца. Толькі на хлеб наўрад ці гэтым заробіш.
Неўзабаве зайшоў да іх у госці дзяк. Пачаў бацька пра сваю бяду яму жаліцца, расказваў пра малодшага сына.
— Калі так,— адказаў дзяк,— страху ён мог бы ў мяне навучыцца. Прыпіліце сына да мяне.
Бацька задаволены: «Вось хлопца і прыладкую куды-небудзь».
Стаў жыць яго малодшы сын у дзякавай хаце. I даручыў яму гаспадар званіць у званы. Аднойчы будзіць ён свайго работніка апоўначы і загадвае падняцца на званіцу ды біць у званы.
«Цяпер ты навучышся страху»,— падумаў дзяк. Потайкам ён прабраўся на званіцу, стаў насупраць акна ўвесь у белым. Званар, як толькі ўзяўся за вяроўку, убачыў прывід і крыкнуў:
— Хто гэта?
Постаць у белым не адгукнулася, не здрыганулася.
— Адказвай, альбо згінь, табе тут няма чаго рабіць! — закрычаў хлопец.
Але дзяк працягваў стаяць.
— Што табе трэба? — зноў закрычаў званар.— Калі не адкажаш, то скіну ўніз з лесвіцы.
Дзяк думаў, што да гэтага справа не дойдзе, і стаяў моўчкі. А пасля трэцяга вокрыку хлопец падбег і скінуў прывід з лесвіцы ўніз.
Адзваніў работнік у званы. Вярнўўся дамоў і моўчкі лёг спаць. Доўга чакала дзячыха свайго мужа, а ён усё не вяртаўся. Урэшце зрабілася ёй страшна. Яна разбудзіла хлопца і давай распытваць:
— Ці не ведаепі ты, куды гэта мой муж дзеўся? Ён жа на званіцу падняўся раней за цябе.
— He ведаю,— адказаў хдопец,— але бачыў я, нехта стаяў на лесвіцы ўвесь у белым. Адмоўчваўся на мае запытанні і не хацеў пакідаць званіцу. Я палічыў, што ён злодзей, і скінуў уніз. Схадзіце ды зірніце на яго.
Кінулася дзячыха да званіцы і знайшла там свайго мужа. Ён ляжаў у куце ды стагнаў, зламаў сабе нагу.
Прынесла жонка мужа дадому, кінулася з плачам да хлопцавага бацькі.
— Ваш сын,— сказала дзячыха,— вялікую бяду ўчыніў, скінуў майго мужа з лесвіцы, і той зламаў нагу. Забірайце ад нас свайго шалапута.
Напалохаўся бацька, пабег да дзяка і давай лаяць
сына. Як той не апраўдваўся, а бацька сваё:
— Эх, мне з табой адно гора. Ідзі-тка ты кудынебудзь, каб вочы мае цябе не бачылі.
— Добра, бацечка, ахвотна пакіну вас. Пайду страху вучыцца, каб гэта рамясло мяне карміць магло.
— Вучыся чаму хочаш,— махнуў бацька рукой.— Вось табе пяцьдзесят талераў, ідзі з імі куды хочаш. Ды толькі не кажы нікому, чый ты, бо мне за цябе сорамна будзе.
— Добра, бацечка, выканаю ўсё, як просіце.
Раніцай юнак укінуў у кішэню бацькавы грошы і выйшаў на вялікую дарогу. Ідзе і сам сабе паўтарае: «Ах, каб мне стала страшна! Ах, каб мне стала страшна!»
Пачуў гэту просьбу адзін падарожнік, далучыўся да юнака. Нейкі час яны ішлі разам. Убачылі шыбеніцу, падарожнік дый кажа:
— Бачыш, вунь стаіць дрэва, а на ім вісяць сем чалавек. Вяселле згулялі, а цяпер лётаць вучацца. Садзіся пад тым дрэвам, а як ноч наступіць, то страху і навучышся.
— Калі так хутка я навучуся страху,— адказаў хлопец,— то прыходзь да мяне раніцай і атрымаеш ад мяне пяцьдзесят талераў.
Усеўся дурань пад дрэвам, на якім былі падвешаны людзі, і пачаў змроку чакаць. Пахаладала, і ён распаліў касцёр. А ноччу ўзняўся калючы вецер, што нават касцёр не саграваў. Зірнуў ён уверх, а там павешаныя гайдаюцца. Падумаў хлопец: «Я ля кастра зябну, a яны ўверсе зусім адубеюць». Ад прыроды ён быў жаласлівы, таму прыставіў лесвіцу да дрэва і палез адвязваць мерцвякоў. Сцягнуў усіх уніз, пасадзіў іх ля кастра. Ды і сам сцішыўся, прыгрэўся. Раптам бачыць, гарыць адзежа ў мерцвякоў. Ён крычыць ім:
— Эй, будзьце з агнём асцярожныя, а то я вас зноў зацягну на шыбеніцу.
Ды хто ж яго пачуе, калі вакол адны нябожчыкі. Раззлаваўся хлопец і зноў падвесіў іх на дрэва. Стаміўся ад такой працы, прысеў ля агню і моцна заснуў.
Раніцай прыходзіць знаёмы падарожнік па грошы і кажа:
— Ну, цяпер ты даведаўся, што такое страх?
— He,— адказаў хлопец,— адкуль мне яго ведаць? Тыя, што наверсе, і рота за ноч не адкрылі ды, такія
дурні, ледзь не спалілі свае старыя лахманы.
Зразумеў прахожы, што не атрымае абяцаных грошай, сказаў пры развітанні:
— Такога, як ты, яшчэ ні разу не сустракаў.
Пайшоў хлопец далей сваёй дарогай. Ідзе і зноў мармыча:
— Ах, каб мне стала страшна!
Пачуў гэта адзін возчык, цікавіцца:
— Хто ты такі?
— He ведаю,— адказаў дурань.
— А ты адкуль?
— He ведаю.
— Хто твой бацька?
— Гэтага мне расказваць не дазволена.
— А што ты ўсё сам сабе мармычаш?
. — Э-э,— адказаў хлопец,— хачу, каб мне стала страшна, а мяне ніхто гэтаму не навучыць.
— Ідзі за мной,— сказаў возчык,— я дапамагу табе.
Пад вечар яны прыпыніліся ў карчме, вырашылі там пераначаваць.
Гаспадар карчмы, як толькі даведаўся, чаго жадае малады хлопец, сказаў яму:
— Калі табе хочацца навучыцца страху, то выпадак для гэтага ёсць.
Гаспадар расказаў яму, што непадалёк ад карчмы стаіць заварожаны замак. Варта там правесці тры ночы запар, і страху можна навучыцца.
— Няўжо?!
— Слухай, хлопча,— таямніча паведаміў карчмар,— кароль таго замка абяцае смельчаку аддаць у жонкі сваю дачку-прыгажуню. Там ёсць вялікія скарбы, але яны зачараваныя. Хто прагоніць ад іх злыя духі, той стане багатым. Было, на жаль, ужо нямала ахвотнікаў пабываць у тым замку, але ніхто не вярнуўся назад.
Як толькі развіднела, пайшоў хлопец да караля і кажа:
— Калі будзе дазволена, то я хацеў бы правесці тры ночы ў вашым зачараваным замку.
КНІГІ ОНЛАЙН
