Хлопчык-зорка
Браты Грым, Шарль Пэро, Эрнст Тэадор Амадэй Гофман, Ханс Крысціян Андэрсен, Аскар Уайльд
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 303с.
Мінск 1996
Музыкант нахмурыўся, паківаў галавой, але і тут нічога не сказаў ёй. I яны зноў пайшлі далей.
Калі сонца пачало хавацца за пагоркамі, каралеўна і жабрак музыкант падышлі да сцен вялікага багатага горада. Над залатой цяжкой брамай узвышалася круглая вежа.
Каралеўна спытала:
— Чый гэта горад з вежай ля варот?..
— Там гаспадар кароль Драздабарод.
Была б ты яго жонкай дарагой —
To быў бы твой!
Тут каралеўна не вытрымала. Яна горка заплакала і ўсклікнула, заломваючы рукі:
— Каб зноў мне заручыцца са свабодай,
To стала б жонкай я Драздабарода!..
Музыкант раззлаваўся:
— Слухай, галубка! — сказаў ён.— He вельмі мне па гусце, што ты на кожным слове згадваеш другога і шкадуеш, што не пайшла за яго. А я хіба недастаткова добры для цябе?
Каралеўна прыціхла. He абмяняўшыся ніводным словам, яны прайшлі праз увесь горад і спыніліся на самай ускраіне, каля маленькага, урослага ў зямлю дамка. Сэрца скаланулася ў грудзях каралеўны. Яна паглядзела на дамок, на мужа і сарамліва спытала:
— Чый гэта дом пад зрэбнаю страхой?
— Ён мой і твой! — адказаў з гордасцю музыкант і адчыніў перакошаныя дзверы.— Тут мы з табой будзем жыць. Заходзь!
Ёй давялося нахіліцца, каб, пераступаючы парог, не ўдарыцца галавой аб нізкі вушак.
— А дзе ж слугі? — спытала каралеўна, пазіраючы па баках.
— Якія там слугі? — адказаў жабрак.— Што спа-
трэбіцца, зробіш сама. Вось распалі цяпельца, пастаў ваду ды згатуй мне чаго-небудзь паесці. Я не на жарты стаміўся.
Але каралеўна не мела ніякага паняцця пра тое, як распальваюць агонь і гатуюць, і музыканту давялося самому прыкласці да ўсяго рукі, каб справа сяк-так пайшла на лад.
Нарэшце небагатая вячэра паспела. Яны паелі і ляглі адпачыць.
А на другі дзень жабрак ні свет ні зара падняў з пасцелі бедную каралеўну:
— Уставай, гаспадынька, некалі песціцца! Ніхто за цябе працаваць не будзе! ,
Пражылі яны дні два, і мала-памалу ўсе прыпасы беднага музыканта скончыліся.
— Ну, жонка,— сказаў ён,— добранькага пакрысе. Гэтае гультайства не давядзе нас да дабра. Мы з табой праядаемся, а зарабляць нічога не зарабляем. Пачні ты нарэшце хоць кошыкі плесці ці што... Прыбытак ад гэтага невялікі, ды затое і праца няцяжкая.
Ён пайшоў у лес, нарэзаў лазы і прынёс дадому цэлую вязанку.
Каралеўна ўзялася плесці кошыкі, але пругкія пруты не слухаліся яе. Яны не хацелі ні згінацца, ні пераплятацца і толькі падрапалі ды пакалолі яе белыя ручкі.
— Так! — сказаў муж, паглядзеўшы на яе работу.— Бачу, што гэта справа не для такіх беларучак, як ты. Сядай лепш прасці. Можа, хоць на гэта ў цябе хопіць розуму ды ўмельства.
Яна села за калаўрот, але грубая нітка ўразалася ў пяшчотныя пальцы, і кроў капала з іх гэтак жа часта, як слёзы з яе вачэй.
— Проста гора з табой! — сказаў муж.— Ну памяркуй сама — на што ты здатная! Паспрабаваць, ці што, гандляваць гаршкамі ды ўсякімі там глінянымі кубкамі-міскамі! Будзеш сядзець на базары, міргаць вачыма і атрымліваць грошыкі.
«Ах,— падумала каралеўна,— што, калі хто-небудзь з нашага каралеўства прыедзе ў гэты горад, прыйдзе на плошчу і ўбачыць, што я сяджу на базары і гандлюю збанкамі! Як яны будуць смяяцца нада мной!»
А іе рабіць не было чаго. Або памірай з голаду, або
згаджайся на ўсё. I каралеўна згадзілася.
Спачатку гандаль ішоў слаўна. Людзі нарасхват бралі збанкі ў цудоўнай гандляркі і плацілі ёй,не таргуючыся, усё, што яна ні прасіла. Мала таго, іншыя давалі ёй грошы ды яшчэ ў дадатак толькі што набытыя збанкі.
Так жылі яны да той пары, пакуль усе кубкі і міскі да апошняй не былі распрададзены. А потым муж зноў закупіў цэлы воз глінянага посуду. Каралеўна ўселася на базарнай плошчы, каля дарогі, расставіла вакол свой тавар і падрыхтавалася гандляваць.
Як раптам, адкуль ні вазьміся, нейкі п’яны гусар на гарачым кані як віхор вылецеў з-за вугла і пранёсся па збанках, пакідаючы за сабой воблака пылу ды кучу бітых чарапкоў.
Каралеўна залілася слязьмі.
— Ах, як мне перападзе! — у страху гаварыла яна, перабіраючы рэшткі растаптанага посуду.— Ах, што цяпер скажа мой муж!
Яна пабегла дадому і, плачучы, расказала яму пра сваё няшчасце.
— Ды хто ж садзіцца з гліняным посудам на базары з краю, ля праезнай дарогі! — сказаў муж.— Ну добра! Досыць раўці! Я выдатна бачу, што ты не здатная ні для якой прыстойнай работы. Толькі што я быў у каралеўскім замку і спытаў там на кухні, ці не патрэбна ім пасудамыйка. Кажуць — патрэбна. Збірайся! Я адвяду цябе ў замак і ўладкую там. He будзеш у рэшце рэшт галадаць.
Так цудоўная каралеўна стала пасудамыйкай. Яна была цяпер на пасылках у повара і выконвала самую брудную работу. У глыбокія кішэні свайго вялікага хвартуха яна засунула па гаршчэчку і складвала там рэшткі ежы, якая выпадала на яе долю. А вечарам несла гэтыя гаршчэчкі дадому, каб павячэраць пасля работы.
У той самы час, калі каралеўна-пасудамыйка чысціла на кухні закураныя катлы і выграбала з печы попел, у палацы рыхтаваліся адсвяткаваць вялікую падзею вяселле маладога караля.
Наступіў нарэшце і ўрачысты дзень.
Скончыўшы работу, каралеўна ціхенька прабралася з кухні наверх і стаілася за дзвярыма параднай залы, каб хаця здаля падзівіцца на каралеўскае свята.
I вось запаліліся тысячы свечак. Агні зіхацелі на золаце, серабры і каштоўных камянях, і госці — адзін прыбраны лепш за аднаго — сталі ўваходзіць у каралеўскія пакоі.
Каралеўна глядзела на іх са свайго кутка, і чым даўжэй яна глядзела, тым усё цяжэй станавілася ў яе на сэрцы.
«Я лічыла калісьці, што я лепшая за ўсіх на свеце, што я першая з першых,— думала яна.— I вось цяпер я — апошняя з апошніх...»
Міма яе чарадой праходзілі слугі, несучы на выцягнутых руках вялізныя блюды з дарагімі стравамі. А вяртаючыся назад, то адзін, то другі кідаў ёй якінебудзь кавалак, які заставаўся,— скарынку пірага, крылца птушкі ці рыбін хвост, і яна лавіла ўсе гэтыя хвасты, крылцы і скарынкі, каб прыхаваць іх у свае гаршчэчкі, а потым аднесці дадому.
Раптам з залы выйшаў сам малады кароль — увесь у шоўку і аксаміце, з залатым ланцужком на шыі.
Убачыўшы за дзвярыма маладую, прыгожую жанчыну, ён схапіў яе за руку і пацягнуў танцаваць. Але яна адбівалася ад яго з усіх сіл, адварочваючы галаву і хаваючы вочы. Каралеўна так баялася, што ён пазнае яе! Бо гэта быў кароль Драздабарод — той самы кароль Драздабарод, якога яшчэ зусім нядаўна яна высмеяла невядома за што і прагнала з ганьбай.
Але не так лёгка было вырвацца з яго дужых рук.
Кароль Драздабарод вывеў каралеўну-пасудамыйку на самую сярэдзіну залы і пусціўся з ёю ў скокі.
I тут завязка яе хвартуха лопнула. Гаршчэчкі вываліліся з кішэняў, ударыліся аб падлогу і разляцеліся на дробныя чарапкі. Пырснулі ва ўсе бакі і першае, і другое, і суп, і смажаніна, і костачкі, і скарынкі.
Здавалася, сцены каралеўскага замка абрушацца ад смеху. Смяяліся знатныя госці, якія прыбылі на свята, смяяліся прыдворныя дамы і кавалеры, смяяліся юныя пажы і сівыя саветнікі, рагаталі і слугі, згінаючыся ў тры пагібелі і хапаючыся за бакі.
Адной каралеўне было не да смеху.
Ад сораму і знявагі яна гатова была праваліцца скрозь зямлю. Закрыўшы твар рукамі, выбегла яна з залы і стрымгалоў кінулася ўніз па лесвіцы.
Але хтосьці дагнаў яе, схапіў за плечы і павярнуў да сябе.
Каралеўна падняла галаву, зірнула і ўбачыла, што гэта. зноў быў ён — кароль Драздабарод!
Ён ласкава сказаў ёй:
— He бойся! Ці ж ты не пазнаеш мяне? Бо я той самы бедны музыкант, які быў з табой у маленькім перакошаным дамку на ўскраіне горада. I я той самы гусар, які растаптаў твае гаршкі на базары. I той абсмяяны жаніх, якога ты пакрыўдзіла ні за што ні пра што. 3-за кахання да цябе я змяніў мантыю на жабрацкія лахманы і правёў цябе дарогай зняваг, каб ты зразумела, як горка чалавеку быць пакрыўджаным і абсмяяным, каб сэрца тваё памякчэла і стала такім жа цудоўным, як і твар.
Каралеўна горка заплакала.
— Ах, я так вінавата, так вінавата, што не заслугоўваю быць тваёй жонкай...— прашаптала яна.
Але кароль не даў ёй дагаварыць.
— Годзе! Усё дурное засталося ззаду,— сказаў ён.— Давай жа святкаваць наша вяселле!
Прыдворныя дамы прыбралі маладую каралеўну ў сукенку, расшытую алмазамі і жэмчугамі, і павялі ў самую вялікую і цудоўную залу палаца, дзе яе чакалі знатныя госці і сярод іх —■ стары кароль, яе бацька.
Усе віншавалі маладых і без канца жадалі ім шчасця і згоды.
Тут і пачалося сапраўднае вяселле. Шкада толькі, што нас з табой там не было...
ЗАЛАТАЯ ГУСЬ
Жыў-быў чалавек. Было ў яго тры сыны, звалі малодшага Дурнем; ім пагарджалі, смяяліся з яго і заўсёды крыўдзілі. Сабраўся аднаго разу старэйшы сын ісці ў лес — дровы сячы, і дала яму маці на дарогу смачны здобны пірог і бутэльку віна, каб не ведаў ён ні голаду, ні смагі. Ён прыйшоў у лес і вось сустрэў там старога сівога чалавечка. Павітаўся з ім чалавечак і кажа: .
— Дай мне кавалак пірага, што ў цябе ў кішэні, і глыток віна — я вельмі прагаладаўся і хачу піць.
Але разумны сын адказаў:
— Калі я аддам табе пірог ды віно, то мне самому нічога не застанецца. Ідзі сваёй дарогай.
Так і застаўся чалавечак ні з чым, а разумны сын пайшоў сабе далей. Вось пачаў ён сячы дрэва; стукнуў сякерай ды патрапіў сабе проста па руцэ,— давялося яму дамоў вяртацца і рабіць сабе перавязку. А выйшла ўсё з-за таго сівога чалавечка.
Потым пайшоў у лес сярэдні сын, і дала яму маці, як і старэйшаму сыну, здобны пірог і бутэльку віна. Яму таксама сустрэўся стары сівы чалавечак і папрасіў у яго кавалак пірага і глыток віна. Але і сярэдні сын, таксама разумны, адказаў:
— Дам я табе — мне менш дастанецца.
Так і застаўся чалавечак ні з чым, а сярэдні сын пайшоў сабе далей. Але і ён быў пакараны: стукнуў ён некалькі разоў па дрэве і патрапіў сякерай па назе, вось і давялося яго дамоў на руках адносіць.
Тады Дурань і кажа:
— Дазволь мне, бацька, хоць раз у лес пайсці дроў насячы.
Адказаў бацька:
— Браты твае ўжо хадзілі, ды толькі сабе нашкодзілі, куды ўжо табе, ты ў гэтай справе нічога не разумееш.
Але Дурань усё прасіў ды прасіў, і бацька нарэшце згадзіўся:
— Ну, ідзі, а можа, у бядзе паразумнееш.
I дала яму маці пірог, а быў ён на вадзе замешаны ды ў попеле выпечаны, і бутэлькў кіслага піва. Прыйшоў дурань у лес, сустрэўся яму той жа стары сівы чалавечак, павітаўся з ім і кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
