Хлопчык-зорка
Браты Грым, Шарль Пэро, Эрнст Тэадор Амадэй Гофман, Ханс Крысціян Андэрсен, Аскар Уайльд
Для малодшага школьнага ўзросту
Выдавец: Юнацтва
Памер: 303с.
Мінск 1996
Вучоныя напісалі пра штучнага салаўя дваццаць пяць таўшчэзных кніг, дзе было ажно залішне самых мудрагелістых і незразумелых кітайскіх слоў. Аднак усе прыдворныя кляліся, што прачыталі гэтыя кнігі і зразумелі ад слова да слова,— інакш бы іх празвалі невукамі і адлупілі б палкамі па пятках.
Так прайшоў год. Імператар, увесь двор і нават увесь горад ведалі на памяць кожную нотку ў песні
штучнага салаўя. Пагэтаму і падабаўся яго спеў. Усе цяпер самі маглі падпяваць птушцы. Вулічныя падлеткі выціналі: *Цёх-цёх-цёх! Клюк-клюк-клюк!» I нават сам імператар іншы раз напяваў: «Цёх-цёх-цёх! Клюк-клюк-клюк!» Цуд, і толькі!
I вось аднойчы вечарам птушка-цацка шчыравала перад імператарам, а ён ляжаў на ложку і слухаў яе. Раптам унутры птушкі нешта зашыпела, затрымцела, калёсікі хутка закруціліся і спыніліся. Музыка сціхла.
Імператар ускочыў з ложка і паслаў па свайго асабістага лекара. Але чым той мог дапамагчы? Ён жа ніколі не лячыў салаўёў — ні жывых, ні падманных.
Тады паклікалі майстра па гадзінніках. Той разабраў цацку на запчасткі і доўга разглядаў розныя калёсікі і падкручваў нейкія шрубкі. Потым ён зазначыў, што птушка хоць і будзе спяваць, карыстацца ёю трэба вельмі асцярожна: маленькія зубчыкі пасціраліся, новыя ў калёсікі паставіць нельга. Проста бяда!
Усе былі вельмі расчараваныя. Імператар выдаў новы загад, у якім гаварылася, што «Першага спевака імператарскага начнога століка з левага боку» дазваляецца заводзіць толькі раз у год, ды і то ненадоўга.
Для супакою гараджан прыдворны капельмайстар выступіў з прамовай, у якой ён з вялікім майстэрствам даказваў, што завадны салавей не стаў горшы, чым быў. Ну, а калі гэта сказаў прыдворны капельмайстар, значыць, так яно і йсць.
Прайшло яшчэ пяць гадоў.
Аднойчы імператар прастудзіўся і захварэў. Дактары ўжо страцілі надзею на яго выздараўленне. Міністры і прыдворныя збіраліся абвясціць новага імператара, а народ тоўпіўся на вуліцы і пытаўся ў першага міністра пра здароўе старога імператара.
Пф! — адказаў першы міністр і пахітаў галавой.
Збялелы і пахаладнелы, ляжаў імператар у сваёй шыкоўнай пасцелі. Усе прыдворныя лічылі, што ён памёр, і кожнаму не цярпелася прывітаць на троне новага імператара. Прыслуга бегала навыперадкі па палацы, каб уведаць апошнія навіны, ці бавіла час
у балбатні за кубкам чаю. Ва ўсіх залах і калідорах былі разасланы дываны, каб не чутно было шуму крокаў; і ў палацы стаяла мёртвая цішыня.
Але стары імператар яшчэ не памёр, хоць і ляжаў зусім нерухома ў сваёй пасцелі, засланай залатым балдахінам з залатымі кутасікамі.
Акно было адчынена, і месяц глядзеў на імператара і заваднога салаўя, які ляжаў гэтак жа нерухома, як і сам імператар, на шоўкавай падушцы каля пасцелі хворага.
Бедны імператар ледзьве дыхаў, яму здавалася, што нехта вось-вось сцісне яго за горла. Ён прыадкрыў вочы і ўбачыў, што на грудзях у яго сядзіць Смерць. Яна надзела сабе на галаву карону імператара, у адной руцэ яе была залатая шабля, а ў другой — імператарскі сцяг. А вакол, з-пад усіх складак зіхотнага балдахіна, выглядвалі нейкія страшныя пачвары: адны нахабныя і злосныя, другія — прыгожыя і добрыя. Але злосных было значна больш. Гэта былі злосныя і добрыя справы імператара. Яны глядзелі на яго і наперабой шапталі.
— Ці помніш ты гэта? — чулася з аднаго боку.
— А гэта помніш? — даносілася з другога.
I яны расказвалі яму такое, што халодны пот прабіраў імператара.
— Я не помню пра гэта,— мармытаў ён.— А пра гэта таксама даўно забыўся...
Яму стала так цяжка, так страшна, што ён пракрычаў:
— Музыку сюды, музыку! Біце ў вялікі кітайскі бубен! Я не хачу бачыць і чуць іх!
Але страшныя галасы не змаўкалі, а Смерць, нібы стары кітаец, ківала галавой пры кожным іх слове.
— Музыку сюды! Музыку! — яшчэ мацней ускрыкнуў імператар.— Спявай хоць ты, мая слаўная залатая птушачка! Я надзяліў цябе каштоўнасцямі, я павесіў табе на шыю залатую пантофлю!.. Спявай жа, спявай!
Але птушка маўчала: няма было каму яе завесці, а без гэтага яна спяваць не магла.
Смерць, усміхаючыся, глядзела на яго сваімі пустымі вачніцамі. Мёртвая цішыня стаяла ў пакоях імператара.
I раптам за акном пачуліся прыгожыя спевы. Гэта быў маленькі жывы салавей. Ён уведаў, што імператар хворы, і прыляцеў, каб суцешыць і прыўзняць яго настрой. Ён сядзеў на галінцы і спяваў, і страшныя здані, што абступілі імператара, адчувалі сябе нядобра, а кроў усё хутчэй, усё магутней падступала да сэрца імператара.
Сама Смерць заслухалася салаўём і толькі праміж сябе паўтарала:
— Спявай, салавейка! Спявай яшчэ!
— А ты аддасі мне за гэта каштоўную сваю шаблю?
I сцяг? I карону? — спытаў салавей. -
Смерць згодна хітнула галавой і аддавала адзін скарб за адным. А салавей усё спяваў і спяваў. Вось ён заспяваў песню пра ціхія могілкі, дзе зацвіў бузіннік, шыкуюць белыя ружы і ў свежай траве на магілах блішчаць слёзы жывых, дзе чутны літанні па сваіх блізкіх. Тут Смерці так захацелася дадому, на ціхія могілкі, што яна захуталася ў белы халодны туман і іпуснула ў акно.
— Дзякуй табе, мілая пташка! — прамовіў імператар.— Я пазнаю цябе. Калісьці я прагнаў цябе з маёй дзяржавы, а цяпер ты сваёю песняй прагнала ад маёй пасцелі Смерць! Чым узнагародзіць цябе за гэта?
— Ты ўжо ўзнагародзіў мяне за гэта,— сказаў салавей.— Я бачыў слёзы на тваіх вачах, калі першы раз спяваў для цябе,— пра гэта мне не забыць ніколі. Шчырыя слёзы радасці — самая шчырая ўзнагарода для спевака!
I ён заспяваў ізноў, а імператар заснуў здаровым, моцным сном. А калі ён прачнуўся, у акно. ўжо моцна свяціла сонца. Ніхто з прыдворных і слуг нават не заглядваў да імператара. Усе думалі, што ён памёр. Адзін салавей не пакідаў хворага. Ён сядзеў за акном 'і спяваў яшчэ лепш, чым заўсёды.
— Застанься ў мяне! — папрасіў імператар.— Ты будзеш спяваць толькі тады, калі сам захочаш. А штучную птушку я разаб’ю.
— He трэба! — сказаў салавей.— Яна служыла табе як магла. Пакінь яе ў сябе. Я не магу жыць у палацы. Я буду прылятаць да цябе, калі сам захачу, і буду спяваць пра шчаслівых і нешчаслівых, пра дабро і зло.
пра ўсё, што робіцца вакол цябе і чаго ты не ведаеш. Маленькая птушка-спявачка лётае паўсюль — залятае і пад дах беднай сялянскай хаткі, і ў домік рыбака; які стаіць так далёка ад твайго палаца. Я буду прылятаць і спяваць для цябе! Але паабяцай...
— Усё, чаго захочаш! — усклікнуў імператар і прыўзняўся з пасцелі.
Ён паспеў надзець сваю імператарскую амуніцыю і прыціснуў да сэрца цяжкую залатую шаблю.
— Паабяцай мне нікому не абмовіцца, што ў цябе ёсць маленькая птушачка, якая расказвае табе пра ўсё ў вялікім свеце. Так справы пойдуць лепш.
I салавей паляцеў.
Тут увайшлі прыдворныя, якія спяшаліся паглядзець на аджыўшага свой век імператара, ды так і знерухомелі ў парозе.
А імператар прывітаў іх:
-—■ Добры дзень! Ці, дакладней, добрай раніцы!
СВІНАПАС
Жыў-быў бедны прынц. Каралеўства ў яго было зусім маленькае, але якое-ніякое, а ўсё ж каралеўства,— хоць ажаніся, і вось ажаніцца ён якразі ха цеў.
Яно, вядома, дзёрзка было ўзяць ды спытаць дачку імператара: «Пойдзеш за мяне?» Але ён асмеліўся. Імя ў яго было вядомае на ўвесь свет, і сотні прынцэс сказалі б яму дзякуй, але вось што адкажа імператарская дачка?
А вось паслухаем.
На магіле ў прынцавага бацькі рос ружовы куст, ды які прыгожы! Квітнеў ён толькі раз у пяць год, і распускалася на ім адна-адзіная ружа. Затое салодкі быў яе водар, панюхаеш — і адразу забудуцца ўсе твае гаркоты і турботы. А яшчэ быў у прынца салавей, і спяваў ён так, быццам у горлейку ў яго былі сабраны ўсе самыя цудоўныя напевы на свеце. Вось і вырашыў прынц падарыць прынцэсе ружу і салаўя. Паклалі іх у вялікія срэбныя куфэркі і адаслалі ёй.
Загадаў імператар прынесці куфэркі да сябе ў вялікую залу — прынцэса гуляла там у госці са сваімі
фрэйлінамі, бо іншых спраў у яе не было. Убачыла прынцэса куфэркі з падарункамі, запляскала ў ладкі ад радасці. .
— Ах, калі б тут была маленькая кіска! — сказала яна. »
Але з’явілася цудоўная ружа.
— Ах, як хораша зроблена! — уголас сказалі фрэйліны.
— Мала сказаць — хораша,— адгукнуўся імператар,— проста нядрэнна.
Толькі прынцэса пакратала ружу і ледзь не заплакала.
— Фі, тата! Яна не штучная, яна сапраўдная.
— Фі! — уголас паўтарылі прыдворныя.— Сапраўдная!
— Пачакаем сердаваць! Паглядзім спачатку, што ў другім куфэрку! — сказаў імператар.
I вось выпырхнуў з куфэрка салавей і заспяваў так дзіўна, што спачатку не было да чаго і прычапіцца.
— Superbe! Charmant!1 — сказалі фрэйліны; усе яны балбаталі па-французску адна горш за адну.
— Гэта птушка так нагадвае мне арганчык нябожчыцы імператрыцы! — сказаў адзін стары прыдворны.— Так, так, і гук той жа, і манера!
— Так! — сказаў імператар і заплакаў, як дзіця.
— Спадзяюся, птушка несапраўдная? — спытала прынцэса.
— Сапраўдная! — адказалі пасланцы, якія даставілі падарункі.
— Дык няхай ляціць,— сказала прынцэеа і катэгарычна адмовілася прыняць прынца.
Толькі прынц не журыўся; выпацкаў твар чорнай і бурай фарбай, насунуў на вочы шапку і пастукаўся ў дзверы.
— Дзень добры, імператар! — сказаў ён.— Ці не знойдзецца ў вас у палацы месцейка для мяне?
— Шмат вас тут ходзіць ды шукае! — адказваў імператар.— Урэшце, пастой, мне патрэбны свінапас! У нас процьма свіней!
Так і прызначылі прынца свінапасам яго вялікасці і ўбогую каморку побач са свінарнікам адвялі, і там ён
1 Непараўнана! Цудоўна! (франц.)
павінен быў жыць. Ну вось, праседзеў ён цэлы дзень за работай і да вечара зрабіў цудоўны маленькі гаршчочак. Увесь абвешаны бразготкамі гаршчочак, і калі ў ім што-небудзь варыцца, бразготкі вызваньваюць даўнейшую песеньку: .
— Ах, мой мілы Аўгусцін, Усё прайшло, прайшло, прайшло!
Але самае забаўнае ў гаршчочку тое, што калі патрымаць над ім у пары палец — адразу можна даведацца, што ў каго гатуецца ў горадзе. Няма слоў, гэта было цікавей, чым ружа.
Вось аднойчы прагульваецца прынцэса з усімі фрэйлінамі і раптам чуе мелодыю, што вызвоньваюць бразготкі. Стала яна на месцы, а сама так уся і ззяе, таму што таксама ўмела найграваць «Ах, мой мілы Аўгусцін»,— толькі гэту мелодыю і толькі адным пальцам.
— Ах, гэта ж і я гэтак магу! — сказала яна.— Свінапас жа ў нас, мабыць, адукаваны. Паслухайце, хай хто-небудзь пойдзе і спытае, колькі каштуе гэты інструмент.
КНІГІ ОНЛАЙН
