Дзінь-дзілінь: Пара гуляцьу казкі!
Сяржук Вітушка
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 114с.
Мінск 2011
Канец - значыць канец. Але гэта цмоку канец, а не нашай ка-зачцы. Зняў Іван з той здыхаты зоркі - выпусціў на неба. Тады -месяц. Тады - сонца. Як добра стала. Цёпла! Светла! Вольна! Толькі цяпер адчуў Іван, як стаміўся. Пусціў ён каня папасвіцца, а сам там жа, дзе біўся, спаць паваліўся.
Тым часам для ўсіх людзей свята настала. П'юць, гуляюць, толькі каму дзякуй сказаць, не знаюць. Праўда, былыя Іванавы сябрукі здагадаліся, хто цмока забіў. I стала ім так зайздросна... Тады задумалі яны здраду. Пайшлі, знайшлі нашага Івана, які яшчэ ўсё спаў, ні пра што не дбаў. Забілі яго, на кавалачкі па-секлі ды ўзямлю закапалі. Цмокавы галовы на дзіды сабе па-чапілі, ідуць і хваляцца:
72
- Гэта мы цмока забілі! Гэта мы цмока забілі! Мы героі!
Што ж, ёсць такія разумнікі. Самі сябе абдураць. Так на гэты раз і выйшла. Бо цмокава жонка-ведзьма засталася жывая. Па-плакала, пагаласіла яна і зашыпела:
- Ну пачакай, паплаціцца той, хто зрабіў мяне ўдавой.
Узнялася яна ў неба. Ляціць, бачыць: ідуць трое, такія героі, ды хваляцца, што гэта яны цмока забілі. Наляцела на іх ведзьма, забрала ў палон. Спярша думала забіць, з'есці. А тады разважы-ла, што ёй, удаве, якраз спатрэбяцца. Дык яны недзе да гэтага часу ёй і служаць.
А што ж Іван? Можа б, так і застаўся ляжаць нязнаны, у чужой зямлі закапаны, але ягоныя сябры верныя пра яго не забыліся. Сабраліся мышка, крумкач і конь крылаты і давай Івана ратаваць. Мышка зямлю раскапала, усе костачкі разам сабрала. Крумкач прынёс удзюбе вадзіцы-жывіцы, Івана пакрапіў- ён і аджыў. А конь крылаты адвёз яго дахаты...
Зтой пары многа часу прайшло. Але народ гэтай слаўнай гісто-рыі не забыўся. Памятаюць пра пагоню на цмока. Шануюць. Дзень той пераможнай бітвы - а было гэта шчаслівай вясновай парой, 25 сакавіка, - святкуюць яны цяпер як Дзень Волі. У кож-най хаце на пачэсным месцы вісіць карціна малявана, у рамачку прыбрана. Пагоня называецца - рыцар на кані, з мячом. Толькі за даўнасцю часу некаторыя блытаюць - кажуць, што гэта ў каня гунька намаляваная. Ніякая гэта не гунька - гэта крылы. Яны проста ў той момант уніз апушчаны, а потым яны шух - і ўверх. I ляціць, ляціць пагоня!..
КАЗКАПРАСЦЯГ
Лепшай казкі пра беларускі сцяг, чым напісаў мой сябра Сяржук Сокалаў-Воюш, я не знайшоў і не склаў.
Таму з ласкавага дазволу аўшара змяшчаю ягоную песню-казкуў гэтай трыядзе.
Балада пра князя
Ахвярую Міколу Купаву
Жыў ды быў на свеце стольны князь.
Так легенда цвердзіць, а не я.
Кронік мудрагелістая вязь He данесла нам яго імя.
Ён з пагардай ставіўся да тых,
Хто у замках век адбаляваў, Еў і піў з начынняў залатых, Ды для ўцехі ў пушчах паляваў.
Час быў неспакойны і цяжкі: He было калі ўзараць раллю -3 трох бакоў, не меней, чужакі Асаджалі княжую зямлю.
3 раніцы да вечара ў сядле, Hi сабе спачынку, ні людзям, Толькі б даць спакой сваёй зямлі, Толькі б вольна уздыхнуць грудзям...
75
Восень зацягнулася ў той год, Снег змянялі цёплыя дажджы, Калі князь выходзіўу паход, Каб сустрэць чужынцаў ля мяжы. Важкі меч і лёгкая страла, Часта скіраваныя ў яго, Выкінуць не здолелі з сядла Нашага героя да таго.
Але гэтым разам - як праклён -Лёс рукі варожай не адвёў, I упаў на дол халодны ён Між засохлых горкіх палыноў, Як гарэх раструшчыўся шалом, Крутануўся свет, нібы ў віры. Князя з акрываўленым чалом Ратавалі з бою ваяры.
Вынеслі. Вадой абмылі твар. Белым палатном спынілі кроў... А у сечы княжацкі штандар Стаў здабычай прышлых ваяроў. Іўцякалі княжыя палкі, Ног не адчувалі пад сабой.
Задніх высякалі чужакі, Ды хіліўся да сканчэння бой.
I тады падняўся князь з зямлі. Белыя павязкі зняў з чала.
Як штандар яны ў руках былі, Як праменне зыркага святла. Кроўлягла чырвонай паласой
76
Цераз палатна сляпучы снег, I схапіўся зноў за зброю вой!
I чужак заснуў у кургане’
Жыў ды быў на свеце стольны князь.
Так легенда цвердзіць, а не я.
Кронік мудрагелістая вязь He данесла нам яго імя...
КАЗКАПРАГІМН
Жылі-былі дзяды і бабы. Мно-о-ога дзядоў і бабаў. I іх дзеці, і іхунукі. Усяго мільёнаўтак з дзесяць. I жылі яны не абы дзе, ні сям-там, а менавіта тут. I таму зваліся тутэйшымі.
Цяжка яны жылі. Дзень удзень, дзень удзень рабо-о-ота, рабо-о-ота. А гнулі карак - свету белага не бачылі. Яшчэ й самі сябе падганялі: «Песнямі сыты не будзеш! Давай, рабі без раз-гаворчыкаў!» А адрабіўшы падымуцца са сваёй баразны, прый-дуць дадому, бульбачкі пад'ядуць і - спаць.
Але вось аднойчы нешта здарылася. На сонцы нешта здары-лася. Нейкае падвышэнне сонечнай актыўнасці. I заглянула сон-ца ў іхняе ваконца.
Абудзіліся яны і чуюць: неяк званчэй цурчаць ручаі, весялей шчабечуць птушкі і нават кузуркі гучней гудуць.«Дыкі мыжсваю мову маем! I мы ж спяваць умеем!»
I сабраліся яны на вялікі сход. I ўспомнілі, што ніякія яны не тутэйшыя, а народ, беларусы. I краіна іхняя называецца Рэспуб-ліка Беларусь. I ёсць у іх самы прыгожы ў свеце сцяг - бел-чыр-вона-белы. I ёсцьу іхстаражытны герб - Пагоня. Хацелі сказаць, што ўіх ёсць гімн, і не маглі ўспомніць: які ж у іх гімн. Успамі-налі, успаміналі, не ўспомнілі.
I тут знайшоўся адзін дабрадзей, зваўся Тарас. Трэба ісці, кажа, да Парнаса, я там ужо адзін раз быў, дарогу ведаю. Там жывуць народныя песняры. Яны нам дапамогуць: ці ўспомняць, які быў стары гімн, ці новы напішуць. I пайшлі беларусы ўсёй грамадой да Парнаса.
79
Прыйшлі, пакланіліся нізка і вітаюцца:
- Добры дзень, народныя песняры! Маем да вас просьбу. Пад-кажыце, які гэта наш беларускі гімн. Ці новы напішыце.
- 0! Гімны напісаць мы можам.
Павыскоквалі песняры з-за сталоў, сабраліся вечамі пачалі вы-біраць. Першымі выйшлі наперад князі-баяры і ўрачыста запяялі:
- Багародзіца, Дзявіца, Богам слаўлена Марыя! Ў твайго сына, Гаспадзіна, Маці велічна, Марыя, Нам ласкі прасі спаслаць.
А пасля й кажуць:
- 3 гэтым гімнам мы перамагалі пад Грунвальдам, пад Воршай, пад Кірхгольмам.
Загуло парнаскае веча:
- Слаўны гімн! Нічога не скажаш. Але ж час змяніўся. Цяпер людзі ўжо не такія вернікі, многія й не зразумеюць.
Тады выйшлі наперад адраджэнцы-нашаніўцы. Янка Купала сказаў:
- Дык я маю гімн.
I запяяў: «А хто там ідзе, а хто там ідзе ў агромністай такой грамадзе? Беларусы»...
Зноў загуло парнаскае веча:
- Бра-а-атка Янка! Музыка ў цябе вельмі ўрачыстая. Але ж словы якія... Крывавыя мазалі, лапці, беды-крыўды... Трэба не-шта станоўчае і больш бадзёрае.
Янка Купала не пакрыўдзіўся, бо народныя паэты міжсобку любіліся й паважаліся. Ён элегантна саступіў сваё месца Кан-станцыі Буйлянцы:
80
- Можа нашы паненкі што прапануюць?
Канстанцыя зацягнула сваю славутую песню:
Люблю наш край, старонку гэту, Дзе я радзілася, расла, Дзе першы раз пазнала шчасце, Слязу нядолі праліла.
Люблю народ наш беларускі,
I хаты ў зелені садоў,
Залочаныя збожжам нівы, Шум нашых гаяў і лясоў.
I песню родную люблю я, Што ў полі жнеі запяюць, Як гукі звонкія над нівай, Пераліваюцца, плывуць.
Усе запляскалі ў ладкі:
- Прыгожая песня. Але ж, прабачце, гэта не гімн. У гімне му-сіць быць экспрэсія, дынамізм, напор. Вось сярод нас ёсць Алаі-за Пашкевічанка, от яна сказала: «Мы дамо, мы сіла, мы права!» Каб жа гэта яна вершам напісала, лепшага гімна не было б.
Тады наперад выйшаў Максім Багдановіч:
- Ну дык паслухайце маю прапанову. «У белай пене прано-сяцца коні, рвуцца, мкнуцца і цяжка хрыпяць...»
Зноў загуло парнаскае веча. Адны хвалілі, другія засумня-валіся:
- Але ж вялікі ты верш напісаў, Максім. Ёсць там розныя ра-дочкі. Хто пачуе гэтыя - заспявае верш як гімн. А хто пачуеіншыя словы: «Мо яны, Беларусь, панясліся за тваімі дзяцьмі уздагон»? А мо і не за тваімі? Мо за літоўцамі? Гэта ўжо хутчэй верш-роз-дум, балада, быліна...
81
Тады ўступілі ўспрэчку ваяры-адраджэнцы Касцюшка, Калі-ноўскі й Булак-Балаховіч. Яны зразумелі, штотрэба ратаваць сі-туацыю, бо інакш усё ператворыцца ў базар.
- Хлопцы, дзяўчаты. Непатрэбныя спрэчкі вы тут ведзяце. У 1918 годзе, калі стваралася Беларуская Рэспубліка, быў за-цверджаны гімн. Макар Краўцоў, хадзі сюды. Давай заспявай.
I грымнула: «Мы выйдзем шчыльнымі радамі на вольны род-ны свой прастор...»
Усе заслухаліся, ацанілі і пагадзіліся: сапраўдны гімн. Толькі Скарына сказаў:
- Ад 1918 года шмат часу прайшло. Трэба было б гэты гімн паднавіць.
I песняры ўзяліся за працу, хто слова прапанаваў, хто два.
I нарэшце атрымалася.
Тады ўсёй грамадой заспяшаліся ўніз, каб паведаміць сваё рашэнне. А ўнізе нікога няма.
Здарылася вось што. Людзі чакалі-чакалі вестак з Парнаса і не дачакаліся. «Прыдумаем сабе гімн якумеем»,- вырашылі. I пры-думалі.
Пайшлі на радасцях, накрылі на стол, селі і заспявалі:
3 бульбы клёцкі, з бульбы каша, Ой, смачная доля наша.
3 бульбы дранікі-аладкі,
3 бульбы дзедкі, з бульбы бабкі. Буль-буль-буль-буль, Бульбачка кіпіць, Трэба бульбу пасаліць.
Буль-бул ь-бул ь-бул ь, Бульбяны булён, Варым мы з даўных давён.
82
Бульбу вараць, бульбу параць, Ўсе аб гэткай долі мараць, Бульбу жараць і жаруць, Бульбашамі нас завуць.
Акурат у гэтую хвіліну песняры з Парнаса знайшлі свой на-род. Падышлі да сталоў і загукалі: «Маем, маем гімн!» Але дзе ты застолле перакрычыш!
Замаркоціліся песняры. А ваяры-адраджэнцы - ізноў на да-памогу:
- Хлопцы, дзяўчаты! He журыцеся. Трэба ісці ўдругі канец стала, дзе моладзь сядзіць.
I праўда. Пайшлі яны ў другі канец стала. А моладзь, ведама, доўга на адным месцы неўседзіць, трохі перакусілі, паўскоквалі і - на танцы. А песняры да іх. I давай разам скакаць. А наска-каўшыся, давай пяяць. Тутужо народныя песняры пастараліся. I «Зорку-Венеру» заспявалі, і «Ты мне вясною прыснілася», і «Мой родны кут»...
- Во якія песні прыгожыя! - здзівілася моладзь. - А чаму ж мы такіх не ведаем? Толькі пра чарку ды скварку спяваем.
А народныя песняры й кажуць:
- Дык мы яшчэ й змагарны гімн маем!
I грымнулі:
Мы выйдзем шчыльнымі радамі, Пагоня кліча на прастор.
Хай воля вечна будзе з намі, А гвалту мы дамо адпор.
Над родным краем смела вее, Магутна вее вольны дух.
Штандар наш бел-чырвона-белы, Пакрый сабой народны рух.
83
Наступныя радкі падхапіла і моладзь. Іўсе разам пяялі так смела, так гучна і моцна, што сваім спевам перабілі чарак звон. I тады паўсталі дзяды і бабы і далучыліся да агульнага хору. I да-лёка-далёка, шырока-шырока разнеслася:
КНІГІ ОНЛАЙН
