КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Ен прайшоў праз увесь пакой да процілеглай сцяны. Там была дзіра памяці. О'Браен падняў кратку. Маленькую палоску паперы незаўважна падхапіў паток цёплага паветра, і яна знікла ў водблісках полымя. О’Браен павярнуўся да Уінстана. — Попел,— сказаў ён,— Попел, у якім ужо нічога не распазнаеш. Пыл. Яна не існуе. Яна ніколі не існавала. — Але ж яна існавала! Яна існуе! Яна існуе ў памяці. Я памятаю яе. Вы памятаеце яе. — Я не памятаю яе,— сказаў О'Браен. У Уінстана абарвалася сэрца. Гэта было двухдумства. Ен адчуў смяротную бездапаможнасць. Калі б ён мог быць упэўнены, што О'Браен хлусіць, было б яшчэ не етрашна. Але было цалкам магчыма, што О’Браен і сапраўды забыўся пра фатаграфію. А калі так, дык цяпер ён мусіў забыцца пра адмаўленне, што ён яе памятае, і ўрэшце забыцца пра сам акт забыцця. Як можна было з усёй пэўнасцю лічыць, што гэта простае махлярства? Можа, гэты вар’яцкі зрух у свядомасці і сапраўды быў магчымы — гэтая думка яго дабіла. О’Браен у роздуме глядзеў на яго. Больш чым калі ён быў падобны цяпер на настаўніка, які б’ецца над свавольным, але здатным вучнем. — Есць партыйны лозунг, у якім гаворыцца пра кантроль над мінуўшчынай,— сказаў ён.— Паўтарыце яго, калі ласка. — «Хто кантралюе мінуўшчыну — той кантралюе будучыню, хто кантралюе цяпершчыну — той кантралюе мінуўшчыну»,— паслухмяна паўтарыў Уінстан. — «Хто кантралюе цяпершчыну — той кантралюе мінуўшчыну»,— пацвярджаючы, ківаў галавою О’Браен.— Дык вы думаеце, Уінстан, што мінуўшчына існуе рэальна? I зноў Уінстана агарнула пачуццё бездапаможнасці. Ен крадком глянуў на шкалу. Ен не толькі не ведаў, які адказ — «так» або «не» — вызваліць яго ад пакуты; ён нават не ведаў, які адказ ён сам лічыў слушным. О’Браен ледзь заўважна ўсміхнуўся. — Вы не метафізік, Уінстан,— сказаў ён.— Дагэтуль вы ніколі не задумваліся над тым, што такое існаванне. Скажу больш дакладна. Ці мінуўшчына існуе канкрэтна ў прасторы? Ці ёсць дзе-небудзь месца ў свеце матэрыяльных прадметаў, дзе ўсё яшчэ адбываецца мінуўшчына? — He. — Тады дзе ж існуе мінуўшчына, калі яна ўвогуле існуе? — У пісьмовых запісах. Яна занатаваная. — У запісах. I...? — У свядомасці. У чалавечай памяці. — У памяці. Цудоўна. Мы, Партыя, кантралюем усе запісы, мы кантралюем усю памяць. Значыць, мы кантралюем мінуўшчыну. Так ці не? — Але як вы можаце зрабіць так, каб людзі нічога не памяталі? — закрычаў Уінстан, зноў на хвіліну забыўшыся пра шкалу.— Яно ж запамінаецца само, незалежна ад чалавека. Як вы можаце кантраляваць памяць? Вы ж не кантралявалі маю памяць?! О’Браен зноў пасуравеў і паклаў руку на рычаг. — Наадварот,— сказаў ён,— гэта вы не кантралявалі яе. I таму вы цяпер тут. Вы тут, бо вам не хапіла пакорлівасці і самадысцыпліны. Вы адмовіліся ад падпарадкавання — платы за здаровы розум. Вы палічылі за лепшае быць вар’ятам, самотным вар’ятам. Толькі дысцыплінаваны розум можа ўспрымаць рэчаіснасць, Уінстан. Вам здаецца, што рэчаіснасць — гэта нешта аб’ектыўнае, знешняе, што існуе само па сабе. Вам таксама здаецца, што рэчаіснасць па сваёй натуры самавідавочная. Калі вы, падманваючы сябе, думаеце, што вы нешта бачыце, вы мяркуеце, што ўсе бачаць тое самае гэтак жа, як і вы. Але я кажу вам, Уінстан, што рэчаіснасць не знешняя. Рэчаіснасць існуе ў чалавечым розуме, і нідзе болей. He ў розуме індывіда, які можа памыляцца і ва ўсялякім разе жыве нядоўга,— толькі ў розуме Партыі, калектыўным і несмяротным. Калі Партыя лічыць нешта праўдай, дык гэтае нешта і ёсць праўда. Бачыць рэчаіснасць можна толькі праз вочы Партыі. Вось гэтаму вы мусіце зноў навучыцца, Уінстан. Гэта патрабуе самазнішчэння, намагання волі. Вы павінны скарыцца, перш чым да вас вернецца здаровы розум. Ен памаўчаў хвіліну, нібы хочучы, каб сказанае запала ў галаву Уінстану. — Ці памятаеце вы,— працягваў ён,— як вы налісалі ў сваім дзённіку: «Свабода — гэта свабода казаць, што двойчы два ёсць чатыры»? — Так,— адказаў Уінстан. О’Враен падняў левую руку і павярнуў далонь тыльным бокам да Уінстана, схаваў вялікі палец і выпрастаў чатыры астатнія. — Колькі пальцаў, Уінстан? — Чатыры. — А калі Партыя скажа, што тут не чатыры пальцы, а пяць — тады колькі? — Чатыры. Слова гэтае абарвалося дзікім болем. Стрэлка на шкале падскочыла да пяцідзесяці пяці. Усё цела Уінстана залілося потам. Паветра ўрывалася яму ў лёгкія і выходзіла назад з глубокім стогнам, які ён не мог стрымліваць, нават моцна сціскаючы зубы. О’Браен глядзеў на яго, ўсё яшчэ трымаючы перад ім чатыры пальцы. Ен адцягнуў рычаг. Гэтым разам боль адно трошкі паменеў. — Колькі пальцаў, Уінстан? — Чатыры. Стрэлка скокнула да шасцідзесяці. — Колькі пальцаў, Уінстан? — Чатыры! Чатыры! Што я яшчэ магу сказаць? Чатыры! Стрэлка, відаць, пасунулася яшчэ далей, але ён ужо не глядзеў на яе. Цяпер ён бачыў толькі цяжкі суровы твар і чатыры пальцы. Пальцы стаялі ўваччу, як калоны, вялізныя, расплывістыя, яны нібы калыхаліся, але іх было чатыры, роўна чатыры. — Колькі пальцаў, Уінстан? — Чатыры! Спыніце, спыніце! He мучце мяне! Чатыры! Чатыры! — Колькі пальцаў, Уінстан? — Пяць! Пяць! Пяць! — He, Уінстан, дарма. Вы маніце. Вы ўсё яшчэ думаеце, што іх чатыры. Колькі пальцаў? — Чатыры! Пяць! Чатыры! Колькі вы захочаце. Толькі спыніце, не мучце болей! Раптам ён заўважыў, што сядзіць, а О’Браен абдымае яго за плечы. Відаць, ён некалькі секунд быў непрытомны. Кайданы, якімі было прыкута яго цела, аслаблі. Яму было вельмі холадна, ён нястрымна дрыжаў і ляскаў зубамі, па шчоках каціліся слёзы. На хвіліну ён учапіўся за О’Враена, як дзіця, цяжкая рука на плячах стварала дзіўную ўтульнасць. У яго ўзнікла пачуццё, што О'Браен яго абаронца, што пакуты прыходзяць адне- куль звонку, з нейкае іншае крыніцы, і што менавіта О’Браен уратуе яго ад гэтых пакут. — Вы не надта старанны вучань, Уінстан,— ласкава сказаў О’Браен. — А што я магу зрабіць? — зарумзаў ён.— Што ж я магу зрабіць, калі я так бачу? Двойчы два — чатыры. — He заўсёды, Уінстан. Часам бывае пяць. А часам тры. А часам усё адразу. Трэба спрабаваць настойлівей. He так проста вылечыць розум. Ен паклаў Уінстана на ложак. Цела зноў знерухомела, але боль адетупіў і дрыготка сунялася, засталіся толькі слабасць і холад. О’Браен даў знак галавой чалавеку ў белым халаце, які дагэтуль стаяў нерухома і чакаў. Той схіліўся над Уінстанам, зазірнуў яму ў вочы, памацаў пульс, прыклаў вуха да грудзей, пастукаў сям-там пальцам і кіўнуў О'Браену. — Яшчэ,— сказаў О’Браен. Боль напоўніў Уінстанава цела. Стрэлка паказвала, напэўна, семдзесят ці семдзесят пяць. Гэтым разам ён заплюшчыў вочы. Ен ведаў, што пальцы ўсё яшчэ там, іх усё яшчэ чатыры. Цяпер галоўным было неяк выжыць, пакуль не мінецца прыступ болю. Ен ужо не заўважаў, крычыць ён ці не. Боль зноў прыціх. Ен расплюшчыў вочы. О’Браен адцягнуў рычаг назад. — Колькі пальцаў, Уінстан? — Чатыры. Мне здаецца, што чатыры. Калі б я мог, я б убачыў пяць. Я паспрабую ўбачыць пяць. — Што вы хочаце: пераканаць мяне, што бачыце пяць або сапраўды іх убачыць? — Сапраўды іх убачыць. — Яшчэ,— сказаў О'Браен. Стрэлка была цяпер, напэўна, на васьмідзесяці — дзевяноста. Цяпер Уінстан ужо не памятаў, адкуль ідзе боль. За яго сціснутымі павекамі цэлы лес пальцаў рухаўся нібы ў нейкім танцы, калыхаючыся з боку ў бок, хаваючыся адзін за адзін і зноў паяўляючыся. Ен спра- баваў палічыць іх, але не мог прыгадаць нашто. Ен ведаў толькі, што іх немагчыма палічыць і што гэта звязана з нейкай таямнічай еднасцю паміж чатырма і пяццю. Боль зноў трохі суціх. Калі ён расплюшчыў вочы, перад ім па-ранейшаму стаяла тое самае мроіва: незлічоныя пальцы, як жывыя дрэвы, мітусліва рухаліся ва ўсе бакі, скрыжоўваючыся і разыходзячыся. Ен зноў заплюшчыў вочы. — Колькі я трымаю пальцаў, Уінстан? — He ведаю. He ведаю. Я памру, калі вы зноў уключыце ток. Чатыры, пяць, шэсць — слова гонару, я не ведаю. — Так ужо лепей,— сказаў О’Браен. У руку Уінстану ўтыкнулася іголка. Амаль у той самы момант шчасная, гаючая цеплыня разлілася па ўсім яго целе. Боль быў ужо напалову забыты. Ен расплюшчыў вочы і ўдзячна паглядзеў на О’Браена. Убачыўшы цяжкі, маршчыністы твар, такі брыдкі і такі разумны, ён адчуў, як яго сэрца растае. Калі б ён мог паварушыцца, ён выцягнуў бы руку і паклаў яе на руку О’Браену. Ен ніколі не любіў яго так глыбока, як цяпер, і не проста таму, што ён спыніў пакуты. Да яго вярнулася старое пачуццё, што, па сутнасці, не мае ніякага значэння, сябар яму О’Браен або вораг. О’Браен быў чалавекам, з якім можна пагаварыць. Можа, не так важна, каб цябе любілі, а каб цябе разумелі. О’Браен ледзь не закатаваў яго да вар’яцтва, а яшчэ трошкі, і ён напэўна аддаў бы яго смерці. Але гэта было не так істотна. У нейкім сэнсе яны былі болыл чым еябры, іх лучыла таямнічая блізкасць: недзе было месца, хоць яго, можа, і нельга было назваць сваім імем, дзе яны маглі сустрэцца і пагаварыць. О’Браен глядзеў на яго зверху, і выраз яго твару казаў, што і ён цяпер, можа, думае пра тое самае. Гаварыў ён спакойна і проста. — Ці вы ведаеце, дзе вы, Уінстан? — спытаўся ён. — He ведаю. Напэўна, у Міністэрстве Любові. — Ці ведаеце вы, колькі часу вы тут ужо знаходзіцеся? — He ведаю. Дні, тыдні, месяцы — думаю, што месяцы. — А як вы думаеце, чаму мы прывозім сюды людзей? — Каб змусіць іх прызнацца. — He, не таму. Паспрабуйце яшчэ. — Каб пакараць іх. — He! — закрычаў О'Браен. Голас ягоны незвычайна змяніўся, і твар яго раптам зрабіўся суровы і ўзрушаны.— He! He проста, каб дамагчыся прызнанняў, каб пакараць вас. Сказаць вам, чаму мы прывозім вас сюды? Каб вылечыць вас! Каб вылечыць ваш розум! Зразумейце, Уінстан, што з усіх тых, каго мы сюды прывозім, ніхто не выходзіць адсюль нявылечаны. Нас не цікавяць тыя ідыёцкія злачынствы, што вы ўчынілі. Партыю не цікавіць відавочнае злачыннае дзеянне, нас хвалююць толькі думкі. Мы не проста знішчаем нашых ворагаў, мы пераменьваем іх. Разумееце вы, што гэта значыць? Ен схіліўся над Уінстанам. 3-за блізкасці ягоны твар здаваўся вялізным і невыносна брыдкім. Да таго ж ён быў шалёна ўзрушаны. У Уінстана зноў сціснулася сэрца. Калі б ён толькі мог, ён бы ўціснуўся глыбей у ложак. Ен быў упэўнены, што О’Браен зараз крутне рычаг проста так, апанаваны ўзрушэннем. Аднак у гэты момант О’Браен адвярнуўся. Ен трохі пахадзіў сюдытуды. Пасля працягваў ужо спакайнейшым тонам: