Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
І.М. ПткАПОВІЧ
Е Е . ■
ФіЗІЧНАЯ ГЕАГРАФІЯ
ПАСТАЙСКАГА РАЁНА
г. ^^^^!.
Друкуеда па рашэнню рэдакцыйнавыдавецкага савета • Віцебскага обласнога ІУН
Фіэічная геаграфія Пастаўскага раена.Віцебск:1УН,І994.Ь0с.
Праца І.М.Пракаповіча прысвечана геаграфМ аднаго з «у’очкаў Беларусі Пастаўскага раена. У юПжецы паслядоўна разглядавда асаблівасці геаграфічнага становішча, тэктонікі, геалагічнай гісторыі, рэльефа, карысных выканняу, клімата, водаў, глвб, расліндасці,жывельнага свету. лавдшафтаў, «овм прарода 1 рэкрэацыі. . .
Кніга будзе патрэбнай і цікавай » тольк! настаўнікам 1 вучням, вле і краяэнауцам.
іутар: Пракаповіч ІЛ.
Рэцензент: Іяўкоў Э.А., галоўны навуковы супрацоунік інстытута геалагічных навук А.Н.Веларусі, Аоетар геолага48інералоЕічных навук, прафесар
3
I. ГЕАГРАЛІЧНАЕ СТАЯОВІШЧА
Пастаўскі раен знаходзіцца на пауночным захадзе Бвларусі, займаючы заходні выступ Віцебскай вобласці. Адлвгласць ад райцэнтра г.Паставы да цэнтра вобласці г.Віцебска складае 250 ш, а да сталіцы Беларусі г.Менска 190 ш.
Пастаускі раен пуседнічае з браслаўскім (нк поўначн), Шаркоушчынсхім (на пауночным усходзе), Глыбоцхім (на уеходзе) I Докпыцхім (на пауднввым усходза) раенамі Віцебскай зобласці. На поудні праходэіць мяжа з Мяцзельскім раенам Мінск&й вобласці, а на пауднемш захадзі з Астравецкім раенам Гродзенскай вобласц!. На захадзв і пауночным захадзе раена знаходзіцца дзяржауная мяха рэспублжі Беларуаь з Летувой.
Працягласць дзяржаўнай мяжы складае 70 км. 3 равнамі Беларусі 168 км. Такім чыням, акульная даўжыня мажжу раена па перм метры мав эмайяннв 238 км.
Далей усяго на поунач раен прасоўваеода каля станцыі Полава жя рэчышча Дзісны. Каардынаты паўнсчнай кропкі 55°І9'36" пауночнай онраты, 27°ІЗ*00" усходняй даўгаты.
Самая паўдневая кропха раена знаходзіода у вахоліцах возера Вялікія Швакпгні ля возера Белагаловае. Яв каарданаты 54°55’46" паун. аыр.,’26°1<’ЗО" усх. дауг. Крайняя заходняя кропка змаходзіцца на паўдневым захадзе ад в.Пеляка за ўрочыпчн Ласішхі з каардыматамі 55°00’30" паун. шыр. t 26°ІЗ’ усх. дауг.
Крайняя ўсходная ісропха знаходзіцца ля в.Хрыстова і мае каардынаты 55°04' паўн, выр. і 27°26’ уех. дауг.
Адлегласць паміж храймімі усходняй t заходняй кропкамі складае 75 км, паміж паўночнай I паудневай 54 км.
Каардынаты раенмага цантра г.Паставы (яасцел) 55°06’36'" паўн. шр., 26°50'30".усх. даўг.
Па котгурм раен кагадаая абрмс чаравГяа або кабіны аўтаякв^ нв.
Па плошчв равн пвраўзмходзіць неяггорвя невялікія яраіж свету, такія як, напрыклад, Мальта, Ма :ака, Ліхтэмгввйк, Вахрвйн, Сінгалтр, СанМарына. Зусім ненаммоіа большая Люксембург, КмюрOKts астравы, Зах.Самоа.
Пастаускі раем м&а вмгаднае геа?рафІшве счановіачіа у даўно заселенай :'засвоенай частны нашай рэспубліх! на парбаніччы з краі
4
юмі Sunt, ото дае магчшасць мець выгадныя гакдлевыя, прамысловвя, хультурныя зн^Пш.
Па адаіністрацыйнатэрьгтарыяльнацу падзелу ў раены есць адяін гарадсхі (у Паставах)', два пасялковыя (у Варапаеве 1 Лынтупах) 1 13 сельскіх Саветаў народных дэпутатау.
Кольхасхіь насельніцтва 52,9 тмс. чалавек (І993г.).
2. T3KT0H1XA
Сяова "твктоніка" паходэіць ад грэчаскага "теггонйкос", ато літаральна азначае toe, пто адносіцца да будаўніцтва. У геаграфіі пад тектонікай разумегць развіцце глыбіншх структураў эямной кары 1 іх зменаў пад уплывам рухаў t дэфармацый, яхія уэнікапць у працэсе развіцця ўсей Зямжі.
Пастаўсхі раен энаходзіцца ка ўсходнеЕўрапейскай платформе„ Ях вядома, платформа гэта ўстойлівы ўчастак зямной кары і таму, дзякуючы ўстойлівасц! геалагічных працэсаў, на тэрагорні ра.на не наэіраюцца праявы, харахтэрнйя дяя актыўных зон няма ў нас ні вулканаў, ні гейзераў, ні земдятрусаў. Сама па сабе платформа можа развіваода ях шчыт халі цвердыя крывталічныя парода внходзяць на паверхню, 1 ях natra, • калі яш зверху перакрытыя тоў■чай асадк^внх парод. Hana тэрыторыя месціцца на Рускай пяіце і таму мае двух яруснув будову: знізу лякыць падцурак крышталічнія вародн стараштннх часоў архея і пратэразоя; а зверху знаходзяода асадкавыя парода рознага ўзросту. Сам падцурах мае няроўную ваверхнв, бо геалагічная гісторыя некаторыя частхі апусціла міаай, некаторыя падняла ва значнўю выгапоо, сямтам утварыла рас> жаннн t разлош. Ластаўсхі раен знаходзіцца якраз на мяжы дзвчх тэггамічмнх структураў Вілейсхага пахаванага выстуцу Беларусхай антзкліза (падняоде падцурка) 1 Валтыйскай сінеклізы (прагін падлурхі) 1, яалі большая частка Пе.стаушчыны пападае на антэклізу, то вевялічкая тэрнторыя на захад ад Лынтупаў ужо знаходзіцца на еінекліэе. Тажім чынам, паверхня крышталічнага падмурка ў межах нашага раена паступова паніжае^ца з паўдневага ўсходу на паўночны захад ад 440 да 550 і нават да 6£р н. Таўшчыня пяатфармавага чахла складае 540500 м. Вядомяя беларускія геолагі В.В.Бандарэнха t Р.Г.Гарэцкі адяосяць напу тэрыторыл да Заходне Веларускай складкаватай сістэмы, маючы на ўвазе тое, што яна бнла перапрацавана у пазнейшня этапы геалагічнай гісторыі, хутчэй за ўсе ў пратэразоі.
5
Сучаныя даследванні паказвапць, ато сам падмурак не з’яўяяецца аднародным між старажытнымі гранітнагнейсавші купалач знаходэяцца выцягнутыя ў розных нахірунках старажатныя скл'дкяватыя сістэмы, якія утварыліся у выніку гарызантальнага сцісханчя вялікіх блокаў літасферы. Кожная з сістэн уяўляе сабой сналучэнне вялікіх пукатнх складак (антыклінорыяў) t прагнутнх (сінклінорыяу). У апошні час геолггі прыйшлі да внсновы, ято ЗаходнеБеларуская складкаватая сістэма ўяўляе з сябе сістэцу блокаў і лусак парод падцу^ха, насумутых адзін на другі. У межах Ластаўскага раена ў надмурку можна вылучыць 3 эош, якія адрозніввюцца адна ад другой. Пвршая з іх знаходэіцца на захадзе раена 1 працягнулася на лінН ПелякаЛынтупыЛалессе. Яна ўяўляе сабой вобласць падмурка, якая ўтварылася ў старажытныя часы (архей), але была перапрацавана ў наступныя этапы геалагічнага развіцця. Другая зона ідзе шырокай паласой ад азер Вял. і Мал.Швакшты на Дварчаны, Паставы, Андроны, Балаі, Полава. Нка выдзяляецца тым, што складваецца ў асноўным гнейсамі, сланцамі, жалезістымі кварцытамі t Іншші метамарфічнымГ пародамі. Трэцяя зона знаходзіцца на ўсходзе равна t ўяўляе з сябе найбольш старажытныя комплексы падмурка, якія пасля фарміравання не зввдалі на carte ніякіх большменш значных працэсаў.
Гстотная'роля ў тэктоніцы Беларусі належыць разломам, частка з якіх прасочваецца ў межах Пастаўскага раена. Так на лоўначы раена, у сутоках рэк Дэісны Бірвіты выяўлены вялікі суперрэгіянальны разлом, які ідзе праз усю паўночную частку Беларусі. Выдзяляюцца t яшчэ два менйыя разломы; адэін працягваецца на лініі АдуцішкісКамаі, др;тгі на лійіі ПелякаБлакітныя азеры. Часткова глььІ;.ныя разломы ыаюць адпаведнасць у рэльефе ў выглядзе рачных далін або ланцужка азераў (олакітнчя азеры).
Падмурак не знаходэіцца ў стане ао'салютнага спакою асоб~ ныя яго зоны апускаюцца, друтія падьмаюцца. ?ухі зямной кары сучаснага неагенацвярцічнага перыяду называяць "..еатэктоміка". Тэрыторыя раена на працягу неагенчацвярцічнага перыяду павольна падымаецца з хуткасцю 2 мм/год на Лынт тішчыне t Варапаеўшчане, 2,5 мм/год на Пастаўшчыне 1 да 3 мм/год у сутоках Дзісны і Бірвіты. Амплітуда найноўшых узняодяў вагаеьца ад 20 м на поўдні ра~ ена да 40 « на поўначы. He трэба думаць, што праз мільен гадоў у нашнх мясцінах вырастуць горы. He, дая платформ характэрны ва
€
гальныя рух»: уэняоде праз пэуны час зменіцца апусканнеы.
лятрусы. аднак на сухаснмй «еме сейсшчнаг » раянавакня амаль уся^Х рзспубяіка аднееена да зош магчыйых шнсці^ьных землятрусаў а у раенах аон гмГЯншх разломау есць зерягоднасць Хтрусау. лны W Узніккуць зя яошт зрувэння бмжаў зямной кары на с.етэмах разломау, . та^амя> як^^ земяятрусау на сумежных тэрыторыях (напрнж/ Д, Карпяты, 197 . .
у еж/раеня паж/рах мае у асноЯ* блокана^кНаВУГ вудову, * аксаха разломы, то верагоддаець эемлятрусау ту пачываная У параунанні з нехаторымі іншымі раенамі Беларусі.
На ыаіфоравым падаур«У ляжаць. перяяажня гарызатальным слммі, асадаавыя адклада. У адроэненні ад «ншых ряенау Белар^алаг.чны разрэз навай тэ^рж
утвораны такімі пяродамі як гнейеы, амфНаліты, ланцы, ^н.ты.^я^, габры I «кш.. вытй ляжаць алклада сярэдняг аддэе> дзвонскай сістэмы палеазоя nucit, мергелі, даламітн, гіпс. Зверху уя^ь хрыш адкладамі чацвярцічнай сістэш. У якіх cynect, сугліякі, глііш. ’орф.
, у яяіх эняходзяцца глінн.
гэты "пірог" перя
аыдзялягцца rfкі.
3. ГЕШГІЧНАЯ ГІСТОРЫЯ
гадоу. Уэрост Зямлі
угвараліся
Сонаа мае узрост каля 5 мільярдяу
і ’™№” ^iw* ”'”І”;,Х..
WPWT 2560 ♦ 70 rooj. Jee горныя парода »м
—я | BU«7«y гемегічлп прадэееу > вмельтеяеП еямков якая з’явілася значда раней у дагеалагічны. або планета^
жарн.
ш, этап развівдя Зяюіі,
Ю ПланетаШІ’іаій ^6™ Зямля Г»^»™ 3 халодняга газашлавога воблаку у выніжу с; ыкнення розтех мас рэчя^а у ефвры гравітацыйнага ўздэеяння праЗямлй 3 прнчыны ’ > а»> №га сшсжання і падаеажтыунага распалу элем₽нтяу адбнл^я расплауленне учутраняй частк! натй план₽™ з утвагнн™ першапячлтховай элмной жяры. яжая складаляся з базальтяу.
б) Т^ал^н»1_2™£ П iBEljxJ™!’^^^
Архей (ад грэчаскага "apxatoc" стямогнй) самая Д"ун« j « * Гвалягічнай гістораі Зямлі. якая пачадася болы» як 3,а шцс. WS таму і доўжылаея больш I «РД. гадоу. Наеттная эра пра
7
тэраэой (ад грэчаскага "тгротврос" найбольш ранн! * "зое" жнцце) пачалася каля 2600 млн, гадоу назад I доўжнлася каля 2030 млн. гадоу. Пратэразой па асабліэасцях гвмагічных працэсау і рэшткау жывых арганізмау падэяляеода на верхш t ніжні.
(поэні) (ранні) Якраз у гэтыя эры адбывалася фармаванне падмурка длатформы у межях нашага раена. У apxet раннім пратэразоі пачынаеода закладанне першых прагінау на маладой кары баэальтавага тыпу. Прагіны запауняліся асадкавымі пародамі, якія утвараліся за кошт разбур^ння старажнтных купалападобных узняццяу. Можна меркавацо, ато на нашай тзрыторыі ча усход ад Варапаева існаваў гакі зтаражытны базальтавч купал, а уся астатняя тэрыторыя на захад патрапіла у зону прагіну. Тоуйгчы асадкву пад уздзеяннем прзцлсау сціскання, магматычных раоплавау ( разаў, што паступалі з нетраў, падпалі пад працэсы метамарфізму ( ад грэчаскага "метаморфо" ператаараць) э утварэннем новых горных парод гнейсаў, сланцау, кварцытаў, амфібалітаў і іншых. Такія парода зафіксаяаны у паласв падмурка, што працягчулася з паўдневага захаду на пауночны усход праз цэнтральіфто частку раена. Асаблівую увагу прыцягваюць кварцыты, бо яны могуць утрымліваць даволі значныя долі жалеза. Дарэчы, буйная запасы жалвза ў Кўрскай анамаліг і ў Крывым Розе знаходзяцца ў жалезістых кварцытах такога ж узросту.
КНІГІ ОНЛАЙН
