Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
Акрамя вышэйназваных горных парод, у крышталічным падмурку знойдзены граніты, пегматыты, даярыты, габра, перыядыты і інпіыя, утварэнна якіх заязана » інтрузіямі (грэч. "інтрузіо" укаранвнне). З’яўленне такога тапу парод сведчыць пра актыўнасдь працэсаў, якія адбываліся ў зямной кары. Такім чынам, можна зрабіць выснову, што для архея ранняга пратэразоя характэрна наяўнасць іктэноіўных гораўтваральных працэсаў, вулканізмы, землятрусы, з’яўленне глыбокіх прагінаў, дзе ішло асадканазапашаванне.
2) Позні пратэразой. Гэты этап у развіоді Зямлі доўжнуся ад 1650 + 50 млн. гадоў талу да 570 млн гадоў назад. У познім пратэразоі выдзяляюцца дзве часткі ранейшая рафей 4 пазнейшая венд.
У рыфеі тэрыторыя Пастаўшчыны ўяўляж сабой суцу, прычым відаць значна прыўзняты горкы масіў. Але лаколькі быу цеплы і вільготны клімат, то гэта спрыяла фарміраванню густой рачной сеткі, вялікай колькасці азерных вадаемау і як эынія v
8
хуткае раэбурэнне горных парод, выраўніванне рэльефу.
У пачатку венда тэрыторыв Пастаўшчыны пакрывау магутны ледавіх, на што паказваюць ледавіховыя адклады, або марэна.
На канец пратэразоя прыпвдае апошняя ўспышка дакембрыйскага гораўтварэння байкальская. Яна праявілася ў ажыўленні глмбінных разломау, блохавых перамяшчэннях, магутных вулканічных вывяржэннях. Т&кія працэсы прывялі да драблення зямной кары, яе апусжання, што і прывяло да таго, пто ў канцы эры тэрыторыя раена была пакрыта адносна неглыбокім морам.
Дрўгі час лічылася, што ў пратэразоі арганічнага жыцця не ісмавала, але даследванні вызначылі сляда старамытнай біясферы. Янм прадстаўлекы страматалітамі яапнякопымі пабудовамі с!н<эяяеных і іншых ніжэйшых водарасцей, якія жнлі ў зонах э пераменнай салвнасцю вады t анкалітамі круглявымі сцягваіінямі канцэнтрычнай пабудовы, якія, відаць, паходзяць ад сінезяленых водарасцей і бактэрый.
3) Палеазой. * *
Палеазойская эра (грэч. "палаіос" старажытны, "зое жмццв) працягвалася ў інтэрвале 570170 млк. гадоу назад.
Пачатак палеазов (кембрыйскі перыяд) цесна связаны э папярэлнім этапам раэвіцця зямной кары. Тэрыторыя раена трапіла у зону прагіну Балтыйскай сінеклізы. Пра тое, што ў тыя часы ў нас знаходзілася мелкаводнае мора (ыагчыма, частка шэльфа з зонай прыліваў t адліваў) сведчаць марскія адклады ў выглядзе зеленавата■эрых алеўралітавых глін, алеўралітаў, кварцавых і палеваппатках пясчанікаў. He выключана, што перыядачна назіраліся трансгрэсп і рэгрэсіі мора яно то наступала на суцу, то аднходзіла назад. У тоўшчы зямлі кембрыйскія парода эелягаяць на глыбіні ад 180 м у паўдневай частцы раена да 200 м у паўночнай, Таушчыня адкладаў гэтага часу таксама ўзрастае ў кірунку з поудня на поўнач ад ПО да 120 м. Такое размяшчэнне адкладау сведчыць пра тое, вто шэльф мора меў ухіл у бок сучаснай Балтыкі. Марскія адкладу жеУЗрыйскага перыяду на тэрыторыі раена мапць значныя запасы артэзіянскіх падэемннх вод.
3 адкладаў кембрыю вядомы рзшткі плечаногіх, чарвякоў, акрытарх.
У ардовіку, ЯК І ў кембрыі, нв тэрыторы» Пастаускага раена знаходэілася мора. Магутнасць адкладаў таго часу вагаецца ед 60 м на паўдневым узыходзе (Дунілавічы, Сяргеевічы) да 80 м на пауночным захадзе (Ярэва, Целяк!). Знаходзяода янн на вышыні 70...0 м
9
ад узроўня мора, Тут сустракаюода кварцавыя пясчаніхі з гальхамі фасфарытаў, мергелі, гліны, гліністыя вапнякі. 3 адкладамі ардовіка звязаны запасы мінеральнай і пітной вадн.
У сілуры плошча, занятая морам, скарацілася, t у гэты перыяд тэльк» заходняя частка тэрыторыі раена знаходзілася пад вадой. Мяжу між морам і сушай можна прыблізна правесці па лініі Вачілінн Паставы Зярэкькі. Наяўнасць вадаема ў заходняй частцы пацвярджаецца марскімі адкладамі, у склад якіх уваходзяць гліны, мергвлі, вапнякі. Магутнасць адкладаў дасягав 60 м, і знаходзяцца яны на глыбіт 15070 м. У адкладах сустракавцца рэшткі старажытнай фаўны гранталітау, брахіапод, астракод, мшанак, каралау, дрннаідэй I акрытарх.
У пачатку дэвона мора з тэрыторыі раена адступіла і на сушы здбйваліся працэсы разбурэння горных парод t зносу іх ва упадзінч. У сярэднім дэвоне у сувязі з актывізацыяй зямной кары утварнліся вяяікія прагіны і ў выніку гэтага адбыліся марскія транс— грзсіі. На тзрыторыі раена зноў'йл5скал1ся марскія вода. Адалады гэтага часу поадстаўлены глінамі, пясхамі, мергвлямі, даламітамі, гіпсам. Магутнасць дэвону вагаеода ў мвлах 50 (поўдзень) 100 м (поунач) і знаходзіцца на глыбінях 100150 м. У дэвонскі перыяд (асабліва ў час верхняга дэвону) на тэрнторыі Беларусі ўтварыліся шмат якія карйсныя выкапні: нафта і газ, калійныя і каменныя coat, паліўныя сланцы, вапнякі; але на Пастаўшчыне такіх працэсаў не адбылоея, бо ў пачатку верхняга дэвоцу мора адступіла, а для сувя, як вядома, уласцівыя працэсы дэнудацыі, г. зн. разбурэння.
У канцы палеазоя (карбон t перм) тэрыторыя раена ўяўляла a сябе сушу, нават вялікія прагіны карбону не закранулі яе.
На канец палеазоя арганічны свет быў прадстаулены амфібіямі, брахіяпэдаш, ганіяцытамі, мшанкамі, раслінамі папараццю, першымі хвоямі, гінгкавыыі t іншымі.
4) Мезазой.
Назва паходзіць ад грэч. "мезоз" сярэдні, прамвжкавы : "зов" жыцце. Доўжылася яна ад 225 да 70 млн. гадоў назад. Эра падзяляецца на тры перыяды: трыяс, юра і мел. Большая частка Беларусі у гэты «ас была ахоплена максімальнымі за ўсю гісторыю тэрыторыі марскімі трансгрэсіямі. Але ПастаўшчынЕ пазбегла эпохі марскога дна яна усю эру заставалася сушай. Пра гэта сведчыць адсутнасць мдрсхіх адаладаў у свідравінах, а замест іх выяўленн пароды, яхія характэрны для кары выветрывання. Хутчэй за ўсе наша тэрыторня знахадзілася
10
у зоне прыбярэжных нізін з цеплым і вільготным кліматам. Пяводле В.С.Акімвц у часе найболыпай трансгрэсіі мора ў лознямелавугі эпоху мкрскія водв лляскаліся ў раене еучасных гарадоў Ашмяны, Смаргонь, Астравец, а гэта усяго ЭОІОО хм ад Паставаў.
3 мезаэоем звяэана 1 бурнае развіцце расліннага і жывельнага св«у. У ерскі лерыяд шырока распаўсвдэіліся лясы з папарацей і голанасенных: гінгхавых, бенетэтавых, цыкадавых, У жывельныы свеце панавалі гіганцкія мезазойскія паўзуныдмназауры.
У мелавым перыядзе адбывагцца вяліхія змены ў прыродзе. Шырока распаўсюджяавцца пакрытанасенныя (хветкавыя) і хваевыя расліны; сярод жывел млекакормячыя I птушкі. Загадхава раптам, адначасова выміраюць даназаўры.
У к&нцы мелавога перыяду выяўляеода тэцдэкцыя да зкяныэння колькасці аладкаў і пахаладання.
5) ЦдШзой.
Прыхладна 60 ллн. гадоў назад пачынаецца кайназойская эра (грэч. "каінос" новы), якая працягваецца t ў наш час. Нна ўключае тры перыяды: палеаген, неаген, антрапагвн. На Бсларусі гэтыя перыяды выразна адрозніваюода адзін ад аднаго: у палеагене адбывакцца апошнія марскія трансгрэсіі, у неаге« пануе хантынентальны рзжым з цеплым і вільготмым хліматам, у антшпагенс развіваюцца магутныя ледавіковыя покрывы, якія неаднаразова насоўваюода на прасторы Паўночнага пяупіар’я.
У палеагене на Пастаўшчыне адбываліся вагальныя рухі зямной кары характэрнвя дая платформаў. У пачатку палеагена тэрнторыя паднялася. Прычыу, у сярэднік палеагене, магчыма, на нашай тэрыторыі (енаваў мелхаводны заліў марсхія адхлада гэтага часу эафіхсаваны на тэрыторыі Літвы.
Адклады неагечу мапць кантынентальнае паходжанне I назапашваліся ў даліяах палеарэк, у азерах і балотах. Складаюцца яны з хварцавых пяскоў 1 пасчаніхаў, глін I аляўрытаў. На тэрыторыі раена раслі алеандры, міртавыя, існавалі лясы з вечназяленых каятана, дуба, лаўра. У нгагене адбылося паступовае пахаладанне, што прывяло да змвны раісліннасці: трапічння j субтрапічныя лясы вымерлі, замест іх пашырылгся хваевыя (сасна, елка, піхта, секвоя, кіпарыс). У познім неагене хваевапнракалістыя лясы змяніліся тайгой.
У качцы неагена тэрн'горыя раена ўяўляла сабой рауніцу з вялікай колькасцю взераў, балотаў, ілырокімі рачяымі дялінамі.
Трэба адзначыць, што неагенавая паверхня на Пастаушчыне залягае ніжэй, чым на тэрыторыі астатняй Беларусі. ііапрыхлад, на усходзе 1 поўдні рэспуйлік! адзнакі загапцца ад 100 да 140 ы, a у межах нашага раена яны складапдь 50 80 м.
А.В.Ыатвезу выявіў у даактралагенавым рэльефе шэраг пахаваных лажбін. У раене вызначана дзве і іх: адна працягваецца э захаду (Лынтупшчына) на возера Нарач, а другая займае пауночныя тэоыторыі. што прылягаюць да ракі Дзісна. Дэнтральная частка раена оыла поыпаднятая. У антрапагене ледавікі толькі падкрэслілі гэтыя асаблівасц. будовы паверхні, утварыушы з поуначы нізіну (Дзісненскую), у сярэдняй частцы узвышпіа (Свенцянскія грады), на поудні нізіну (НарачанскаВілейская), што добра прасочваецца на фізічных хартах.
б) Антрапаген.
Геалагічны перыяд гісторыі Зямлт, у якім мы жывем, мае некалькі назвау: чацвярцічны (чацверта па ліку), антрапагенавы (грэч. "антропос" чалавек), ледавіковы (перыяд пашырэння на рауніны ледавіковага локрыву).
Антрапаген умоуна падраздзяляюць на два звяны: плейстацэн (600 10 тыс. гадоў) і сучасны (10 0 тыс гадоу). Звенні у сэаю чаргу падцзяляюода на гарызонты у эалежнасці ад харахтару ледавіковых эпох. Варта адзначыць, што агульнапрынятай схемы гарызонтау нэ існуе, бо' няма адзінства у поглядах вучоных на абледзяненне планеты. Некаторыя схільныя лічыць, што быу адзін вялікі ледавіковы перыяд, другія налічваюць 1012 ледавіковых эпох. Найбольш абгрун— таванымі і распаўсюджаямН з’яўляюцца нямецкая (аўстрыйская, альпійская), расейская і беларуская схемы антрапагену.
Разгледзім коратка геалагічную гісторыю Пастаушчыны у антрапагане, скарыстаушы беларускую схему. Яна ўключае яаступныя ледавіковыя эпохі: нараўекуп (600560 тыс г.), бярэзінскую (480460 тыс.г.), дівпроўскую (320250 тыс.г.), сожскую (220110 тыс г.) : паазерскуя (6510 тас.г.). Іх раздзяляюць эпохі міжледавікоўя : белаве:<ская (560480 тыс.г.), александрыйская (460320 тыс.г.), пклоуская (250220 тыс.г.), муравінская (11065 тас.г.) і сучасная салацэн (100 тыс.г.). Паміж неагенам і плейстацэнам выдзялякць Зрэсцкі гарызонт, які характэрызуецца як прадледавіковы час з даволі хутхім ■•аргаваннвм хвалчу цяпла t холаду.
Зрэсцкі час (гарызснт)
Паколькі ў гэты перыяд на тэрыторш ііастаушчына >ыла суоа. то пераважалі працэсы выветрывання разбурэння і іх зносу, »w .
КНІГІ ОНЛАЙН
