Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
Цаыайскае плато добра нызначаевдв гарызанталямі 200, 180, 160 к. Мяжу гэтага раена можна правесці прыблізна па наступнах населеных пунктах: Норкавічы Рудзі Дварчаны — ііікіралі лцэ—
21
внш Шабаны мяжа з Мядзельсхім раеням Морачм Саракчаны аарскія Траншэвічы Сурвілішкі Сакукы. Найболыа прыпаднятай з’яўляецца цэнтральная частка плато ў вахоліцах в.Камаі. Рэльяф уячляе сабой слаба ўзгоркавую рауніну з адзнакамі вышынь 210220 м. / 3х км на поўнап зд Камаяў знаходзіода самая высокая крэпка плато 227,0 м. На ўсход ад Камаяў плато паволі зніжаеода ад 220 да 160 м. Зніжэнне на захад не такое значнав да 180 м. Па субацхай градзе Камайскае плато злучаецца з Лынтупскім. Калі ў цзнтраль:»й частцы плато рэльеф большменш згладжаны, то на схілах назіраецца змат разнастайных складаных формау: грудоу; рытвінаў, паглыбленых двлінаў, абрываў і г.д. Найбольшай складанасцв зызначаецца рэльеф ля весаж Русакі, Лапуны, Гваздовічы, Рамашкавічн, Дявонавічы, Барадзіно. Скжадзена плато з большага валуннымі зупесямі t суглінкамі. Па тэрыторыі і'этага геамарфалагtчнага раена прахсдзіць эодападзел паміж басейнамі рэчак Зілія і оахдзві— на. Su чызначаецца па наетупных населеных пунктах: Субачы Цялятнікі Траншэвічы Рагелі Оцказічы Лявонкі Лапінцы Зярэнькі Трухачкі. Шэраг невялікіх рэчак сцякае з плато. Да басейна ВілЛ належаць Караліноускі Ручэй, ручаі, што нясуць ваду у азеры Додасі, іПвакшты, Кузьмічы, Рэчкі Камайка, Лігума, Вінгра, Зараноўка адносяцца да басейна оах.Дзвіна (Дзісна). Нвкаторня ручаі і рэчкі ўтвараюць глыбокія, э абрывістымі бврагамі даліны ў месцах, дзе яны перапілоўвапць градавыя ледавіковыя адклада. Такое назі раецця Ў нізоўях Вінгры (глыбіня ўрэзу да 4 м), Алыванка (2 м), ручэі каля Лявонавічаў (аж 9 M)t Азерау амаль няма. Ледавіковае паходаанне мапць два Камайскія возеры (Вялікае і Малое) і азярцо каля Мулярау. Лесапакрытасць складае каля 50^.
Кядзельская ледавіковая лажЯна іграцягцулася паласой 1015 км з поўдня на поўнач па даліне р.Мядзелкі і яе прытокаў Лучайкі і Спэрыцы. Зышыня гзтага раена вагаеода ад 160 ма бортах дажбіны да 130 м на ўрэз» ракі. Сама ледавіковая лажбіна складаецца з чатырох амаль паралальных лажбін, якія маркіруюцца далінамі рэчак і катлавінамі азераў. Першая лажбіна, Спорауская, вызначаецца па лініі воз.Чэцверць воз.Світа воз.Світка воэ.Асцюцьева зэз.Споры р.Спэсыца воз.Загаяча ■ воэ.Задзеускае воз.^мбля. Другая лажбіна, Даўжанская, праі очваецца ў mipyaty воз. Вазанец воз.Доужа зоз.Глодава Кшянцкі Ручэй, трэцяя, Мядоельская, лажбіна поўнасця супадае з даліная р.Дядзелка, а чацаергая.
22
Дучайская,з далінай р.Лучайка. Лажбіны утварнліся j выніку.перапаглыблення далін паазерскім ледавіком і пазнейшям іх размывам. Глыбінй урэзу лажбіны каля 80 м. Рэльеф даволі складаны, асвбліва ў ваколіцах азераў Чэцверць і Світа, весак Ка»цы, Шабаны, Манькавічы; у лесе Нанькаўская Дача.
Рэчкі t большасць ручаеу цяхуць на поунач і адносяцца да басейна Зах.ДзвІны (Дзісны). Вольшая з іх Мядвелка даволі моцна меандруе 1 мав ў сярэднім цячэнні шодоо каля 10 м 1 глыбяню каля 2 м.
У гэтым раене многа азераў 24. У асноуным яны месцяцца у заходняй 1 цэнтральнай яго частцы, маркіруючы впораускую, Даужанскув і Мядзельсцую лажбіну. Паходжанне аэераў ледав’ковае, ка’ла> віны роэных тыпаў. Прычам, кыі азеры Спораўскай лажбіны маюць у большасці няправільную складанув фсрму катлавін в пауастравамі, астравамі, плесамі і залівамі (Чэцверць, Споры', Світа, Задзеускае 1 !нш.), то азеры Двужанскай лажбіны (Доўжа, Глодава) маюць вельмі выцягчутую форму азерных катлавінау. Некатсрыя э аэерау глнбокія: Задзеўскае 21,3 м, Світа 31 м, Споры 20,8 м. Значна пакрнтая лесам толькі паудневал частка гэтага раена, у якой выдзяляецца даволі вялікі па памерах лясны масіу Манькауская Дача, што знаходзіцца між аэерамі Доужа, Глодава і р.Мядзалка.
ГруздаваМадурскі вомаваозавы комплекс знаходзіода на ўсход ад Мядэельскага геамарфалагічнага раена 1 вызначавцца ня гарызанталі 160 м. Мяяу прыблізна можна правесці па населеных пунктах Захареўіпчына Грыдзькі Наваселк! бтары Двор Адамава Крыкалы Сяргеевічч мяха з Мядэельскім раенамКалеяўцы Гогава Калязоўшчына. Раен мае сыаданы рэльеф, які дазваляе выдзеліць узвышаныя Мацурскі 1 Груэдаўзкі 'масівы.
Мацутскі мазіу уяуляе з сябе узгоркаву» моцнаперасечафіэ ргўніцу з адзнакамі відыняу 180190 м, на гары ля в.Мацуры ж93,8м, Hf касіве есць каля 40 грудоу рознай форш перавахна паўночнаЛ і паунэчнаўсходняй арыентацыі.
Груздаускі масіу мае максімял^нуг вышыню 197,2 м (ля вескі Смыччо). Рэльеф тут таксама вельмі складаны: у паўночнай частцы гтуды мавць пауночнаўзходнвп арыентацыю, ^ аетатяй раскіданы
XB8WW..
Лучайсвая нізіт ў паўночнаўсходняй чаптцы раена выгэяляецца тк катлявітх азерау Лучай, Лісіцхае, Ваб*е, Каменскае, Доўгее, Казлоўскае, Скварцова 1 далінай рэчкі Смычыца. Асэбцуп кьтлязіну
23
мае воз.Бульбіноускае. Нізіна моцна забалочана І амаль спрэс закрыта лееам. Адзнакг вышынь складать 160180 м. Адносіцца да тыпу азерналецавіковых раўнін, бо ўтварылася на месцы ^давіковага возера. Таўшчыня ледавіковаазернях адкладаў дасягае IOIZm. Складзена нізіна ў цэнтральнай частцы глінамі ! суглінкам», а на мялм пяскамі. Плошча нізіны каля 80 км .
BapanaeycKt озавакамавы раен працягнуўся на усход ад г.п. Варапаева шырыней да 15 км. Камы маяць выгляд грудоў, градау у дзесяткі і нават сотні метраў, як!я падзелены азернымі катлавінамі, ледавікэчымі рытвінамі ,І тэрмакарставымі западзінамі. Іх адносная вышыня 515 м, абсалютная 150160 м. Спадзістасть cxtлау 1030°. Озавйя грады мавдь даўжыню да 2,5 км, а вышыня дасягае 1517 м. У межах гэтага раена можна вызначыць тры лажбіны. з&ходнюю, Зараханску», цэнтральную Азерную, t ўсходнюю Ласіцкую.
Заражанская лажбіна э’яўляеода скразной, t, відаць, на кароткі час ў апошнія стадыі таяння ледавіка злучала Дзісненскае возера з НарачанскаВілейскім. Месца злучпння было па паніжэнню ля в.Ваўкалаты. Лажбіна вызначаецца па даліне р.Зараданка, аэерах Амшанае, Глыбокае, Зароўшчына, Барок, Сьвідна, Халосеньскае.
Азерная лажбіна прасоуваеода па ланцужку невялікіх азераў: Маскалева, Бёлае, Чорнае, Дрўгае, Круглае, Рудзіца, Сарокі.
Ласіцкая лажбіна вылучаецца па даліне р.ЛасІца з азерамі Ласіца і Крывое. Лалбіны добра вызішчаюць кірункі руху языкоў ледавіка.
Рэчкі і ручаі моцна меандруіоць. Раен амаль поўнасцв адерыты, толькі сустракакода невялікія'масівы лясоў.
Заўлідкая цанцавая гпада знаходзіцца на паўночным усходзе Пастаўскага раена. Яна Добра выдаяляацца па гарызантелі 160 м і яе мяжу можна првесц: прыблізна па лініі Дунілавічн Ласіца Гулідава мяжа з Глыбоцкім раенам Заварота Заўлічы Серrt Сяргеевічы. Гэта трэці выеокі геамарфалагічны раен у межах Пастаўшчыны. Вышыні тут пераваяаяць 200 м і дасягаюць ля з.Заулічы 221,6 м. Канцавы комплекс мае сгладаную будову. Найбольш уззышаная частка месціода па лініі Вбўкалаты оаўлічн ты t мае араентацйо на паўночны усхэд. Яна ўяўляе шэраг градау t грудоў, жія даволі стромка паніжаюцца да Сэрвацкай нізі^ (перапад вышынь 3040 м) t 'чтлзізта на паўночны захяд. У ^*
24 рэдняй частцы геамарфалагічнага раена вылучаюцца два невысок4я узгор’і каля весак Даравое 1 Хрыстова. Па даліне рэчак Заражанкі і Іўрчанкі праз азерння катлавіны аэерау Надазерскага, Ласіца I Гулідава прасочваеода лаж*іна з неглыбокім урэзам. Раен нязначна забалочаны 1 моцна парослы лесам.
б) 3SBU йормы рэльефу
Найбольш распаўсюджаньмі тыпамі рэльефу Пастаўскага раена з’яўлявцца тыя, што звязаныя з дзейнасцю ледавіка, водных патокау, нізкіх тэмператур, раслін і жывелн, чалавека. Вылучаюцца такія асноўныя генетычныя тыпы чацвярцічных адкладаў: уласна ледавіковыя (марэны), патокаваледавіковыя (флювіягляцыяльныя), азерналедавіковыя (лімнагляцыяльныя), алювіяльныя, азерныя, балотння, схілавыя, тэхжгенныя, крыягенныя.
Болывая частка тэрыторыі йастаўшчынн складзена варэнамі. Внлучаюць тры асноуныя тыпы марэн: асноўную (донную), канцавую і абляцыйцую. Асноўная. марэна ўтвараецца пры больш ці менш раўнамерным намнажэнні матэрыялу з тоўшчы талага леду. Яна складае раўнінныя або слабаўзгоркав«я тэрыторыі, прадстаўлена валуннымі супесямі, суглінкамі, глінамі, рэдка пяскамі. Асноўнай марэнай складэены вялікія плошчы ў ваколіцах Паставаў 1 Варалавва.
Канцавыя марэны памнзлсаюцца ў краявой зоне талага ледавіка і звязаны з выступамі парод ложа, яагчынамі ледавіковага выворвання і размыву. Прыкяадам такога тыпу марэн з?яуляеода Заўліцкая канцавая града, Камайскае плато.
Абляцыйнымі называкццг марэны, якія ўтвараюрда прн паверхневым раставанні ледавікоў. Гзта патокі гразі, камянеў, што Сфікапць з леду. Яны адрозні вахцца павышанай холькасцю пасчанага матзрыялу, маюць сляда цячэння. Такія марэны сустракапэда на Паотаушчыне даволі шырока, утвараючы, напрыклад, узгоркі на Дзісне: окай мізіне.
П&токаваледавіковыя, або флювіягляцыяльныя, адклада ўтвараюцца «а паверхні.леду (флювіягляцыяльныя), у яго тоўшчы (камавыя, озавкя) або ля краю (зсндравыя). Агульнай іх рысай з’яўляевдЕ яераважанне ршлага матэрыялу (пяскі, рэдка жвір., галыга), часам наяўнасць слаіетаеці.
Камн гэта ўзгоркі з пукатымі вяршынямі вышыней да 3040м. Янв бываюць двух відаў: флввіякамы, якія складзены пяскамі, 1 лімнакамн з адкладамі тонкіх супесяў, суглінкаў, гліны. Даволі часта камы 'ўтваравць цзлыя яомплексы, Найбольпі буйны камавы комп
25
лекс на Пастаўшчыне знаходэіцца ля г.П. Варапавва.
Озы ўяўляюць сабой выцягнутыя або выгнутыя ў пжане градападобныя ўзвышпм з выпыней 512 м і шырыней паднолока ад 2030 м да 100200 м. На Пастаўшчыне добра выяўляюцца ў рэльефе озы «аля весак Груздава t Дукі.
Шматлікія, але невялікія па плошчы, у нашым раене зандравыя адклада. Нны ўтвораны патокамі вада, ручаямі і ручайкамі, што сцякалі з краю ледавікя. Зандры складзены пяскамі.
Азерналедавіковыя адклады памнажаюцца ва ўмовах Існавання прыледавіковага вадаема. Такі вадаем — Дзісненскі (Полацкі) зна ходзіўся ў паўночнай часцы раена, дэе t адбнлося назапашванне пасчанаглінгстых стужкавых адкладау. У рэльефе азерналедавіковыя раўніны маюць выгляд плоскіх або слабаўзгоркавых тэрыторый. Па берагах такіх вадаемаў утварыліся абразійныя ўступн зза размнзу іх вадой. Такі ўступ прасочваецца і ў Пастаўскім раене на мяжы Дзісненскай нізіны t комплексу Свенцянскіх градаў.
КНІГІ ОНЛАЙН
