Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
30
Пераважанне заходніх вятроў з Атлантык! робіць вялікі ўплнў на характар хлімату. Зімой яны прыносяць павышэнне тзмпературы паввтра, павелічэнне адноснай вілыотнасці t выпадзенне ападкаў. Автам яны паніжаяць тэмперйтуру.
Перыядычна над тэрыторыяй раена пры панаванні ўмераннх мас праходзяць арктычныя і трапічныя паветраныя масы, якія прыводзяць адпаведна да паніхэння або павышэння тэмператур.
Чаргаванне " зных паветраных мас, цыклонаў t антыцыклонау робіць надвор’е ў равке вельмі няўстойлівым. Асабліва вызначаюцца J гэтым плане вясна і восень.
Сярэднегадавая тэмпература ў раене +S,5°C, прычым на Лынтупшчыне гэты паказчык трохў іышэйшы, а на Варапаеутачыне ніжэйшы. Самьгм цеплым месяцам з’яўляеода ліпень (+17,2°), а самш халодным студзень (7,3°). Сярэдняя тэмпература эа халодны перыяд (лістапад сакавік) роўныя 4,0°С, за цеплы (красавік кастрычнік' каля +П°С. Колькасць дзен з тэмпературяй ніжэй 0°С складае ІЗІ, а з тэмпераіурай вышэй 0°С 234 дні.
Блізкасць Атлантычнага акіяна, актыўная цыкланічная дізейнасць, значная вільготнасць паветра і воблачнасць спрыяюць выпадвеннв вялікай колькасці атмасферных ападкаў. Разам з Навагрудчынай Пастаўшчына з’яўляевда самым вільготным месцам Беларусі (калі лічыць на колькаеці ападкаў). У сярзднім за год tx выпадае каля 700 мм. Але ў раена добра гграсочваеода павелічзнне гадавой колькасці ападкаў з усхода на захад.'На Варапаеўшчыне іх бьгаае каля 670 мм, ля Паставаў 700 мм, на Лынтупшчыяе 780 мм, нават да 800 мм ападкаў. У асобныя гады бываюць значныя адхіленні ад сярэдніх дадзеных. Максімум ападкаў прыпадае на ліпеньжнівень, мінімум на студзень лоты, хоць часцей давджы і снягі ідуць восенню і зімой. На працягу года налічвазцця да 190 дзен з ападкамі. За халодны перыяд выпадае 225250 мм ападкаў, а за цеплы больш 500 мм.
Снежнае яокрыва стала з’яўляцца на палях раена звычайна ў пачатку снзкня, хоць бывавць гажы, калі снег выпадаэ t ў лістападзе, і ў яастрычнГку, t назат у верасні. Ляжыць снежнае покрыва каля І00П0 дзея t знГкае звытайна ў канцы сакавіка. Таўшчыня снегу дасягае ў заходняй частцы раена 2530 см, а на астатняй тэрытоші нават пзравышае 30 см.
Сярэдняя працягласць безмарознага перыяду на паверхні гле$ы складаа 127 дзан, а ў паветрн 140.
31
Вялікую ролю у развіоді прырода адагрюае^егетацыйны пврыЯД сумн актыўных тэмлератур паветра вяпэй +5 С. У нашнм раене вегетацыйны перыяд адзін з самых кароткіх у Беларусі усяго каля 180 дзен пры суме тэмператур 2400 . Цікава 1 тое, што сумн актыўных тэмператур паветра вышэй +10 таксама адна э найменшых у Беларусі жаля 1900°.
Агракліматшжае раянаваннв адносіць Пастаўсжі рм* дв Паўноччяй агракліматычпай вобласці t характарызув наступным чынам. умерана халодная зіма з устоЙлігСй снвжюві покрывам, умерана цеплы всгетацыйны перыяд, устойлівае ўвільгатненне. Агранліматыч— ныя умовы ўвогуле спрыяльныя.
УП В 0 Д Ы
Пастўпчнна мае спрыяльныя ўмовы для развіцця гідраграфічнай сеткі, якая складаецца з ручаеў, рэчык, аўераў, сажалак, вадасховіпчау, мрліярацыйных каналаў. Шмат вада угрымлівахць балоты 1 глебы.
Рэкі Пастаўскага раена ішлйжяыь да басейна Балтыйскага мора. Па заходняй частцы тэрыторыі па Свечцянскіх градах праходаіць водападзел паміж басейнамі рэж Зах.ДзвІна 1 Вілія. Ен вызначаеад® па лініі Рынкяны Шудаўцы Субачы Цялятнікі Траншэвічы Рагелі Оцкавічы Лявонкі Лапінцн Вярэньжі Трухануі. У раене есць 24 рэчгі t каля 300 ручаеў t рачулак. Найбольо вялікія 3 басейна Зах.Дзвіны: Дзісна, Мядзелжа, Палавіца, Голбіца,
Камайка, з басйна Віліі Пеляка, Страча.
Сярвдні гадавн стож рвк вагавпц* ад 6 да 8 літраў У севунду
3 1 Сілкаванна рэчах і ручаеу адбіяаеода sa жс№ ападкаў, тмвет снягоў і леду, падземных водаў. Мбольжы ўзровень вадн ва рвчжв назіраевд вясной . звычайка ў жрасавіку ў часн пооджі. Нехаяь бывае зімой, калі past, закрытыя ледам t летам у пералда з^ух. У roe разлімў рэк наваднанняў не бюае рэчкГ зорвВДЬ вадой толыгі нізкія частк! папл&воў. ;
Першя ледаяквя ўтвгрэкш (вуга, сала, закр&іна) адзкачаавда авнчайна ў жанц лістапада пачмжу ^^^X^HS^ST «да на уэжах звычайна ў пачаткў студзеня. Дед ШР 90!30 ДМН. Найболыіай таўвчыні дасягае ен у другой паловв лютага пача^ сакавіжа, а сярэдаія ВДзнажі вагажада ў мвмх 2560 см. У асобнЕЬ суровня зіш нвкаторня ручаі вымярзаяць да дна. Ама» яа Jetx рашоа
32
нміраецца вясвнні хрыгаход. Вн працягваецца м 2 да 10 дзен, врздау ддўкэв.
Сярвдаежвсячная твмпература вады ў рвчках у ліпвні мае MamSt І92І°С. Найбольжжя твмпя^атуры фіксупзда ў 1618 гадзін вечара, * тймвявш у 68 гадэін раніцн.
СджаА ваўнаводна* рзчкай раена з’яўляецца Дзізна лввы прытож Зах.Двеіны. Ят арсцякае ка воўмачм т мяжы э суседнімі Браслаўсхім t Іаржоўжчкнежін рмнвяі. Ha was раем пржпадае тольжі сярэднее цячэмне рЦі М ь.Каз’якм да в.Пжкі. Даужымя яе на гэтйм адрэзку 31 км. Пераьвязккб ўзрвэаў вмя скяадав жыя 4,5 м, ухіл усяго 0,14 м/км. Харсктар цвчзянк вазояыа», меакдруе слаба. Рознасць вывынь узроўнй ваде Jr рэчцв і жарзхнага берага складае 24 м. /<ліна Дэісны слаба ьнкрацаьаяа. У двух мвсцах: м весак Асіннікі t Полава яна пераразае квсежІЕія ўзвмяпы, увварапчы абрмвы выяынвй f 9 м. Шырыня past павяаічваецца * аахаду на ўсход э 30 м ніжэй Каз’якау да 40 м ля Лолава. Сярздяія глыбіні вагмада ад 1,5 да 3,0 м. Хуткасць цячэннл каля 0,3 We. У жежах раена Дзісну еілхуюць такія вначныя правш прытокі, sx Вірвіта, з прытокам Млдзелкай I Палавіца з прытокам Голбіпа. Ахрамя іх, у Дэісну нясуць ваду шматлікія ручаі і меліярацыйныя кана$н. Верагі рэчкі даволі вгчмльна эаселенмя: ўздоуж рэчыяча знаходзяода такія веекі, як Bactxtw, Чаромупнікі, Падзісенныя, Наваселкі, Крашнева, AciHHtxt, Полава, Пятровічы, Рымкі.
Найбольвую даўжыню ў мажах раена мае рэчка Голбіца, якая у верхвім цячзняі мав назву Заражанка. Яна працяг’мулася на 51 км з поўдня на поўнач ад Гараноўшчыны да Рымкаў. Ў вярхоўях рэчка мае звілістае рэчмшча, прымае амат прытокаў: ручаеў, каналаў, рэчку Смычыцу. Hiss* Дунілавічаў яырыяя Зараланкі павялічваеода да 12 м пры сярэдкя8 глвбіні 0,7 м. Пашырэнне t няэначкае спрамлвкне рэчышча адбмдося дзякуг^і шэрагу заяруд у в.Алеяына, г.п.Варапаева, в.Кейзікі, Вів»* вЛасілвўячнна рэчыжча звухаеода да 68 мх Ля в.Гута рака ўтварав дза жкрокія плесн аэеры Задняе і Галбея. Міжэй в.Галбея рачта мае таву Голбіца. Шырыня яв павялічваецца да 1215 м, глыбіняда 12 м. Цячэнне запаволенае 0,2 м/е. Падзвнне ракі ў межах раена скдадае 52 н, а ўжіл I ц/™< Шмрыня далінм 50150 м. Сярэднвгадавіі расход вады ў вусці 6,6 іг/с.
Пв бврагах Заражанхі Голбіцв таксама вшт насвленнх гг'чжтау: р.п.Вараааэва, в.в.Дукілавічы, Гута, Сергі, Нятровічн, Квйзікі, КуКіцкія, Вайцяхі, ііаўлпгі, Піскуна, Квўлічы, Стахсўсяіл, Асноўныя крспакі: Іаўрнха, Зурнца, Памвіца(ывм), Чэртка, Карнееўка, Ласі*, Плісаўха (спрыа).
33
Яяч8 адной зяачнай рзчкай рмн» і’л|м«да Мадмп,ігдая прыток Bjpii™. Па даўхнні яна ішодіііда ш даугім мэсцн паеля Голбіцн, саступаючм ей II км. Працягцулася Мядааяка в поўдая ва поунач ад Ідаліш да Ракітаў. Перапад эшшняў элрхеўя 8 ніео^я ў мгхах раена складае 25 м, ухіл рэчішча — 0,8 tj/sti Bara® Еаставаў сярэдняя. аырыня рэчывча мав адзнаку 10 в вра пшбіні яаля 1,5 я. Ніжэй рэчка становіцца жнрэйвай t Jr насцы ў?окаў у Вірвіту маа нырыню каля 25 м 1 глыбіню каля 2^. Шкрмня яаяійа аагаевда ад 250 д* 400 м. Сярэднегадавм расход эедн ў гусці 6 sr/c. ВальмІ мецт меандруе, чмм адрозніхаеода ад Інвмх рвчах. Яя 1 на ГолбЗД, сток вады зрэгуляваіш. У Паставах t Маньказічах явць заяруда 8 млынамі, вшэй яхіх знаходзяода значння па памерах вадасховЗачн. Пад час паводжі перавыжэнне ўэроўню аадм над межанню ў Htsatk' цячэнні 1,5 м, максімальнае 2,1 ы (1956 г.). Мяд?елка працякав пра» ?аяія населеныя пунктм як г.ІІаставы, в.в. Манькавічы, Хяцілн, Волахі, Заброддзе, Курты, Русакі, Валодзькі, Турлы, Целякі, Койрн, Маскалішхі, Ракіп , Галоўныя прытокі Лучайка (спрваа), Вінгра (злеэа), На йастаунчмнв багата азераў. Вадаемаў натуральнага паходання з дыяметрам люстэрка болья, як 100 м налічваецца І4І. Аэврн ў рознкх мвсцах раена, але найбольпая іх холькасць утвараа групн мврыдаянальнаЯ арыенціпсухі па лініі Швахшты Сурвіліпкі, ЧэцверцьЗадзеўскае. Варанец Глодава, Дунілавічя, ?румм1чы, Крнв®а ~ Maeшева, Іасіца Грынвальда, Азеркі Ввложмна (армбнціроўка на паўн "' ч ўсход).
Таков газмяпчэннв азер звязана э ледазіковым паходваннев tx 'і’лавін. нны сіармаваліся прнблізна 910 тыс. гадоў назад. У мэжах ра' л маодь распаўсвджаннз такія тыпы азерных катлавін, як падпруднвя, ято ўтварыліся ў выніку збіраняя талых лвдавіковіш водау у паніжэннях паміж марэвдымі градямі або на поўнач ад Іх (В. 1 М.Швакпты, Лодасі, Саранчанм, Чэцверць, Свідна, Баравоа 1 Інв.); лахб_1_нныя, яжія ўэніклі ў выніку ледавіковага выцісканкя» і еразійнай дзенасці талмх водау (В. і М.СурвІлХйкІ, Доўха, Глодава, Загачча, Задзеўскае 1 інп.); эваразійная, вто ўтварвліся ў выніку вертыкальнага падзення вадн з ледавіка (Варанец, Сві?а, Глужня, Камайскае, Сарочннскав, Светлав 1 1нш.)$ термакарставыя (Сляпіца, Зосіна, Гржнвальда 1 інн.), якія ўтварыліся на МКф растаўшага пахаванага лвду; складанакатлавіннхя, вто ўтварыяіел ў внніку сукупнасці розных працэсаў эрозМ, разбурэння, эворэіі, тзрмакарста (Крывов, Ласіца, Споры ‘ !нз«)«
34
Sum м«; утішкм « *«* прыледавіковых вадаемаў t мм вазву асватжавмх. Прмххадам тахога тмпу могуць быць Валожынежм, Іацухова, Чаргм, ТузьбІЧа, Бяроэаўха. Па далінах рзчая эна
ходзяцДа мвуяжікія аэеры старыцм.
Саввк глубохім вожарш Пастаўсхага равна з’яулявцца возера КааТарунахае, ато внаходзіцца на паўночным захадзе ад Лынтупаў хя няжм в Іетувой. Яно мае глмбіню 33 м і займае адэінаодатае Meera сярод самых глыбожіх азераў Беларусі. Воэера мае падоўжаную жатжавіну з даволі спадзістым усходнім і вельмі стромкім заходнім берагамі. Тып катлавіны лажбіннм. Тыя парода, ато былі выціснутыя ледавіхом са дна возера, утварыл! вмсокія ўзвышвм паабапал, у тмм ліжу 'в паўдневага крап воэера самую высокую гару раена Вяселую. Найбольшя даўжмня возера каля паўкіламетра, а яырыня 200 м. На мходаім беразе, які пактнры густым вльнікам, знаходзяцца стараяытвш пахавамні 1* магчыма, паганскае капіяча. Воэера t ягонмя ваколідв вартыя таго, каб былі ўзятыя пад ахову дзяржавай.
КНІГІ ОНЛАЙН
