Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
Зважаючы на максімальную 1 мінімальцую абсалютнуь выппін» , мотна аылічыць і сярэднюю: яна будае роуная 132,2 м. Але гэтая лічба не з’яуляеода аб’ектыунай, бо большая частка раена падпадае пад узвышша Свенцянскія грады, 1 таму сярадняя вышыня раена будзе болышл: недзе каля 160 м.
Сама тэрыторыя мае ухіл з паудневага захаду на пауночны усход.
1 толькі на поудзень ад Лынтупау, у басейнах рвчак Лынтупкі і Страчы, ухіл ідзе у паудневаэаходкім накірунку.
а) Геамарфмапчныя раены, комплексы, мапі й.
Ла характару паверхні, а таксаыа па умовах фарырь'ання, тэрыторыг. раена можна падэяліць на дзве чазткі: паўнэчную *, .гненсдую нізіцу, якая з’яуляеода часткай вялікай Полацкай ніэіны, 1 паудневуг Свенцянокія грады. Ыяжу паміж імі можна правесці з захаду на усход па наступных населеных пунктах: Мольдзевічн Лясныя Кудяры Ііаставы (МСО, вахэал) Перавоэнікі Нятрагі Прамнпіляда Пруднікі Кейзікі Казароушчына Казлоушчына Мосар.
17
Дзісненсш нізіна працягнулася з захаду на ўсход на 38 км, з поўначы :га псўдзень на 17 км. Адзнакі чьппыні загаюцца ад 140135 '4 чі поудні да ІІ9І25 м на поуначы. Адноеная зышыня І020м. Пры гпт!Н большменш значныя перавышэнні (у дзесятак м) назіраюцца на межах гэтага геамарфалагічнага раена на далінах рэчак Дзісна, Мядзелка, Лучайка, Лалавіца, Голбіца і ўздоўж гарызанталі 140 м. Напрыклад, яаля в.Бала! урэз вады у р.Палавіца 126,Ім, а адзнака зыпыні на пункце трыангуляцьп 133,3 м; ля станцыі По~ лава ўрэз вады у Дзісне 119,7 м, а на міжрэччы выпыня 131,0 м. J заходняй частцы перавышзнні нават на далінах рэк нязначныя: на р.Уядзелка ля Куртаў урэз вадн 130,5 м, а вышыня паверхні 135 м. На міжрзччах нават у аддалек/ых пунктах адзнакі вышыні Barada каля лічбаў 130135 м. Напрыклад, в.Русакі 135,9 м, л.Ху лолле 132,6 м, в.Рабекі 133,7 м, в.Вайцэхі 131,1 м, з.Чар:"/уяні!£і Падзісенныя 133,4 м.
Асчоучым тыпам рэльефу нізіны з’яуляецца азерналедавіковы. Ен утварыўся паслл таго, як быў спушчаны вяжіхі прыледавІкэвы вадаем. Дзгсненскі прыледавіковы басейн у свав чаргу узык на месцы расталай часткі паазерскага ледавіка дзісненскай лопасці чудскага ледавіковага патока. Ва ўмовах халоднага клімату ў вадзе назЦпапваліся азерналедавіковыя гарызонты, якія прадстаулены адкладамі роэчазярністых пяскоў і стужкавых глін.
У у—о< Дзізненскай нізіны можна вылучыць 3 комплексы: Зах?ді, а'? 'Гадуцінская Дача; Цэнтральны, або Валожынсхі і Ўсходні, або Галібійсхі. Усе яны адрознtвавцца асаблівасцямі будовы павврхчі 1 маюць добра вызначаныя межы.
Неамарфалагічны комплекс Гадуцінская Дана знаходзіода на захадзе Дзісненскай нізіны. Ад астатняй тэрыторыі адрозніваецца трохі прыузнятым рэльефам, значнай забалочанасцю і наяўнасцю вялікага лйснога масічу. Мяжа з Валожынскім комплексам праходэіць па р.Мядзелка. Большая часка гэтай тэрыторыі мае вышыню.ад 136 да 138 м над узроўнем мора t слаба нахілена ча поунач. Лясныя масівы забалочвны і зрэзаны меліярацыйнымі каналамі. У межах хомплексу цякуць такія ргчкі, як Мядзелка з прытокамі ручаямі (на усходаз), Камайка (на захадзе) і Чорны Ручэй (ні паўночным захадзе). Усе рэчкі мйцна меандрупць, утвараючы старыцы і астравы. На Ыядзелцы такія формы сустракаюцца ля весак Курлы, Целякі, Койры. Каля в.Турлы зчаходзіцца выцягнутая ў мерыдаянальным накірунку лажбіна, якая ўяўляе сабой зарослую старыцу.
5^6^^
іе
Цікавасць мае крайняя заходняя частка комплексу Гадуцінскай Дачы ля весак Вілейты і Галатыльцы. Там фіксуецца замкненая катлавіна, праз якув цячэ р.Камайка. У самсй катлавіне абсалгггная вышыня 134,9 м, а навакол 137140 м. Менаніта тут Камайка найболыв меандруе, утвараючы чатыры востравы 1 шэраг старыцаў.
Валожынскі комплекс есць найбуйнейшы. Ен абмежаваны з захаду р.Мядзелкай, з усходу Голбіцай, азерамі Трумпічы 1 Белькі да р.Дзісны ля Полава, з поуначы р.Дзісной, э поудня гарь'занталлю 140 м.
Рэльеф тут на 35 м ніжэйшы, чым у Гадуцінскай Дачы. На большай частцы тэрыторыі адзнакі выпмнь мапць лічбы I32135 м. Паверхня вельмі роуная, адносныя вышыні, як правіла, не пераболы..ваюць 12 м.
Найбольш значнымі вадятокамі комплексу з‘яуляюцца Лучайка (на паудневым захадзе), Палавіца (у цэнтральнай частцы), Шурыца (ня паудневыы усходзе). Рэчкі цякуць у слаба^ыпрацяваннх далінах. Самі рэкі і асабліва іх прытокі у эначнай ступені каналізаванн. Шырока распаусоджана меліярацыйная сетка, якой прахтычна поўнасцг пакрыты эаходняя, пауночная, цэнтральная 1 усходняя часткі комплексу.
Сярод аднастайнай рауніны вызначапцца тры невялікія раенк складанага узгоркавага рзльефу: каля в.Сіуцы, БароўкіКундры і Чашуны. Ля в.Сіуцы сістэму утварапць сем грудау, якія узвмааюцца над наваколлем на 35 м. Характэрнай рысай гэтай сістэмы з'яуляецца відавочная арыеітаванасць грудаў пяць з іх выцягцутыя на паўночна усход, а два на поунач.
Значна больш складр.най внглядае сістяма ля весак БароўкіКундрм. У гэтым месцы груда раскіданы амаль хаатычна з назначнай арыентацыяй "поудзень поунач". Некаторыя формы выцягцутыя I нагадвапць у плане озавыя града. Каб удакладніць іх будову 1 паходжянне, варта правесці дадатковыя даследванні.
Ля в.Чацуны фіксукода тры груды паўночнаўсходняй арыентацы!, размешчаныя на поплаве Валожынскага ручая.
Па характару адкрытасці паверхні тэрыторыю можна падзяліць на 4 часткі: КурапольскаАндронв ускую адкрытую зону, на якой адсутнічаюць лясныя масівы; эону "Пастаўская дача", якая ўяуляе сабой напауадгры?ую зону; ДуброваМар’янапольскутэ закрытуг зону t зону "Барапаеуская дача", якая з’яўляецца таксама закрытай, бо амаль уся плошча пакпыта лесам.
На тэрыторыі Валояынскага комплексу знаходэіцца шэраг азераў. іх катлавіны размешчаны у пауднеяаэаходняй і цэнтральнай частда
tq
на лініі паўночны ўсход. Усв яны параунальна невялШя па плошчы, маюць нізкія або забалочаныя depart. Па паходаанню з’яўлягцца тыпова азтаткавымі уяўляюць сабой рзшткі пасляледніковага вадаема. Азеры можна падзяліць на дзве групы: "Азяркі" якая ўключае Белае, Сляніцу, Дубок, Азяркі t Зосіна; t "Валожынскія", да якіх можна аднесці Чарты, Тузьбу, Лапухова, Бярозауку I дяа Валожынскія возепы.
Трэці, Голбіцкі комплекс займае усходнюю частку Дэісненскай нізіны ў межах Пастаўскага раена. Ен меншы па памерах і мае добра вызначаны ўхіл у бок рэчышча Дэісны. Калі ў паўднввай частцы вы— шыня мае адзнакі 14013? м, то ў сутоках Дзісны, Палавіцы і Голбіцы урэз вады паказвае 120125 м.
Асноўным вадатокам з’яўляецца р.Голбіца з правымі прытакамі Чзргкай, Ласіцай, Плісаукай, Бярозаўкай. Як 1 на іншых комплексах, міжрэччы даволі моцна забалочаныя, t таму шырока развіта меліярацыйная сетха каналаў. Адметнасцю гэтай тэрыторыі можна назваць больш схладаны характар паверхні, асабліва па далінах рэк ГэлбІца I Ласіца. Так перавышзнне вяршйнь над урэзамі вада складае для воз.Трумпічы каля 8 м, воз.Галбвя каля 7 м, ніжняе цячэнне р.Голбіцы каля 9 м. Найбольш складаны рэльеф прасочааецца ля весак Гута, Вайцяхі, Кеўлічы. Груда у гэтых месцах маюць розную арыентацыю, аде пераважапць кіруккі на поўнач 1 на пауночны усход.
Сярод эадаемау у цэнтральнай частцы комплексу ввдзяляшца сваей вялікай плошчійсажалкі рыбгаса “Ііавінкі". Азераў параунальна нямнога і вялікіх груп яны не утвараяць. У басейне рЛасІцы знаходзяода невялікія адеры. Карасюк t Грынвальды, у нізоуі ріалавіцы возера Белькі, у даліне р.Голбіцы Тружпічы і Цеманец, а ў самім рэчышчы гэтага вадатока азеры Голбея t Задняе. Усе азеры адносяцца да тчпу астаткавых.
Большая частка паверхні комплахсу пакрыта лесам.
Свеяцянскія грады працягнуліся з захаду на ўсход праз увесь раен ад Лынтугппчыны да Варапаеўшчыны. Яны ўтварыжіся у час аршанскай стадыі пааэерскага ледавіка і ўяўляюць сабойканцавы марэнналедавіковы комплекс.
На Свекцянскіх градах у межах Лаітаушчыны можна внлучыць некалькі адметных геамарфалагічных раенаў: Лынтупскае платв з Каптчрунскім узвышаным масівам, Пелякская нізіна, СтрачанскаЛкозіцгая нізіна, Камайскай плато, Мядзельская ледавіковая лажбіна, ГрузддМацурскі камаваояавы комплекс, Лучайсхая нізгна, Барапалусяі «маваозавы комплекс, Заўліцкая канцавая града.
Лынтупскаа платэ знаходзізд\ на захадзе раема. 7;xj^ogx ч>С'
20
можна правесці па населеных пунктах Паташня, Палессе, Субачы, Палхуны, Станчыкі.3паўдневага захаду мяжа ідзе па лініі Га2лгныМапленікіДамуці. Абсалгтныя адзнакі вышынь тэрыторыі яагагаца ад 180 да 220 м, а на Каптарунскім масіве дасягаюць 245 ч Плато ўяўляе сабой сістэму градаў з адноснай вышыней 1015 м, якія арыентаваныя з паўночнага захаду на паўдневы ўж,’. Склкдзены яны ў большасці валуннымі супесямі 1 суглінкак;.
Па лініі РынкяныШудаўцыСубачы прахэдзіць водападьел h^ia басейнамі рэк Віліі ! Заходняй Дзвіны. Да басейна Вші адносяца такія рэчкі, як Аынтупка з прытокамі Олксна, Пелякл; ,w бя~ сейна Зах.Дэвіны Свіла, Яновіца. Аэераў мала, але ненав’та tv. знаходзіцца самае глыбокае возера раена Каптарунскае1, глчбг. якога 33 м. Калі ўлічыць, што побач энаходзіцца 1 самал высокаг кропка Пастаўшчыны гара Вяселая (245,5 м), то перапад вышынь скт дае 5060 м. Каптарунскія азеры (а іх чатыры Два ў насым раене, два у Летуве' адносяода да лажбіннаэваряюнных. Таксама ледавіковае паходжанне маюць Раманішскае возера, невялічкія азеры ля весак Еудауцы, Гумбяны, Свірдуны, Пятруці, Няверышкі.
Пелякская шзіца знаходзіцца на паудневым захадэе ад лынтупскага плато 1 ўяўляе сабой пан’жаную частку басейна аднайменнай рэчкі, якую разам э Пелякай ўтвараюць р.Язвінка, Масленіцкі ручэй I Даяуцеўскі ручэй. Рэльеф паступова панікаецца у кірунку на поудзвнь ад 180 да 167 м ля Дамуцёў і 161,3 ня урэзе вада ў р.Пеляка. Нізіна ў асноўным складзена пяскамі t супесямі, мае вялікую ступень лясістасці. У ваколіцах весак Вардашышкі, Дамуці, Пелякя яна забалочана.
СтрачанскаЯновіцкую лажбіну ўтварапіь два адметныя пая:жэнні рэльефу: паўночны маркіруеіша далінай р.ЯнеМпы. катлавінамі аэераў Вял. 1 Мал. Сурвілішкі 1 Янкішкі, дагінай р.Камайкі, паўдневы далінай р.Страчы, катлавінамі азераў Саранчаны, Вял I Мал. Швакшты, Лодас і.
Вузкі перашэек ля в.Субачн ладзяляе воды комплексу на даа басейны. Паўночная частка алушчана ніжэй: па даліне ракі вышыня 164,1 м (Грабішкяй), узровень азераў 160,4 м. У паўіневай частцы адзнак! ніжэй 170 м не фіксуяцца. Раен часткова забалочяны, паудневн моцна парослы лесам.
КНІГІ ОНЛАЙН
