Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
12.
тлумачыцца існаванне на больпай частцы раена дэнудацыйных раунін, якія былі складзены даантрапагенавымі пародамі. Толькі на паўчочным захадзе ў мясцовасці, дзе зараэ знаходэяода такія населеныя пункты, як Муляры, Ярэва, Кураполле, Васіліны, магчыма знаходэілася значнае па памерах возера. Пра гэта еведчыць начўнасць у свідравінах аэерных і азерна—амовіяльных адкладаў ш.рых, цемнашэрых і зеленаваташэрых глін.
Паколькі ў гэтых адкладах сустракаюцца тонкія праслойні торфу і рэшткі раслін, то можна рабіць высновы пра тое, што клімат таго часу мяняўся ад халоднага да цеплага і наадварот. Паводле епоравапвльцавых аналізаў у раслінным покрыве пераважалі сасна, бяроза, елка, вольха, арэшнік, радэей сустракался дуб, граб, ліпа, клен, бук. Расло пвнат траў і сфагнавых і зяленых імхоў.
Нараўскі час (ледавік)
У гэты перыяд уся тэрыторыя Пастаўшчыны была пакрыта ледаBtKOM. Паўз наіЕ равн ледавік рухаўся з пчуначы (са Сканданавіі) на поўдзень. Яго даейнасць прывяла да моцнага змянення характару рэльефу. На поўдні тэрыторыі ўтварылася невялікае ўзвышша, складэенае ледавіковай марэнай, якая сфарміравалася на адной са стадый адступання ледавіка. Таўшчыня адкладаў 2040 м. Праз сярэднюю частку раена з поўначы на поўдзень (прыблізна на даліне Мядзелкі) зрацягнулася ледавіковая лажбіна з выпыней менш 50 м. Астатняя тэрнторыя ўяўляла сабсй зандравую раўніну, складзеную пяскамі, якія угварыліся пад час размыву талых ледавіковых водаў.
велавекскі час (міжлелавікоуе)
Гэты міжледавіковы пврыяд вызначаеода па азерных, азернаалювіяльных, алювіяльных і балотных супесях, алеўрытах, глінях, гумусіраваных і арганагенных пародах.
Аналіз спораў і пыльцы раслін сведчыць пра панаванне ў драўнінным покрыве саснн і бярозы.
Снрод аэерных катаавінаў перавахалі катлавіны ледавіковага пяходжання, Густой была рачная сетка, і не выключана, што ў пмрокай ледавіковай лажбіне, вто перасякала раен з поўначы на поўдзень цяклі вода рэчкі НраМядэелкі.
Еарззіяскі чае (ледавік)
У час бярэзінскага ледавіковага перыяду паверхня раена эноў перакрнвалася ледам. Таушчыня ледавіковых адкяадау не перавышае 20 м, але ў сутоках Дзіснн і Бірвіты вагаеода ў ■•?жах 2040 м.
Складзены яны валуннымі супесямі, суглінкамі t глінамі шэрага або бураваташэрага колеру, пяскамі, тонкімі супесямі, пясчанагравійнымматэрьылам. Ледавік рухаўсяз поўначы на поўдзень і належыў да патоку, які называецца Вілійскі. У час абледзянення рэльеф таксама заімеў вялікія змены. Можна меркаваць, што менавіта ў гэты час добра акрэсліліся Свянцянскія грады.
Алексацдрыйскі час (межледанідоўе)
Адклады межледавіковага перыяду знаходзяцца на глыбінях 4060 м, t прадстаўлены алювіяльнымі, азернымі і балотнымі пяскамі рознай зярністасці, супесямі, суглінкамі, глінамі, торфам, дыятамітэмі, мергелямі. Таўшчыня адкладау да 20 м, а слаі торфу вагаюода ад некалькіх дэесяткаў сантыметраў да 3 м.
3 драўніннай расліннасці найболып шырока сустракаліся елкі, вольхі, арэшнік, піхты, грабы, дубы, ліпы, вяэы. Існавала шмат азераў і густая рачная сетка.
Двдкуі час (ледавік)
Дняпроўскі ледавія быў найбольш магутным і, пакрываючы амаль усю Беларусь, спускаўся да шыраты Днепрапятроўска, ято на Украіне. У выніку сваей стваральнай і рвзбураяьнай дэейнасці ен падкрэсліў пукатасць Свянцякскіх град, пакінуўшы шматліяія марэнныя і флювіягляцняльныя адклада. Янн прадстаўлены чырванаватымі, жаўтаватымі і шэрымі супесямі, суглінкамі і глінамі э праслоямі гравійнагалечнікавага матэрйялу і розназярністых пяскоу. Таушчыня адкладаў да 20 м.
У час таяння ледавіка на месцы паніжэнняў утварыліся азеры і рэк і. .
te°lCKi_2iacJ^
Пад час шклоўскага мімедавікоўя тэрыторыя раена уяўляла прыблізна наступную карціну: найболып прыпаднятай быда заходняя і паўдневая частка, утвопаная канцовамарэннымі адкладамі дняпроўскага ледавіка, трохі гПжэйшай выраўненай была ўсходняя частка (Варапаеўшчына), якая быда.відаць, зандравай раунінай. На поунач ад сучаных Паставаў знаходаіуся даволі працяглы час азерны вадаем, на што ўказваюць азерналедавіковыя адклады. ТаўЕчыня шклоускага гарызонта не пвравышае 1020 м. Споравапыльцавы аналіз паказвае на тое, што ў той час най( ольш распаўсвдтаннмі былг такія драўнінныя пароды, як сасна, бярсза, алка, граб, ж.рокалістоўныя пароды. Клімат быу трохі 'дяпл;?пн за сучасны, дла у сярэдзіне перыяду назігалася значнае пахаладанне.
14
Сожскі час (кдавікі .
Сожск! ледавік перажрываў амаль уею Беларусь, у тым ліку ! Пастаушчыцу. Адклады гэтага часу прадстаўлены бурымі, светлабурымі, чырвонабур»! марэнным! супесямі, суглінкамі і глінамі, якіл пераелаіваюода э водааледавіковымі жаўтавата 1 бераваташэрымі розназярністюп пяскам!, гравійнагалечнікавым матэрыялам, алсурытамі, лентачндаі глінамі. Таўшчыня адкладаў менш 10 м. На час дняпроускага і сожскага абледзянечняу прыпадае першае з’яўленне на тэркторыі раа» жоладалюбівых жывел. Тыповымі.прад'таунікам: гвтай фаўны бшН: мускусны авечкабык, пауночны алень, пясец, лемінгі. мамант, варсціств васарог, дэікі конь, пячорны мядэведэь.
Муравінскі чаг (міжледаві.коўе),
Муравінскае міхледавікоўе характэгызавалася панырэннем шырзкалістых лясоў э дуба, ліпы, граба, клена. вяза, ільма, бераса. ясеня з дамешкай сасны, елкі, арзшніку. Багатай была водная расліннасць. Пастаушчына была у той чае аэерных куаем. На дж> азерау незапашваліся сапрапель, торф, мепгель. Сярэдняя таўшчыня гарвгзонта 25 *■•
IlaHae^S^LLJJSuL^
Апошняя ледавіковая snoxa вызяачалася махс і мальнай за увесь чапвяодічны перняд хвалДй холаду, што, яж мяркуюць многія вучоныя. ітоывяло да замярзання аначнай часткі Сусветнага акіяна А^ гэтай эпохі хараггзрна вялікая сухасць паввтра. чнм 1 тлумачацца мінімальныя памеры абледзянення. У пачатку паазерскага часу некал,si разоу чаргаваліся хвалі штла і холаду, што прывяло да утварэння вырожай паласы тундры 1 вечнай мерзлата. Толькі недэе І7І8 тыс. гадоу назад тэрыторыя раена была перакрыта магутным ледам. ьн прасоувауся на тэрыторыю Беларусі пяцпг ледавіковымі патокамі. ііяуз наш раен'ішоу дзісненскі паток, як; рухауся з лауночнага звжа®’ нь паудневк усход.
.• пааэерскім айледзяненн» выдзяляісода 3 стадаі: аршанская, віцебская : браслаусгая. У час араанскай сталыі край ледавіка знеходзіуся на поудэен. ад наоага раена ля Астрауца і Вілейкі. ~ панапленнек кліыату хедавік адступау, але адступленне н₽ было раунамерным. яно пврарывалася прагоуваннем на поудзень, етаяннем. У часе такіх рухау (у віцебскую стадыю) канчаткова сфармаваліся Свенпянскія граде 1, троху пазней, Дзісненіская нізіна. Свенйянскія грады маюць форцу дугі. Усходняя частка іх мае занальнуг Оудову ; уяуляе сабой сістаму градау, якія адзначапці' падзвіжкі ледаыкь. Таушчыня ьдкладау на захадзе 1 поучачы раена ад ІС да 20 м, нь псудні і на ўсходзе 2040 ; нават лольш 40 м.
15
у браслаўскую стадаю, калі межа леду знаходаілася ля сучаснага Браслава, у паўночкай частцы раена знаходзіуся вялікі прыледавіковы вадавм. Ен утварыуся талымі водамі, якія сцякалі э лвдавіка 1 збіраліся ў паніжэнні, падпрудааным Свенцянскімі градамі. Калі ж ледавік растау зусім, то вадаем быу паступова спушчаны дзякуючы рэкам Бірвіта, Нядзелка, Дзісна, Зах.Дзвіна. у мніку дзейнасці паазерскага ледавіка рэльеф раена набыу амаль сучаеныя рысы.
Марэнныя адклады паазерскага гарызонта прадстаулены чырвонабурымі валуннымі супесямі, суглінкамі t глінамі э праслоямі гравійнагалечнікавага матэрыялу I розназярністых пяскоу.
Галацэнавы час
Галацэн пачаўся прыкладна 10 тыс. гадоу назад. У гэты час у межах рачных далін утварыліся абалоні, адбылося назапашванне азерных, балотннх, схілавых адкладау, фармаваліся рачныя тэпасы. У раннім галацэне актыўна праяўлялі сябе тэрмакарставыя ппацэсы, ад якіх утварыліся новыя азерныя катлавіны. У азерах спачатку назапашваліся пясочнагліністыя t карбакатныя адклады з невялікім утрыманнем арганічных рэчычаў, а пачынаючы з сярэдняга галацэну сталі пераважаць арганічныя і карбанатныя адалады. Актыўна ішло балотаутвамннв. Зямная паверхня у галацэне паспытала нсзялікія дэфармацыі, звязаныя з сучанымі твктанічнымі pyxaMt, якія ўнеслі змены ў канфігурацыю рачных сістэм, характар tx меандравання.
Напрацягу апошніх 10 тыс. год таясама змяніуся і клімат. У пачатку ан быу кантцнентальны І сухі, а пазней цеплы і лух(. Пасля цеплага і вільготнага атлантычнага перыяду галацэна (7,83,3 Ліс. гадоу назад) адбываецца ўзмоцненае пахаладанне. Паступова ў выніку складаных рэльефаўтвараячых працэсау галацэнавага часу рэльеф раена набыў свой сучасны воблік.
4. Р Э Л Ь Е $
Рэльеф нашай тэрыторыі ўтварыўся •’зякуючы сукупнасці уну"раных і знешніх фактараў рэльефаўтваргмя. На сучасны вобл.к паверхні раена зрабШ вялікі ўплкў нмроунасці крышталічнага падмурку, адклады фанвразою, ледаз.ковыя нашэсці, неатэктоні— ка, вада, вецер, вагачні тэмператур. Паколькі рэльеф набыу :учасныя рысы у асноуным пасля пааэерскага ледавіка, то яго л.тна класіфікаваць як лвдавіяовм (гляцыяльны) і зодналедаеігочы
16
(флювіягляцыяльны), бо асноуныя формы паверхні утвораны ці дзейнасцю і адкладамі ледавіка, ці дзейнасцю вады, што сцякала з яго ў час адступлення.
Калі разглядаць рэльеф раена в пунжту гледжання макраформ, то трэба адэначыць, што тэрыторыя ўяўляе сабой узгоркавую раўніну і з’яуляеода часткай вялікай УсхсднеЕурапейскай раўніны. Найбольш прыузнятая частка раена заходняя (Лынтупшчына), дзе сярэднія вышыні макць болей як 200 м над узроўнем Балтыкі. На паўночным захадзе ад Лынтупаў ля мяжы з Летувбй у ваколіцах весяк Каптаруны і Рынкяны адзнакі паверхні перавышаюць 240 м. На адлегласці з паўкіламетра ад вескі Катггаруны ля хутара Барташызкі ?находзіцца найвышэйшая кропка Пастаўшчыны гара Вясслая (другая назва Ліго), якая ляжыць на вышіні 245,5 м. Гэта высокі груд з пакатымі схіламі, арыентаваны прыблізна з захаду нв усход. Пау
нсчназаходні схіл болыь стромкі ! рунскага возера. Складзены марэнай Дауней на вяршыні гары стаяу жрыж; святы, такія, як Купалле, Крыжэвыя
спускаецца да глыбокага Кантаэ вялікай колькасцю валуноу. на гары святкаваліся народныя СВЯТК!.
Самай нізкай часткай раена з’яуляеода тэрыторыя, што прылягае да рэчышча Дэісны, асабліва ў сутоках Дзісны, Палавіцы, Голбіцы, дзе знаходзяцца весжі Белькі, Полава, Рымкі. У ваколіцах весжі Р»аі (на усход ад яе) адэначаецца самае ніскае месць Пастаушчыны э адзнакай 119 м (па узрээу вады у Дзісне). Зыходзячы з абсалотных вышынь, адносная вышыня раена складае 126,5 м.
КНІГІ ОНЛАЙН
