Фізічная геаграфія Пастаўскага раёна
Памер: 50с.
Віцебск 1994
Другім па глыбіні з’яўляеэда воэера Чорнае, што на Варапаеуячнна 31,5 м. Яанамнога адстае ад яго возера Світа 31 м. Глы6hu> болья.як 10 м.^авць гаксама Вял.Камайскае 22 м, Задзеўскае (М Паетаваў) 21,8 м, Споры (ля в.Шыркі) 20,8 м, Дрўжа (ля Параeu) 13,7 м, Свідна (ля Дунілавічаў) II,6 м. Да гэтага раду можна . аднесці I ааеры суседняга Мядзельскага раена, якія ляжаць на мяхы 8 Пвстаўскім: Балдух (Блакітння Азерм) 39,7 м (чацвертае па глы6tRt ў Beaapyct) і Воўчына (ля Чарнят) 32,9 м.
У той жа час у раене есць шмат азераў, найбольаая глыбіня як!х нв перавмзае 4 м. Свдм можна аднесці азеры Олься (2,5 м), М.Сурвіxtut (2,6 м), Лучай t М.Швагата (па 3,2 м), Саранчанн (3,5 м).
Ласіца (3.8 м), МакэйкІ (3,9 м), Акрамя tx, у гэту групу трапляюць
і вввяліхія неглыбокія азерыстармцм.
Па нлоячы самым вялікім возерам э’яўляеода В.Швакшты. Люстра гогага возера мае памер 9,56 кМ2, вто намнога перавышае плошчу tHDDC DMtxix азераў. Напрыклад, у Лучая 2,51 юГ, у М.Швагатау , 1,91 вхг, у Доўжа 1,04 юг, а ў «зер Лодасі і Сурвіліакі І.ОЗкм' 3 прмчннн таго, «го ледааік у евой час утварыў шмат выцягну«X ватлавін, мв свння маем значнуа кольхасць доўгіх t вузкі ' азераў. Чзшіонам у гзтнх аднвсінах з’яўляеода воз.Доўжа, якое пры вьйбольпай ШЕірмпі ў 420 м мае даўхмню 4,89 хм. Адпаведную ступень вявхгнугасц: каа ( воэ.В.СурвІхіші з памарам! 2,35 х 0,53 км.
35
Па праврыстасці вода азераў розняцца тахсама вельмі значна. У меляаводннх азвраў вада перамеаваецца інтэнеіўнв і та«у првврнстасць tx ніжэйпая, чым у глыбохіх. У воз.Споры вада праглддваэода на глыбіню да 4 м, у Свідна на 3,5 м, у Світа 3,2 м. У той жа час такія азеры, як Ксяндэы, Загачча, Глодава, KasasbBt, Олься, Сурвіліяхі, макць праэрыетасць 30 50 см.
На нахаторых азерах Пастауячынм асаблівув ввкяату іх etrawasy віду надввць астравы. Па Іх кольяасці не кав сабв роўннх вваЛучай, на якім іх аж ввсць. Тры асфавы всць і ta эоз.Сзіта, ва адав° му на Задэеўскім, Ласіца, Лодасі, Capasw.t®, ^орн, М.іэакнта, Чарты.
Сілкаванне азераў адбываецца ў аскоўнгав за sew? ааадазў, ааверхневага сцеку з рэкамі і ручаямі, a vaxcaua падзамюа эодаў. Вада расходуецца на вьЛіарэнне 1 сток у рэкі. У глыбокіх азэрах увесь аб’ем вады пераменьваецца за 5 10 гадоў, у мелкаводааа за I 2 гады. Найбольвы ўзровень вадн назіраецца ў каяцн сахаэікапачатку красавіка, вышыня пад’ему да I м.
Важную ролю ў жыцці аэераў адагрувае тэмпвратурны ралам. й®“ зіраецца вясенняе ! асенняе перамеяваннв воднай масы І яетняв рае» слойванне вады глабокіх азер&у ка 3 слаі. На паверхні вадааыаў лэ= там тэмпературы у розных частках азераў не аднолькавня: ямн кв 11,5° выпэй у нагоннага берага, чым у вгоннага, а каля расліннасці ка 1,52°больвая, чым у адкрытай частф. Найбольп хаяодааа вада эа суткі бывае перад усходш сонца, а самая цепхая ў 1416 гадзія.
Ледавас покрйва трымаецца s канца лістапада вачатху снахня да ханца красавіка пачатху мая. Таўочння лвду ддсягаа 5070 cat. Зімой тэмпература павврхнввага слов каля 0°, а халядокная авэчайна 2,53, радзвй 4°С.
Летам найболыі багаты кіслародам паверхкевы слой. Ніжвй утрвыанне хіслароду змякшавцца, у ў нвкаторых азврах вн зуоім адсутнічаа каля дна.
У сярэдэіне лета на аногіх аверах наэіравйца "цвіценнв" вады і насычэнне іх хіслародш. Зімой холькасць кіслароду эначка эмянваецца, это на некаторых мвлкаводннх азерах вядае да замораў рыбн.
Па ўтрыманню ў вадзв мінвралыых рэчываў ааерн pasta адносяцца да сярзднвмінералізаваных. У солавкм схладзо перавахав гідракарбанатіон, які з іонамі кальцня t магнія выаначае вмічыню мінер&лівавні.
Зо
У больвасці аэераў актнўная рэакцыя вады (pH) вагаецца ад яейтральнай дв слабакіслай (76,5).
Дотшя адклада ў азерах маюць дабра вызначаную занальнасць: у прабхрэянай частцы (да глЛні 25 м) распаўсвджаны пяскі, глі№д галца, млуны; глыбвй знаходэявда арганічнамінеральныя адклада s рэятжаў раслін t хшвелін, мінеральннх часціц.
Аааль усе азеры каля берагоў маюць некалькі палос расліннасці. Майбольв яўна прасочваівда паласы надводных (тросць, сіта), з плаваочнмі яіетші (вубшкі, лілзі) t падводных (рдэсты, эладэя, рагаXtOTRtK, целарэз) раслін. Аскову мікрафлоры складае фіталланктон. Перыаваэць даятомавыя водараеці.
У аэерах раена распаўсюджака больш як 20 відаў рыб. Найбольш часта сустракапцца плотка, акунь, лепч, лін, карась, гусцерка, ячупах t іна. Есць t рэдкія. Так у р.Страча сустрахаецца фарэль, у некаторых азерах (Велае, Доўжа, Глодава t інш.) вугар.
Найбольж рнбнымі ў рыбакоўаматараў лічацца азвры В. t М.Швакята, Лодасі, Споры, Світа, Лучай, Свідна.
Навухоўцн ўсе ааеры падзяляпць на чатыры генетычныя тыпы: мезатрофння з прыхметамі алігатрафП (глыбокія, невялікія); мезатрофння (сярэднерлыбокія, значныя па пловчы), эўтрофння (неглыбожія і мелВаводныя з розная плошчай) ! дзістрофныя (нвглыбокія, ■оцна забалочаныя з берагоў),
Да кершага тнпу можна аднесц! такія азеры, як Варанец, Каптарунскае, Сарочынскае„ Барок. У тып мезатрофных можна вылучыць Камайскав, Споры, Світа, Свідна. Да эўтрофных можна далучыць В.іМ. Швакшты, СурвілІшкІ,, Чэцверць, Лучай, Лісіцкае. Дзістрофнымі азерамі, або азерамі, якія паміраюць, можна лічыць Сляпіцу, Валожынскае, Лапухова, Зосіна.
У Паатаўскім раене налічваецца больш дзесяці значных па памерах сахалак ! зодасховішчаў, Яны знаходзяода ля в.ІІеллка, у г.п.Лын*упн t на р.Лннтупцы ля в.ТрабуцЮТІ„ ля в.в. Нахаўшчына, Шусцікі, Манькавічы, Навасалкі, Стары Двор, Алешына, НавінкІ, г.п.Варапаева, Г.Паставы. Частка а іх утворана шляхам падпруджвання ракі плацінай, яж, напряклад, саля Трабуцівак на Лынтупцы, Ііастаўсхія азеры на Мядз&ацн, келя Манькавіч на Мядзелцм, каля Алепшна на Заражанцы 1 інш Частка з’Еўлявцца отучна яапанші, як саяалкі ў Навінках, Норнцы, Лынтупах, Цешылаве, Палессі. На нзкаторлх завруджванне невялікіх ручавў звязалася з вялікім аб’емам земллных работ, як гэта зроблена } Ст.Двара ! Наваеаяках.
Функцыянальнае прыаначакнв савапк і водасховіжчаў роанм. Нехаторыя • tx выхарвс?оўваюода дм разаядавння рыбя (Hast»!, Стары Двор, Наваселкі, Норыца. Ьпнуіш (panel)), дія водмабеспячэння (Паставы, Лынтупы), дм раэмяжчання мхыноў (Вараажэоа, Паставы, Трабуцінхі, Нжкькшіш), джя ВДвачявіху. Веіютормя еаамкаьыя сістэш внкарнстоўваліся, ях адаатаая часжа садаібнаваркавнх ландаафтаў (^арапмва, Норыцх, Лыетупв» Пастмн).
О Я. Г 1 К Б Ы
Паетаусжі раен знаходзіцца У аоне змеватп яяеоў, дхя arts эанальчымі глебымі з’яуляюцца дзярновападэолістыя. Йад упхыэаа прыродных фактарау на нашай тэрыторыі раэвіваіцца трм асноунля глебаўтваральнмя працэсы падзолісты, дзярновы«І балотны ў чыстым внглядза або у спалучэнні.
Згодна сучаснай класіфікацыі глебаў, у мехах Пастаушчынв можн* выдзсліць l.сць значннх глебавых раенау э ро^нымі тыпамі пануючых глебау. Асноўная частха тэрыторыі падпадае пад СвенцянскІ глэбавн раен, для якога характэрна пераваханне дзярновападзоліснк9 дэярновападзолістых астаткавахарбанатных глебау на марэнннх глінах ! суглінках. Гэтй раен працягцууся вырокай паласой а заха^у на усход э Лынтупау на Дунілавічы Ваукі, перарывавчыся па дадіна р.Заражанк;. Ен амаль поунасцю супадае а узввпагамі часткам* Сванпянскіх градау Другі раен, Дзісненсхі, працягваввда непмрохай Лаласой (каля 10 хм) э захаду на ўсход узд^ўж ніаоўя р.Мядзвлк» і сярэдняга пячэнмя р.Дзісны. Ен характарнзуецца ях равн а пацуіпчнві дэярнова—падзолістымі забалочаюші глебамі. Трэці равн, Зараяанскі» знаходзіцца у аблоэе папярэдніх 1 займае тэрігторыю абапал р.ЗараШНХІ. Глебы тут дзярновападзолістыя, дэярновападзолістыя часам празмерна вільготныя на азврналедав1ковых глінах І суглінхах.
Няэначныя тэрыторыі ў паўдневазаходняй t паўднввай (ля р.Жядзелкі) частках раена адносяода да НарачанскаВілейскага раена з дзярновападзолістымі, дзярнова—падэолістымі кантахтна—аглаянымі глвбалі на водналедавіковых суглінках і супесях.
Значныя плошчы у мехах раена занятыя тарфянабалотрнмі гдабамі, найбольшыя масівы каторых вызначаюода на Пелякскай ніэіна і вахол азерау В.іН.Швакята.
Па далінах ббльчых рэчак (Дзісна, Заражанка, Мадзелка t »нш.) сустрахавцца поплаўння (алювіяльныя) глвбы.
38
Двярновападзолістыя глебы бвдныя гумусам (у перагнойным гарызокцв 1,525), патрабухць вапнавання, унясення вялікіх дозаў аргамічных t мінеральных угнавнняў. Болья багатыя гумусам тарфянабалотшя і алпвіялышя глвба, але павыпаная вільготнасць зніжае tx яхасці.
П» 'еханічнацу складу ў раеке пвраважавць цяжхія гліністыя і еугяіг тыя гхебы (40605). Яны э’яўляюода самші ўрадлівымі, бо добре .рымахць віхьгаць, арганічныя 1 мінеральныя ўгнавнні. Адмоўяня ўласцівасці: легка раэбураюцца ліўневші дажджамі t расталымі іодші вясной, маюць павышацую кіслотнасць і патрабуюць вапнавання, вясной у tx карацвйпм, чш у супясчаных глабау, перыяд для апрацоукі і сяўбы. Доля супясчаных глебаў у раене вагаецца ад 20 да 405. МенеЙ 105 прыпадае на пясчаныя t тарфянабалотныя.
Стракатасць рзльефу нада® стракатасць глебавай карце. Звычайна, аднародныя глебы займаюць плоочу не болей, як 35 га, што вельмі ўскладняе Іх апрацоўку.
Па натуралькай прадуігтыўнасці сельскагаспадарчых землху Пастаўскі раен аднесены да сярэдняй групы. Банітэт глебаў сельсхагаспадарчых угоддзяў для равка складав 5560 балаў.
Дм павішэння ўрадлівасці эемляў вядзвцца інтэнсіуная меліярацыя. Шмат ручаеў t рачулак каналізавана. У пауночнай частцы ўжо Лскуе густал сетка неліярацыйннх каналаў. Зараз мелtярацыйныя рабоtw вядуцця ў заходняй (Лынтупшчына), цэнтральнай (Койзаны), усходняй (Варапаеўшчмна) частках раена. Удзельная вага асушашх земляў у агуяьнай плошчц е/г угоддзяў складав 10205.
На значных мошчах распаўспдханы глебы, якія утрымліваюць шат хаменнага матэрмялу. У слрэднем аавалунечасць раллі на Пастаувчынв вагаецца ад 10 да 205, але маюцца значныя адрознвнні ў розных шспсах раена. На Дэісненскай нізіне зМвадунвнасць нязначная, звыч£Йна, не больв 105, а вось на Свенцянскіх градах, асабліва ча Ліжтупачыко і Варапаеўпчычв гэты паказчык дасягае ввлічыні больв sa 405.
Вялікую якоау вркносіць гаспадарцы эроз!я глебы. Ііераважна яш р&сваўсюдаана ка ўзгоркавай мясцовасці ў выглядзе плоскагя амйву на схілах. Пад найбольяш уздзеянняк эрозН знаходзяцця глвбв на Лвнтугпкчпне, Камайшчыне, Варапаеўшчйне. У выніку : ізвіцця эрбаійнкх працэсаў ўтваралвд& эразійкыя глебн, у якіх разбураны і знаавЕш нервгнойна, а нярэдка і падзолісты гарызонт.
КНІГІ ОНЛАЙН
