Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
Доказы шляхецтва
Сярод пытанняў, якія дастаткова часта траплялі на абмеркаванне менавіта ў час правядзення грамнічных соймікаў, былі такія, што датычыліся пацвярджэння прыналежнасці да шляхецкага стану. Да апошняй траціны XVII ст. у ВКЛ існаваў вельмі зручны пралаз для вырашэння такіх спраў, абмінаючы павятовыя соймікі, калі «вывад шляхецтва» адразу трапляў на разгляд суддзяў Трыбуналу. Толькі канстытуцыя 1670 г. канчаткова забараніла Трыбуналу выносіць прысуды адносна шляхецкага паходжання, «мінаючы грамнічныя сомікі»73. Практыка гэта пацвярджае: на сталічным сойміке Троцкага ваяводства, у Троках, на Грамніцы выпадаў разгляд большасці такіх спраў74. Падобная сітуацыя мела месца і ў Гародні, але ў сувязі са знішчэннем гродскага архіва складана сказаць, як часта мясцовая шляхта на Грамніцы разглядала такія пытанні ў XVII ст., а вось у крыніцах з пачатку XVIII ст. захаваліся асобныя звесткі. Напрыклад, у 1714 г. гарадзенская шляхта давала на грамнічным сойміку атэстацыю на шляхецтва Матэвушу Былеўскаму, намесніку і рэгентугарадзенскай гродскай канцылярыі75. Справа разглядалася 5-6 лютага ў прысутнасці павятовых ураднікаў і шляхты, тым больш, што галоўным абвінаваўцам выступаў Жыгімонт Алексы Бухавецкі, мясцовы земскі пісар у 1705-1715 гг.76. У выніку прыхільнасць прысутных і пацвярджэнне свайго шляхецтва здабыў М. Брылеўскі, які меў у павеце аформленую згодна з правам аселасць і досвед дваццацігадовай працы ў гродскай канцылярыі, а да таго ж, ён быў некаторы час гарадзенскім мернічым (1703-1710 гг.), пра што атэстацыя не згадвае77. Раз’юшаны земскі пісар быў здольны супярэчыць на сойміке толькі ў сваёй звычайнай манеры «з’едлівымі словамі» у адносінах да сабраных калегаў78.
Удасканаленне працы трыбуналуў павятовых інструкцыях
На дэпутацкіх сойміках не абмяркоўваліся пытанні ўдасканалення судовай сістэмы, паколькі гэта не датычылася іх кампетэнцыі. Толькі на пасольскіх сойміках гарадзенская шляхта фармулявала такія патрабаванні: у 1712 г., каб наваградская кадэнцыя Трыбуналу «з-за нязначнасці месца» была пераведзена з Наваградка у Гародню, у 1754 г. прагучала прапанова, каб Трыбунал працаваў цэлы год без перапынкаў «для выканання справядлівасці»79.
Высновы
Грамнічныя соймікі гарадзенскай шляхты па сваёй арганізацыі фармальна не вылучаліся сярод іншых павятовых установаў самакіравання ў ВКЛ. Пачаткова ўтвораныя для абрання трыбу нальскіх суддзяў, рэгулярныя
грамнічныя нарады ператварыліся ў зручную нагоду абмяркоўваць самыя разнастайныя праблемы: гаспадарчыя, элекцыйныя, радаводныя. Дэпутацкія соймікі дастаткова часта знаходзіліся пад кантролем мясцовай адміністрацыі «ураднікаў». Ды зрэшты, пераважна з іх ліку фармаваліся мясцовыя камплекты дэпутатаў.
Дэпутацкія соймік гарадзенскай шляхты далёка не заўсёды былі ўзорам бесстароннасці і вяршэнства права. Рэгулярна на працягу XVIII стагоддзя фіксуюцца злоўжыванні і нават адкрыта крымінальныя гісторыі.
Звяртае на сябе ўвагу тое, што не павятовая эліта, а менавіта шараговая шляхта праяўляла часам упартую прыхільнасць да абароны ўласных свабодаў і вольнасцяў. Па меншай меры, яна імкнулася кантраляваць дэмакратычны парадак фармавання прадстаўніцтва павета ў Трыбунале ВКЛ.
1 Лаішо Н. 14. Велмкое княжество Лнтовское во второй половмне XVI столетня. Лмтовско-русскмй повет н его сеймнк. Юрьсв, 1911. С. 525-542.
2 Zakszewski A. В. Sejmiki Wielkiego Ksi^stwa I.itcwskiego XVI-XVIII w. Ustroj i fiinkcjonowanie: sejmik trocki. Warszawa, 2000. S. 177-184; Rachuba, A. Wielkie Ksiystwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569-1763. Warszawa, 2002. S. 208212.
3 Мацук A. Эліта Гарадзенскага павета ў перыяд праўлення Аўгуста III. 1733-1763 гг. II Гарадзенскі палімпсест. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XV-XX ст. / Пад рэдакцыяй А. Ф. Смаленчука, Н. Y Сліж. Гародня, 2009. С. 54-63; Мацук А. Барацьба магнацкіх груповак у ВКЛ (1717-1763 гг.). Мінск, 2010; Мацук А. Барацьба магнацкіх груповак на гарадзенскім сойміку ў панаванне Аўгуста III // Гарадзенскі палімпсест. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XV-XX ст. Пад рэдакцыяй А. Ф. Смаленчука, Н. Y Сліж. Мінск, 2011. С. 198-216.
4 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis I pod red. Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2004; Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksiystwa Litewskiego (1682-1796); spis I Pod red. Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2007.
5 Лаппо H. H. Велнкое княжество Лнтовское во второй половмне XVI столетмя... С. 524.
6 Нацыянальны гісгарычны архіў Беларусі ў Менску (далей НГАБ.). Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 13, арк. 109 адв.-110.
7 НГАБ. Ф.1711, воп. 1, адз. з. 30, арк. 74-74 адв.
8 Тамсама, адз. з. 32, арк. 80.
’ Тамсама, адз. з. 43, арк. 40-40 адв.
'° Lietuvos valstybes istorijos archyvas. F. 1281, ap. 1, b. 6318,1. lv.-2.
11 НГАБ. Ф. 1711, Bon. 1, адз. з. 57, арк. 8-8 адв.
12 Тамсама, адз. з. 57, арк. 355-356 адв.
13 Тамсама, адз. з. 77, арк. 372 адв.-373.
14 Тамсама, адз. з. 66, арк. 34 адв.-35 адв„ 38-50 адв.
15 Тамсама, адз. з. 68, арк. 46 адв.-47 адв.
16 Тамсама, адз. з. 66, арк. 34 адв.-35 адв.
17 Archiwum Glowne Akt Dawnych w Warszawie (далей AGAD), AR V, sygn. 17966/IV, s. 150.
18 НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 13, арк. 109 адв.
19 Тамсама, адз. з. 30, арк. 74.
20 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksiystwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 37, 216.
21 Галубовіч, B. Перадсоймавы соймік Гарадзенскага павета ў XVIII ст.: спроба агульнай характарыстыкі II Гарадзенскі палімпсест. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XV-XXct. / ГІад рэд. А. Ф. Смаленчука, Н. У. Сліж. Мінск, 2011. С. 150-151.
22 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 37, 76; Акты Вмленской археографмческой комнсспп Т. VII. Акты Гродненского гродского суда (далей АВАК. Т. VII.). Внльна, 1874. С. 239.
23 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 79, 174, 196, 239, 284, 392.
24 ABAK. T. VII. C. 267; НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 8, арк. 55 адв.
25 AGAD, AR V, sygn. 16911, s. 13.
26 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojew6dztwo Trockie XIVXVIII wiek I Pod red. Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2009. S. 300.
27 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksiystwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 297.
28 НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, cnp. 55, арк. 11-12 адв.
29 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 301, 305,309,313.
30 Ibid. S. 279, 301, 305, 309, 313.
31 ABAK. T. VIL C. 207-208.
32 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 155.
33 Ibid. S. 248.
34 Ibid. S. 58, 98, 108, 115, 317,328, 397.
35 НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 55, арк. 201.
36 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksiystwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 87, 94, 130, 147,193, 248.
37 Віцько 3. Супрацьстаянне палітычных груповак у Гарадзенскім павеце ў 1696-1700 гт. (падчас грамадзянскай вайны) П Гарадзенскі палімпсест. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XV-XX ст. / Пад рэд. А. Ф. Смаленчука, Н. У Сліж. Гародня, 2009. C.210.
38 Мацук А. Барацьба магнацкіх груповак на гарадзенскім сойміку ў панаванне Аўгуста III Н Гарадзенскі палімпсест. 2010. Дзяржаўныя і сацыяльныя структуры, XV-XX ст. / Пад рэдакцыяй А. Ф. Смаленчука, Н. У Сліж. Мінск, 2011. С. 212-213.
39 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 279.
40 Мацук A. Барацьба магнацкіх груповак на гарадзенскім сойміку... С. 213.
41 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 204.
42 Ibid. S. 68-69, 188-189, 212-213, 216-217, 362-363.
43 AGAD, AR V, sygn. 9340/1, s. 9.
44 Ibid., AR V, sygn. 9340/1, s. 12.
45 Мацук A. Барацьба магнацкіх груповак y ВКЛ (1717-1763 rr.)... C. 184.
46 Тамсама. C. 306-307.
47 Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis... S. 217.
48 AGAD, AR V, sygn. 9335, s. 7.
49 Мацук A. Барацьба магнацкіх груповак y ВКЛ (1717-1763 rr.)... C. 180-181.
50 НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 11, арк. 39-40.
51 Тамса.ма, адз. з. 11, арк. 39.
52 У адносінах да маршалка Юпдзіла ўсё зразумела, паколькі ён быў чалавекам сталым
53
55
56
57
58
59
60
61
62
63
6-1
65
66
67
68
69
70
72
73
74
75
76
78
79
і на 1717 г. больш 40 год знаходзіўся на розных пасадах: Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie XIV-XVIH wiek / Pod red. Andrzeja Rachuby. Warszawa, 2009. S. 596.
Гэта значыць: на месцы, дзе пяцярпелыя спыніліся.
НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 11, арк. 39 адв.
Urz^dnicv Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie ... S. 270, 351.
Віцько 3. Супрацьстаянне палігычных груповак у Гарадзенскім павеце ... С. 203,210. іМацук А. Барацьба магнацкіх груповак у ВКЛ (1717-1763 it.)... С. 565-566.
Koscialkowski S. Antoni Tyzenhauz podskarbi nadworny litewski. T. 1. Londyn, 1970. S. 5859.
Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie ... S. 310. Deputaci Trybunalu Glownego Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego (1697-1794); spis ... S. 273. AGAD, AR V, sygn. 2184, s. 38-41.
Ibid., AR V, sygn. 2789, s. 21.
ABAK. T. VII. C. 265-267.
Тамсама. C. 237-239.
Рахуба A. Вялікае Княства Літоўскае ў парламенцкай сістэме Рэчы Паспалітай (15691763 гг.). Мінск, 2008. С. 228-232.
Тамсама. С. 230-231.
НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 66, арк. 66-66 адв.
Тамсама, адз. з. 34-35 адв.
Паўлоўская Г. Апісаннс гарадзенскіх соймікаў у хроніках бернардзінскага кляштара II Гарадзенскі палімпсест. 2009. Дзяржаўныя ўстановы і палітычнае жыццё. XV-XX ст. / ГІад рэд. А. Ф. Смаленчука, Н. У. Сліж. Гародня, 2009. С. 224.
НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 66, арк. 38-50 адв.
Тамсама.
Urzydnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie ... S. 245.
Volumina legum T. V. Petersburg, 1860. S. 51.
Zakszewski A.B. Sejmiki Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego ... S. 196-198.
НГАБ. Ф. 1711, воп. 1, адз. з. 8, арк. 55-56 адв.
Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. Spisy. T. II. Wojewodztwo Trockie ... S. 288.
КНІГІ ОНЛАЙН
