Гарадзенскі палімпсест 2011
Асоба, грамадства, дзяржава. XV - XX стст.
Выдавец: Зміцер Колас
Памер: 384с.
Мінск 2012
31 Liedke M. Od prawoslawia do katolicyzmu. S. 84; Poczet rodow... S. 381.
32 Niesiecki K. Herbarz Polski. T. 5. S. 441-442.
33 Шаланда A. Земскі суд Гарадзенскага павета ў 1555-1564 гг. С. 44-49; Ён жа. Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у другой палове XVI-XVII ст. С. 22,28-30; Urz^dnicy Wielkiego Ksiystwa... S. 286, 305-306.
34 Шаланда A. Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у другой палове XV1-XVII ст. С. 27; Ён жа. Дарэфор.менны земскі суд Гарадзенскага павета ў 1562-1564 гг. II Гарадзенскі палімпсест. 2010. С. 53.
35 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 302; Volumina Constitutionum. T. II (1550-1609). Vol. 2 (1587-1609). Warszawa, 2008. S. 136.
36 Lulewicz H. Sapieha Lew... S. 83.
37 Urz^dnicy Wielkiego Ksifstwa... S. 278.
38 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 302; Vilimas D. LDK pavietij zemes... P. 17. Хаця г. Дзяльніцкі i пакінуў пасаду падсудка, але працягваў удзельнічаць у палітычпым жыцці. Так, у 1593 г. ён прадстаўляў Гарадзенскі павет на Галоўным з’ездзе ВКЛ у Вільні: Akta zjazdow stanow Wielkiego Ksi^stwa Litewskiego. T. 2: Okresy panowan krolow elekcyjnych XVI-XVII wiek / Oprac. H. Lulewicz. Warszawa, 2009. S. 104.
39 Раздзел 3, артыкул 6; Статут Вялікага княства Літоўскага 1588: Тэксты. Давед. Камепт. / Рэдкал.: I. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш. Мінск, 1989. С. 116. Дарэчы, цікавую інфармацыю пра ўяўленні часткі шлях гы ВКЛ аб іерархіі земскіх і павятовых урадаў на мяжы XVI/XVII ст. гл.: Wisner Н. Hierarchia urz^dow swieckich Wielkiego Ksifstwa Litewskiego w swietle projektu poprawy systemu obronnego (1601 r.) П Miscellanea Historico-Archivistica. T. VIL Warszawa, 1997. S. 45-49.
111 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 241,286,298, 302.
41 Wolff J. Senatorowie i dygnitarze... S. 186,191,271.
42 г. Масальскі быў соймавым паслом і ў 1590 г.: Падалінскі У А. Прадстаўніцтва Гарадзенскага павета на соймах Рэчы Паспалітай у апошняй трэці XVI ст. Н Леў Сапега
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
58
59
60
61
62
63
64
65
66
(1557-1633 гг.) і яго час: зб. навук. арт. Гродна, 2007. С. 32, 34, 35. Нажаль, інфармацыя аб сой.мавым прадстаўніцтве Гарадзенскага павета за апошнюю трэць XVI-пачатак XVII вельмі абмежаваная.
НГАБ, ф. КМФ-18, воп. 1, адз. з. 257, арк. ЗОадв.; адз. з. 272, арк. бОадв.
Akta zjazdow... Т. 2. S. 170, 173, 175.
Akta zjazdow... Т. 1: Okresy bezkrolewi / Oprac. H. Lulewicz. Warszawa, 2006. S. 169, 280.
Deputaci Trybunatu... S. 96, 106, 109. Дэпутатамі Трыбунала ВКЛ з Гародні абіраліся таксама Ф. Кунцэвіч (1588 г.) і Р. Масальскі (1597 г.): Ibidem. S. 74, 101.
Volumina Constitutionum. Т. II (1550-1609). Vol. 1 (1550-1585). Warszawa, 2005. S. 429.
РНБ. T. 30: Лнтовская Метрпка. Отдел первый-второй. Ч. 3: Кнмін публмчных дел. Юрьев, 1914. Стб. 666; Lietuvos Metrika I Liet. istorijos inst. Kn. 531: 1567-1569 I Parenge L. Anuzyte ir A. Baliulis. Vilnius, 2001. P. 53, 134. У 1568 г. y Гарадзенскім павеце функцыі паборцы выконваў ужо былы земскі пісар Ф. Кунцэвіч: РНБ. Т. 30. Стб. 451.
Volumina Constitutionum. Т. II, vol. 1. S. 427, 461.
Volumina Constitutionum. T. II, vol. 2. S. 136. ІПафар адказны за паступленне і размеркаванне падаткаў. He выключана, што Е. Валовіч быў у 1589 г. і паслом ад Мсціслаўскага ваяводства.
Пмсцовая княга Гродненской экономлм. Ч. 1. Внльна, 1881. Гл. таксама: Гардзееў Ю. Магдэбургская Гародня. С. 21-22, 113, 238-239.
Любавскнй М. К. Лнтовско-русскйй сейм: Опыт по мстормн учрежденмя в связм с внутренннм строем н внешнею жнзнью государства. Прмложенмя. Москва, 1900. С. 103, 104. Любавскмй М. К. Лмтовско-русскмй сейм. Прнложення. С. 180; Р14Б. Т. 33. Стб. 520,708; Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 301.
Urzydnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 302.
Лаппо 14. PI. Велмкое княжество Лнтовское во второй половнне XVI столетмя. Лмтовско-русскмй повет н его сейммк. Юрьев, 1911. Прмложення. С. 54.
Акты, относяіцмеся к нстормм Заііадной Росснм, собранные м нзданные Археографмческою комнсснею: В 5 т. Т. 3. СПб., 1848. С. 259.
Галубовіч В. Соймік Гарадзенскага павета... С. 154-163.
Роля судовых інстытутаў, у гым ліку і земскага суда, у палітычным жыцці, а таксама ўзаемны ўплыў судовых і палітычных органаў улады на нрыкладзе Малой Польшчы вельмі яскрава паказаны ў працы польскага гісторыка В. Сакалоўскага: Sokolowski W. Politycy schylku zlotego wieku. Matopolscy przywddcy szlachty i parlamentarzysci w latach 1574-1605. Warszawa, 1997.
Шаланда A. Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у другой палове XVI-XVII ст. С. 26; Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 305-306, 337.
Р14Б. T. 33. Стб. 694. Хаця, у 1567 г. непасрэдна адзначалася, што Р. Дзялыііцкі служыць «королю его мнлостн»: Там же.
Ragauskiene R. Lietuvos Didziosios Kunigaikstystes kancleris Mikalojus Radvila Rudasis (Apie 1515-1584 m.). Vilnius, 2002. P. 374.
НГАБ, ф. КМФ-18, воп. 1, адз. з. 257, арк. 34адв. Сярод іншых сведак быў і гарадзенскі маршалак Іван Валовіч, стрыечны брат А. Валовіча.
Шаланда А. Дарэформенны земскі суд Гарадзенскага павета ў 1562-1564 it. С. 48. НГАБ. ф. КМФ-18, воп. 1, адз. з. 76, арк. 12адв.-13адв.
Радаман А., Галубовіч В„ Вілімас Д. Зсмскія ўраднікі Гарадзенскага павета... С. 104.
Напрыклад, ужо наяўныя даследаванні працы гарадзенскага гродскага суда паказваюць, што ён не заўсёды кіраваўся ў сваёй дзейнасці выключна прававымі нормамі: Шаланда А. Гродскі суд Гарадзенскага павета ВКЛ у другой палове XVIXVII ст. С. 34-36.
67 Lulewicz Н. Sapieha Mikotaj h. Lis (zm. 1611) II PSB. T. 35/1, z. 144. Warszawa-Krakow, 1994.
S. 121.
68 Lulewicz H. Sapieha Lew... S. 84.
69 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 301; Wisniewski J. Massalski (Mosalski) Hrehory... S. 134.
70 Urz^dnicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 315.
71 Urzednicy Wielkiego Ksi^stwa... S. 302; Vilimas D. LDK pavietq Mmes... P. 11.
72 Czarnocki K. Historic o Mieleszkach. S. 37-38.
73 Пра K. Кунцэвіча гл.: Падалінскі У. Павятовая палітычная эліта... С. 182, 184, 185, 191.
74 Lulewicz Н. Sapieha Mikola)... S. 120-122.
Віталь Галубовіч кандыдат гіст. навук (Гродна)
Грамнічныя соймікі Гарадзенскага павета ў XVIII ст.: даследчая мазаіка
Уструктуры дзяржаўных установаў Вялікага Княства Літоўскага ў XVI-
XVIII стст. павятовыя соймікі адыгрывалі ключавую ролю. Можна і трэба сцвярджаць, што ад соймікаў у гэтай краіне залежала ўсё, паколькі фармальна інстытуты ўлады, пачынаючы з мясцовых судоў і сканчваючы парламентам і ўладаром, фармаваліся пры іх пасрэдніцтве. Адсюль узнікае магчымасць даследавання працэсу соймікавання праз дыферэнцыяцыю яго асобных функцый. Мэтай дадзенага артыкула з’яўляецца спроба абагульніць некаторыя звесткі пра грамнічныя соймікі ў Гарадзенскім павеце. Улічваючы тыя абставіны, што найбольш каштоўная частка крыніц па гісторыі Гарадзенскага сойміка, а менавіта гродскія кнігі XVI-XVII ст., да нашага часу не захаваліся, даследаванне грунтуецца пераважна на дадзеных XVIII ст.
У гістарыяграфіі парадак арганізацыі дэпутацкіх і спадарожных ім соймікаў неаднойчы станавіўся прадметам асобнага даследавання. Ужо расейскі даследчык I. Лапа акрэсліў асноўныя адметнасці грамнічных сходаў на матэрыяле XVI першай паловы XVII ст.1. Найбольш істотна ўяўленне пра дэпутацкія грамнічныя і іншыя сходы былі зробленыя ў даследаваннях польскіх гісторыкаў А. Закшэўскага і А. Рахубы2. У беларускай гістарыяграфіі да падзеяў на гарадзенскіх соймікаў у кантэксце палітычнай барацьбы магнацкіх груповак звяртаўся А. Мацук3. Істотным дасягненнем польскай гістарыяграфіі ў накірунку вывучэння дэпутацкіх соймікаў з’яўляецца публікацыя ў 2004-2007 гг. спісаў трыбунальскіх суддзяў па кожным павеце ВКЛ4.
Так званыя грамнічныя соймікі абавязаны сваім з’яўленнем часам Стэфана Баторыя, калі быўутвораны вышэйшы апеляцыйны суд дзяржавы Трыбунал ВКЛ. Для забеспячэння рэгулярнага абнаўлення складу гэтай установы ў адпаведнасці з пастановай варшаўскага сойма 1581 г. у ВКЛ пачынаючы з 1582 г. уводзіўся новы тып павятовага сойміка дэпутацкага, які кожны год склікаўся на свята Грамніцаў5. Акрамя функцыянальнага боку, адметнасцю гэтага сойміка стала яго прывязка да акрэсленага часу, што зрабіла яго выключна зручнай нагодай для вырашэння самых разнастайных пытанняў.
Удзельнікі соймікаў
Пытанне пра кодькасць удзельнікаў гарадзенскіх соймікаў закраналася намі некалькі разоў, аднак ні ў адным выпадку гаворка не ішла пра грамнічныя дэпутацкія нарады. Паколькі дакладнай статыстыкі прысутных няма, то пра колькасць прысутных на грамніцах можна ўмоўна меркаваць толькі па спісах подпісаў пад грамнічнымі крэдэнсамі і ляўдумамі. Для ілюстрацыі абмяжуемся выбарачнымі дадзенымі, якія па аб’ектыўных прычынах датычацца XVIII ст. Ляўдум 1719 г. падпісалі 34 шляхціцы6, 1741 587, 1743 г. 348 1 754 г. 289. Пад крэдэнсам на дэпутацыю 1767 г. пастаўлена 110 подпісаў10, 1770 г. 60", 1772 г. 14712, 1780 г. 6713, 1783 г. 8314,1785 г. 7215. Магчыма, гэтыя дадзеныя і не адлюстроўваюць рэальную лічбу прысутных, але адначасова дэманструюць уяўленне складальнікаў дакументаў пра колькасць асобаў, неабходную для легітымацыі абраных на дэпутатаў. Відавочна, што ў часы Станіслава Аўгуста на дэпутацкія соймікі збіралася сама меней каля сотні шляхціцаў. Але гэта датычыцца толькі дэпутацкай часткі грамнічных нарадаў. Значна большая колькасць падпісантаў грамнічных дакументаў зафіксавана ў надзвычайных сітуацыях, якія фармальна не датычацца выбараў трыбунальскіх суддзяў. Напрыклад, пастанову на выкананне дэпутацкіх функцый складзеную, 3 лютага 1783 г., падпісалі больш 80 шляхціцаў, а складзеную праз два дні заяву супраць няслушнага абрання харужага гарадзенскага больш за паўтысячы асобаў16. Атрымліваецца, што далёка не ўсе прысутныя падпісвалі дакументы.
3 часу свайго з’яўлення дэпутацкія соймікі сталі важным пунктам прыцягнення мясцовай шляхты і магнатаў, чые інтарэсы былі шчыльна звязаныя з паветам. У 1621 г. на мясцовыя грамніцы ездзіў, на той час падканцлер ВКЛ, Яраш Валовіч, праўда, не вядома, ці здолеў прыняць удзел у самім сойміку, бо ён пісаў 10 лютага з Саколкі да Крыштафа Радзівіла: «свядома выправіўся да Гародні на грамнічны соймік, каб паспрабаваць, ці не будуць цяжкімі гэтыя маразы пры маёй старасці і спабым здароўі, але ледзь не мёртвага мяне з саней знялі ў Гародні, дзе я, над звычай, мусіў пажыць некалькі дзён пасля сойміка, каб зберагчы здароўе і чакаючы адлігі»'7.
КНІГІ ОНЛАЙН
