КНІГІ ОНЛАЙН

Гарадзенскія чытанні

Зборнік матэрыялаў

Выдавец: Гарадзенская друкарня

Памер: 291с.

Гародня 2011

66.47 МБ

У XVII—XVIII ст., хаця і дзейнічае ў рэгіёне цэлы шэраг друкарняў, рукапісная творчасць развіваецца вельмі інтэнсіўна. Па-ранейшаму шмат рукапісных кніг трапляла ў Жыровіцкі манастыр. Гэта дзве Кормчыя XVII ст. па 308 і 427 аркушаў, Хранограф. пісаны скорапісам у XVII ст. (350 арк.), два зборнікі павучанняў XVII ст. па 674 аркушы (на беларускай мове) і 198 аркушаў. Таксама Трэбнік XVII ст. на 289 аркуша.х, Богагласнік XVII ст., што змяшчаў нядзельныя царкоўныя спевы, трапары і нядзельныя ірмасы на 8 галасоў. У гэтым стагоддзі яшчэ з'яўляюцца ў рэгіёне рукапісныя евангеллі. Два з іх, пісаныя ў Карэлічах (1647 г.) [12] і Вялікіх Жухавічах (Карэліцкі р-н) у 1668 г. [13], маюць разгорнутыя прыпіскі, пасляслоўі, што дазваляюць іх датаваць і звязваць з дакладнай мясцінай. Нямала рукапісаў зберагалася ў гэты час і ў Барунскім манастыры (Ашмянскі р-н). Напрыклад, Мінея зборная XVII ст. на 299 аркушах і ў багатым пераплёце. Шмат тут было кніг XVIII ст. Сярод іх Ірмалой з застаўкамі, на 177 аркушах. які ўключаў "стихири", каноны, "ан­тифоны", літургічныя і іншыя песенныя тэксты, некаторыя на 8 "гласов". У Жыровічах быў уніяцкі Службоўнік XVIII ст. на 297 аркушах, розныя зборнікі і вельмі цікавы Памяннік, датаваны 1763 г. У ім зафіксаваны сотні імёнаў памерлых, іх сваякоў, таксама назваў тутэйшых вёсак і маёнткаў.
У XVIII ст. плённа развіваліся ўжо многія жанры рукапіснай літаратуры, у тым ліку і свецкай.
Спіс выкарыстаных крыніц і літаратуры
1.	Ластоўскі, В. Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі / В.Ластоўскі. Коўна, 1925. С. 78.
2.	Востоков, А. Описание русских и словенских рукописей Румянцевского музеума / А.Востоков. СПб, 1842. С. 124-127; 8
Варшавские университетские известия. 1883. № 2. С. 23-24; Владимиров, В. Обзор южно-русских и западно-русских памят­ников письменности от XI до XVII ст. / В.Владимиров. Киев, 1890. С. 16; Щапов, Я. Восточнославянские и южнославянские рукописные книги в собраниях Польской Народной Республики / Я.Щапов. Москва, 1976. С. 78-85.
3.	Гадавік беларускага навуковага таварыства. Кн. 1. Вільня, 1933. С. 32.
4.	Гильтебрандт, П. Рукописное отделение Виленской пуб­личной библиотеки. Вып. I / П. Гильтебрандт. Вильна, 1871. С. 35.
5.	Тамсама, С. 13, 193.
6.	Добрянский, Ф. Описание рукописей Виленской публич­ной библиотеки, церковно-славянских и русских / Ф.Добрянский. Вильна, 1882. С. 34-44.
7.	Карский, Е. Славянская кирилловская палеографкя / Е.Кар­ский. Л., 1928. С. 295; Ластоўскі, В. Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі I В.Ластоўскі. С. 161.
8.	Гильтебрандт, П. Рукописное отделение Виленской пуб­личной библиотеки. Вып. 1 / П.Гильтебрандт. Вильна, 1871. С. 37.
9.	Перетц, В. Рукописи библиотеки Московского универси­тета, Самарских библиотеки и музея и Минских собраний / В.Пе­ретц. Л., 1934. С. 177.
10.	Пяткевіч, А. Маршруты кніжнага слова. 3 гісторыі кнігі, друку на Гродзеншчыне / А.Пяткевіч. Варшава, 2002. С. 1011.
11.	Добрянский, Ф. Описание рукописей Виленской публич­ной библиотеки, церковно-славянских i русских / Ф.Добрянский. Вильна, 1882. С. 193-194; Карский, Е. Белорусы. Т. 3. Вып. .2. / Е. Карский. Петроград, 1921. С. 140.
12.	Снитко, А. Описание рукописей и старопечатных книг Минского церковного историко-археологического музея / А.Снитко И Минская старина. Вып. 2. Минск, 1911. С. 202.
13.	Ластоўскі, В. Гісторыя беларускай (крыўскай) кнігі I В.Ластоўскі. Коўна, 1926. С. 577-578.
Швед Вячаслаў Вітальевіч, доктар гістарычных навук, прафесар УА "Гродзенскі дзяржаўны універсітэт імя Я.Купалы"
'ТАЗЭТА ГРОДЗЕНЬСКА" АДНА 3 ПЕРШЫХ ГАЗЕТ БЕЛАРУСІ
У 1776 1783 гг. у друкарні штотыдзень выходзіла адна з першых на Беларусі перыядычная газета. Першы нумар, відаць, з'явіўся ў палове мая 1776 г. па ініцыятыве сакратара гродзенскай пошты Сабалеўскага. Яму надакучыла перапісваць у некалькіх дзесяткаў экземпляраў для распаўсюджвання па краю "Газэту Варшаўскую" і ён пачаў яе друкаваць. Назва "Газэта Гродзеньска партыкулярная, замест звычайнай пісанай" падкрэслівала. што дадзеная газета выходзіць замест старой рукапіснай.
Сабалеўскі, відаць, не толькі перадрукоўваў навіны з "Газэты Варшаўскай", але праявіў і самастойнасць: публікаваў абшырныя палітычныя і гаспадарчыя артыкулы, каментарыі палітычных падзей. Гэта была своеасаблівая тагачасная "калонка рэдактара". Так было ўпершыню ў Рэчы Паспалітай і, калі адзін з першых нумароў трапіў у рукі караля польскага Станіслава Аўгуста Панятоўскага, ён не прамінуў звярнуць увагу Антонія Тызенгаўза на журналісцкія артыку­лы. У лісце ад 8 ліпеня 1776 г. кароль патрабаваў ад гарадзенскага старосты вывучэння справы і пазбягаць "дрэннага пісання", вучыў яго: "... трэба зрабіць так, каб друкаваная "Газэта Гродзеньска" не змяшчала такія рэчы, якія сведчаць аб дрэннай якасці і з'яўляюцца памылковымі. Але паколькі самае дрэннае можа стацца крыніцамі добрага, на маю дум­ку, трэба абараціць гэтую маючуюся магчымасць на карысць. Калі ўжо абвешчана пастанова, што друкуецца "Газета Гродзенска", мог бы Вяльможны Пан вызначыць асобу, якая бы мела абавязак кожны нумар складаць i потым газету паказваць Вяльможнаму Пану перад друкам, а прыдалася б з ча­сам i на з'яўленне якога-небудзь артикула адсюль прысланага". Такім чынам, уводзілася цэнзура.
3	адказу Антонія Тызенгаўза ад 11 ліпеня 1776 г. мы даведваемся, што друкаванне газеты задумана сакратаром пошты, а сам ён як бы ніякіх адносін да яе не мае, бо "не заўсёды ў Гродне знаходжуся". Нам здаецца, што не мог гаспадар друкарні і кіраўнік Гродзенскай эканоміі Тызенгаўз не ведаць, што ў яго валоданнях робіцца. Пацверджаннем гэтай думкі з'яўляюцца ананімныя "Заўвагі аб перспектывах грод­зенскай друкарні" 1775 г. (AGAD, архіў Тызенгаўзаў), дзе прадугледжвалася прыняцце на працу чалавека, які будзе "выдаваць кожны тыдзень газету", і выдаткі на выпіску нямецкіх і французскіх газет, неабходных для публікацыі польскіх.
Пасля заўваг караля выдаваемая ў Гродне газета змяніла назву на "Ведамасці партыкулярныя Варшаўскія, замест пісаных звычайных". Колькі выйшла нумароў з такой назваю невядома, а захавалася, па сведчанню даследчыка Ст.Кондэка, тры за 8, 15 і 22 ліпеня 1776 г. Да першапачатковай назвы вярнуліся, па дадзеным даследчыка Е.Лойека, восенню гэтага ж года, калі Тызенгаўз наладзіў кантроль над зместам газеты.
Першапачатковая цэнзура, відаць, не працавала, бо ў красавіку 1777 г. Станіслаў Аўгуст зноў напісаў гродзенскаму старосце ліст, дзе пратэставаў супраць вольнага трактавання ягоных слоў, па якіх выходзіла, што ён прадугледжвае рэстаўрацыю ордэна езуітаў у Іспаніі. "Паўтараю, пісаў кароль, што з газет друкаваных у Польшчы могуць перанесціся ў іншаземныя і нарабіць клопату, бо гэты гіспанскі кароль зайздросны. А таму добра было бы, калі б Вяльможны Пан пастанавіў бы каго-небудзь, хто заўсёды чытаў бы экзэмпляры "Газэты", перад тым, як пойдуць у друк, каб такія непрыемнасці з яе выкінуць заўчасна".
Газета, якая выдавалася ў каралеўскай друкарні, сапраўды павінна была пазбягаць памылак, бо ўспрымалася голасам каралеўскага двара. У адказе Тызенгаўза ад 3 красавіка 1777 г. відаць распрацаваны механізм выдання газеты: "Ксендз прэфект друкарні (Караль Маліноўскі В.Ш.) даваную ад сакратара мясцовай пошты газету да друку павінен быў адсылаць да пана Сухадольца (сакратара Тызенгаўза В.Ш.) для экзаменавання, які ад'ехаў у Варшаву, а яшчэ да таго ж і сам ксёндз прэфект аддаліўся, проста тады з пошты
пайшлі газеты да друкароў, а карэктаваннем займаўся блізкі яму чалавек, у палітыцы нічога не разумеючы, і пільнаваў толькі правільнасць напісання літар; запрошаны да мяне сакратар пошты прызнаўся, што нават ён з прычыны экспедыцыі нечытаную газету аддаў да друкарні. Але разам з тым пры вывучэнні гэтай акалічнасці аказалася, што карэспандэнт яго (з Варшавы) пан Зямецкі прысылае яму пісаныя га­зеты ... і каб з гэтага часу газету, якую пасылае ў Гродна, даваў на экзамен пану Касакоўскаму (сакратару караля В.Ш.) або ў кабінет, і, такім чынам, мяркую, адбывалася бы больш дасканалае карэктаванне".
"Газэта Гродзеньска" выходзіла кожны чацвер штотыдзень у выглядзе аднаго ліста памерам 20x15. Тэкст акрамя "Данясенняў" друкаваўся ў дзве калонкі. Тыраж даходзіў да 200-300 экзэмпляраў, якія распаўсюджваліся па тэрыторыі ВКЛ, Польшчы і беларускіх зямель, захопленых Расіяй пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай.
Гаворачы пра 'Тазэту Гродзеньску", нас больш усяго цікавіць інфармацыя ў ёй, асабліва па Гродзеншчыне. Сказаць падрабязна пра публікацыі газеты немагчыма, бо на сённяшні дзень поўны яе камплект невядомы. Мне пашчасціла, дзякуючы фонду падтрымкі навукі імя Ю.Мяноўскага, пагартаць у Польшчы падшыўку "Газэты Гродзенскай" за 17791780 гады. Яна захоўваецца ў аддзеле старадрукаў бібліятэкі Варшаўскага універсітэта (шыфр 2 д. 20.38). Рукою, я думаю, сучаснага бібліятэкара напісана: "У г. 1779 № XXII, відаць, памылкова прапушчаны, у г. 1780 адсутнічаюць № 1. 2, 6, 7, 8". Вось на аснове прачытаных мною газет я і хачу пазнаёміць з яе матэрыялам.
На старонках газеты тагачасны чытач мог знайсці замежныя навіны. Перш за ўсё апісваліся падзеі знешняй палітыкі, якія датычыліся інтарэсаў Рэчы Паспалітай, Расіі, Аўстрыі. Прусіі, а з іншых краін Англіі і Францыі. Так, пяты нумар 'Тазэты Гродзеньскай" за 4 лютага 1779 г. паведамляў аб спрэчках за гішпанскую карону і аб канцэнтрацыі войск на Дунаі. У іншых нумарах за тэты год былі публікацыі аб барацьбе амерыканскіх калоній за незалежнасць, аб расійскатурэцкіх і расійска-аўстрыйскіх адносінах, аб аўстра-прускай вайне, аб размеркаванні ў Польшчы з боку Маравіі расійскай 12
арміі на чале з Камінскім (19 батальёнаў пяхоты, 2 корпусы кавалерыі, 2 драгунскіх, 2 гусарскіх i 15 казачых палкоў). У № II за 1779 г. гаварылася аб нараджэнні 19 снежня 1778 г. у французскай каралевы дачкі, ахрышчанай Марыі-Тэрэзы-Караліны мадам Раяль. У наступным нумары газеты была інфармацыя аб тым, што 17 студзеня 1779 г. у Вроцлаў прыбыў князь М.В.Рапнін. Раніцай 18 студзеня ён быў на аўдыенцыі ў караля, які запрасіў яго на абед. Мікалай Васільевіч Рапнін паўнамоцны міністр у Польшчы, будучи генерал-губернатар на землях ВКЛ, адышоўшых да Расіі пасля другога і трэцяга падзелаў Рэчы Паспалітай (рэзыдэнцыя яго была ў Гродне).