Гарадзенскія чытанні
Зборнік матэрыялаў
Выдавец: Гарадзенская друкарня
Памер: 291с.
Гародня 2011
раза, 1899 г. 4 раза, с 1900 г. ежедневно, 1902 г. 2 раза в неделю. "Гродненские ведомости" печатались на русском языке. Экземпляры ведомостей обязательно отсылались в Императорскую публичную библиотеку.
"Гродненские губернские ведомости" имели два отдела: общий и местный, а местный, в свою очередь, делился на часть официальную и неофициальную. В общем отделе помещались только официальные документы, предназначавшиеся для всего государства указы, манифесты, постановления и др. В официальной части местного отдела помещались материалы, относящиеся только к Гродненской губернии: постановления губернского правления, циркуляры и предписания губернатора, сообщения о предстоящей продаже имущества и различные другие объявления. К официальной части следует отнести и так называемые "прибавления", печатавшиеся обычно на отдельных листах.
В неофициальной части помещались материалы, статьи, заметки по топографии, истории, археологии, статистике, этнографии, сельскому хозяйству, торговле, ярмаркам, а также метеорологические сводки и частные объявления, но в первые десятилетия эта часть была слабой, заполнялась совершенно безликими материалами. Особенностью "Гродненских ведомостей" являлось то, что они почти совершенно не занимались перепечаткой из других изданий.
С начала 90-х г. XIX в. в "Гродненских ведомостях" было напечатано значительно больше материала и более интересного, чем за все предыдущие годы существования газеты. В таком виде она стала богатым источником по истории экономической и культурной жизни губернии. В объявлении, помещенном в начале 1899 г., редакция писала: "Восьмилетний опыт издания "Гродненских губернских ведомостей" по особой расширенной до пределов частных газет программе, показал, что издание такого губернского органа приносит несомненную пользу, давая, с одной стороны, возможность губернской администрации следить за такими явлениями в жизни населения губернии, которые легко ускользают от обычного официального надзора, с другой, предоставляет интеллигентным людям возможность заявлять о нуждах населения губернии, о необходимых улучшениях в его быте и выдающихся фактах личной общественной жизни" [2].
За длительный период своего существования неофициальная часть проделала значительную эволюцию. В середине XIX в. количество лиц, помещавших в газете свои статьи или заметки, исчислялось буквально единицами, к концу столетия картина изменилась, увеличилось во много раз число корреспонденций.
И лица, участвовавшие в газете, и характер статей были очень разнообразны. В "Гродненских губернских ведомостях" печатались Е.Ф.Орловский, Д.Милюта, А.Е.Богданович, Л.Солоневич. М.Дмитриев, Т.Нарбут, И.Крашевский и др. Так, например, в неофициальной части "Гродненских ведомостей" за 1905 г. были напечатаны статьи Л. Солоневича "Почему спиртные напитка вредны", Д.Милютина "Красностокский епархиальный собор". В этот год газета печатала статьи по исследованию белорусских наречий в Гродненской губернии; о возможности столкновения русской и японской эскадр; о предупреждении холерной эпидемии и о борьбе с нею; о способе ремонта мостовых в Гродно; из области суеверий и предрассудков и др.
"Гродненские ведомости" уделяли также внимание вопросам народного образования и сельского хозяйства. Кроме того, газета помещала много материалов о промышленном развитии губернии. Она часто печатала материалы по этнографии, помещала рецензии о театральных постановках в Гродненском театре.
В рапорте начальника Гродненского губернского жандармского управления гродненскому губернатору от 16 марта 1915 г. отмечено, что в Гродно кроме "Гродненских губернских ведомостей" издаются также газеты-телеграммы "Наше Утро" и "Гродненское эхо" [3].
Для исследователей, краеведов "Гродненские губернские ведомости" являлись и являются одним из немаловажных источников по истории экономики и культуры Гродненской губернии, т.е. Гродненской и Брестской областей.
Литература
1. Полное собрание Законов Российской империи Т.ХП. СПб., 1838. С.459.
2. Национальный исторический архив Беларуси в г.Гродно. Ф. 9, on 1, д. 2860, л. 4.
3. Там же. Ф. 1, оп. 9, д. 2102, л. 8.
Смалянчук Алесь Фёдаравіч, доктор гістарычных навук, прафесар Беларускага інстытута правазнаўства
ГОРАДНЯ НА СТАРОНКАХ "НАШАЙ НІВЫ". 1906 1910 гг.
"Наша Ніва" была другой (пасля "Нашай Долі") легальнай беларускай газетай на пачатку XX ст., якая адыграла вялікую ролю ў нацыянальна-культурным Адраджэнні беларусаў. У адрозненні ад сваёй папярэдніцы, якая больш нагадвала рэвалюцыйную пракламацыю, "Наша Ніва" была традыцыйнай газетай, рэдакцыя якой бачыла сваю галоўную задачу ў тым, каб "служыць усему беларускаму скрыўджэнаму народу", называла сябе газетай "усіх беларусоў і ўсіх тых, хто ім спагадае", і абяцала, што будзе імкнуцца, каб "усе беларусы, што ня ведаюць, хто яны ёсць, зразумелі, што яны беларусы"[1].
Праблемы палітычнага жыцця і беларускага нацыянальна-культурнага Адраджэння былі прыярытэтнымі. Фактычна, першая згадка Горадні ў аналітычных матэрыялах "Нашай Нівы" была звязаная з выбарамі ў II Думу. Адразу пасля выбараў у Горадні "Наша Ніва" паведаміла пра адміністрацыйнае ўмяшальніцтва ў іх ход, што і прадвызначыла перамогу "правых". Газета распавяла пра абедню. якую праводзіў архерэй спецыяльна, для сялянскіх дэпутатаў на губернскі выбарчы сход. Архерэй скончыў абедню чарнасоценнай прамовай, у якой "лаяў жыдоў апошнімі словамі" і пераконваў, што памешчыкі гэта лепшыя сябры мужыкоў. Пасля гэтага сялянскіх дэпутатаў размясцілі ў Народным доме пад аховай паліцыі, каб ізаляваць ад гарадскіх выбаршчыкаў (тых самых "жыдоў"), з якімі яны раней заключылі пагадненне. Пасля выбараў гарадскія выбаршчыкі падалі скаргу, якую падтрымалі некаторыя сялянскія дэпутаты. Яны прасілі адмяніць вынікі выбараў, заяўляючы, што былі "адурманеныя духоўнымі асобамі"[2].
На выбарах ў III Дзяржаўную думу, якія адбыліся ў кастрычніку 1907 г., таксама перамаглі чарнасоценныя кан-
з I
дыдаты. Паводле "Нашай Нівы", гэтая перамога была абумоўлена актыўнасцю Сафійскага праваслаўнага брацтва і пагадненнем паміж "ісцінно-рускімі" і "ісцінно-польскімі" чарнасоценцамі. Супрацьстаяў гэтаму саюзу ліберальна-дэмакратычны Прагрэсіўны блок, пазіцыю якога падзяляла таксама "Наша Ніва". Агітуючы за тое, каб сялянскія дэпутаты падтрымалі прагрэсістаў, карэспандэнт "Нашай Нівы" (Nemo) пісаў, што "мужыком патрэбна не грызня паміж рознымі верам! і нацыямі. а новыя свабодныя парадкі і землі"[3].
У студзені 1908 г. праблему стаўлення беларусаў да сваей роднай мовы ўзняў ананімны настаўнік з Гарадзеншчыны ў лісце ў рэдакцыю:
"...Даўно ўжо мучыць мяне думка аб нашай роднай мові. Народ мае сваю мову. Гаворыць у ёй, не ўстыдаецца яе, а сын гэтаго народу, як выйдзе ў людзі ўжо гаворыць іначэй з гэтым самым народам, каторы яго выгадаваў, на зямліцы каторага ён вырас i сынам каторага ён лічыцца. Чаму гэтак у нас зрабілася, што ўжо так многа інтэлігенцыі выйшла з народу, і ўся яна выраклася сваей роднай мовы?" Аўтар заўважыў, што пасля атрымання адукацыі для інтэлігенцыі ўжо пакута размаўляць у роднай мове. Ліст канчаўся праклёнам: "Каб таму было цяжка дыхаць, хто гэта зрабіў!"[4]
Уласна беларускае культурнае жыццё ў Горадні актывізавалася пазней. У сакавіку 1910 г. нехта "Паўлюк" (?) (Павел Аляксюк!?) паведаміў пра беларускую вечарыну, якая, па яго словах, "вельмі добра ўдалася". Гэтае паведамленне датычыла першай вечарыны, арганізаванай Гуртком беларускай моладзі, да якога належала Людвіка Сівіцкая, больш вядомая як Зоська Верас. "Паўлюк" заўважыў, што Горадня горад беларускі, але "дагэтуль аб беларусах нешта мала было чутно, і толькі цяпер пачалі яны тут будзіцца. С пачатку, праўда, ішло туга, але пасьля што раз болей i болей пачалі цікавіцца беларускім адраджэньнем, i вось цяпер ужо маем нямала беларусоў, каторые душой i сэрцэм прыналежаць да сваей бацькоўшчыны... Найбольш нас цешыць i тое, што i нашы браты славяне расейцы і палякі спагадаюць нам тутака, а найболей то цешацца літвіны, што беларускі народ, каторага сілы ешчэ не выкарыстаны, а нават i не пачынаны, прачнуўся"[5].
Пазней праблему беларускай культуры неаднаразова ўздымаў вядомы дзеяч беларускага руху гарадзенец Павел Аляксюк. Праўда, ягоныя "беларускія замалёўкі" датычылі больш ваколіцаў Горадні. Вось фрагмент мінірэпартажу з Эйсмантаў: "Шляхта тутэйшай аколіцы, відаць, забылася ўжо сваёй прадзядоўскай мовы; а мо і ня ведае тэты цёмны народ, што даўней іх бацькі і дзяды ўжывалі толькі родную беларускую мову... Не забыліся за тое тутэйшыя людзі іншых старасвецкіх звычаёў: у аколіцы, хоць яна і не вялікая, ёсць ажно тры карчмы і, як надойдзе свята, шляхта наша цягне туды, як жураўлі ўвосень, і там за кварту гарэлкі можна купіць чалавека, як кажуць, з патрахамі... Ня дзіва, што тут беднасьць расселася як у сваёй хаці, бо а прасьвеці столькі ведаюць, колькі а жалезным ваўку"[6].
Цалкам іншую карціну ён назіраў у м.Сідра: "Ці то католік, ці праваслаўны кожны з іх прызнае сябе цяпер толькі беларусам, і кожны з іх горнецца да беларускай кніжкі, да роднай сваёй мовы. Вельмі любяць яны чытаць "Нашу Ніву", асабліва казкі і розныя апавяданьня... Кепска толькі, што школ ешчэ ў нас нехват для ўсіх тых, каторые хацелі-б там вучыцьца. Кепска і тое, што ў мястэчку ёсць карчма і стаіць яна скуль-бы не ехаў як раз на самай дарозі, вось і трудна з ёй размінуцца..."[7].
Паводле інфармацыі таго ж карэспандэнта, "Нашу Ніву" і беларускія кнігі ў Горадні можна было набыць у кнігарнях Заморскай, Любіча і Тракеніцкай. Апроч таго "Нашу Ніву" прадаваў яшчэ хлопчык-газетчык[8].
(Варта адзначыць, што сёння "Нашу Ніву" у кнігарнях і ў "хлопчыкаў-газетчыкаў" ужо не набудзеш! Забаронены друк).
У траўні 1910 г. П.Аляксюк паведаміў, што ў Гарадзенскі Акруговы суд перададзены тэстамент Элізы Ажэшкі. Усе грошы і дом яна адпісала сваёй сяброўцы, не забылася i пра старых слуг[9].
Смерць Э.Ажэшкі была падзеяй, якая моцна ўсхвалявала гараджанаў. "Наша Ніва" адрэагавала на смерць пісьменніцы артыкулам "Эліза Ажэшка", падпісаным В.Л. (магчыма, Вацлаў Ластоўскі?). Аўтар адзначаў, што смерць Э.Ажэшкі, якая "старалася шырыць агульналюдскія ідэалы, міласць да чалавека", з'яўляецца стратай не толькі для Польшчы i
КНІГІ ОНЛАЙН
