КНІГІ ОНЛАЙН

Гарадзенскія чытанні

Зборнік матэрыялаў

Выдавец: Гарадзенская друкарня

Памер: 291с.

Гародня 2011

66.47 МБ

3 замежных навін выдаўцы газеты прапаноўвалі чытачу цікавыя падзеі і здарэнні. Сярод іх наступныя. У Францыі атрымалі з бульбы белую, лёгкую муку, спяклі хлеб, які елі ў Версальскім палацы і пахвалілі. Мука магла быць выкарыстана і як пудра (№ III, 1779 г.). 30 сакавіка 1779 г. з Парыжа прыйшла навіна пра чалавека, які нарадзіўся без рук i ўсё робіць нагамі: есць, п'е, курыць, добра піша, усоўвае нітку ў іглу, страляе з пісталета, капае зямлю ў сваім хатнім агародзе і ўсё астатняе, што звычайна робіцца рукамі (№ XVII, 1779 г.). 1 мая 1779 г, з Варшавы паведамілі, што ў Парыжы пасля доўгіх пошукаў адзін майстар, які робіць сёдлы, зрабіў экіпаж, які ніколі не зможа перавярнуцца, нават, калі застанецца з адным колам або зламаецца вось (№ XVIII, 1779 г.). На той час гэта было вельмі патрэбным адкрыццём, бо пры дарожных здарэннях карэты, каляскі, вазы звычайна пераварочваліся і пад імі ні адзін пасажыр страціў здароўе або загі-нуў.
3 Пецярбурга 12 ліпеня 1779 г. даносілі, што ў Іркуцку, дзякуючы імператрыцы Кацярыне II, створаны дом для прышчэпак супраць воспы. У 1778 г. у горадзе і краі прывіта 5749 чалавек, з якіх памёрла 5, але ад іншых хвароб (№ XXXVII, 1779 г.). 3 Неапалю 10 жніўня 1779 г. прыйшло паведамленне аб вызвяржэнні Везувія: цэлую ноч кратэр выкідваў попел, вялікія камяні з моцным томанам і громам. Асабліва пацярпела княства, якое знаходзілася ў 1 мілі (прыкладна 7,5 км), ад тары ад лавы і каменнагя града разбураны дамы, загінула каля 150 чалавек, зруйнаваны каралеўскі палац. Агонь быў такім, што ноч стала днём, а князь Баргэзэ за 2 тысячы крокаў мог чытаць ліст (№ XXXVIII, 1779 г.).
Другі аб'ём асноўных публікацый 'Тазэты Гродзеньскай" датычыўся ўнутранай палітыкі: афіцыйныя матэрыялы, прыдворная хроніка, урадавыя аб'явы, інфармацыя аб паседжаннях органаў улады і іншае. Так, увесь 1779 г. (53 нумары) друкаваўся ўказ Кацярыны 11 аб губерніях ад 7 лютага 1775 г. Яго трэба было ведаць, бо на далучаных землях уладкоўвалася расійская сістэма кіравання. У XXV-XXXII нумарах гэтага ж года можна прачытаць умовы мірнага трактату каралевы Венгерскай і Чэшскай з каралём Прусіі, заключаным у Цечыне 13 мая 1779 г. Нумар XXVI за 29 чэрвеня 1780 г. выйшаў у два разы павялічаным, бо публікаваў на другой i чацвёртай старонках дзённік знаходжання Кацярыны II у Полацку. Са спісам асоб ад ВКЛ у складзе Пастаяннай Рады можна пазнаёміцца ў № XLII ад 19 кастрычніка 1780 г. Сярод новавыбраных князь Радзівіл, кашталян віленскі, Агінскі, кашталян трокскі, Рагалінскі, ваявода інфлянцкі, Хмара, каш­талян мінскі, Кажанеўскі, рэгент меньшай канцылярыі ВКЛ, Вінцэнт Тышкевіч, пасол мінскі, Е.Белапятровіч, лоўчы лідскі, Дзеконскі, стражнік польскі літоўскі.
У нумарах XLII1-XLVIV за 1780 г. знаходзім дзённік варшаўскага сейма Рэчы Паспалітай 1780 г. Універсал Камісіі Скарба Кароннага апублікаваны ў XLV за 1779 г. А перад гэтым газета паведамляла ў № X за 1779 г. аб працы ў Гродне Скарбовай камісіі ВКЛ пад старшынствам падскарбія надворнага літоўскага А.Тызенгаўза. Камісарамі камісіі былі: стражнік польны літоўскі Дзяконскі, ковенскі земскі суддзя Казакоўскі, ваўкавыскі земскі суддзя Сухадольскі, палкоўнік Ельскі, падчашы лідскі Нарбут, Патоцкі. Гэтая камісія абвясціла аб продажы маёнтка Навасёлкі Навагрудскага ваяводства (№ X), староства Гратэльск у Вількамірскім павеце і валодання Мяцеліца ў Трокскім ваяводстве (№ XII, 1779 г.), староства Інгурск у Віленскім ваяводстве, валоданняў Ракішкі Ковенскага павета (№ XLIV, 1779 г.), Янішкі Браслаўскага навета (№ XLVII. 1779 г.).
3 Коўна 28 лістапада 1779 г. перадалі, што 23 лістапада пасля праняглага дрэннага надвор'я каля дзевяці гадзін вечара неба раз'яснілася і адбылося амаль гадзіннае зацьменне Луны, абрыс якой быў бачны, як вогненная акружнасць. Наглядалі гэтую карціну з дапамогаю астранамічных інстру1 4
ментаў каралеўскі астраном, рэктар Віленскай езуіцкай акадэміі М.Пачобут-Адляніцкі, рэктар школ Рашкоўскі і прафесар-матэматык.
11 і 18 лютага 1779 г. "Газэта Гродзеньска" змясціла вынікі выбараў дэпутатаў у Галоўны Трыбунал ВКЛ. Ду­маю, будзе цікава пазнаёміцца з гэтымі людзьмі: у Лідзе земскі суддзя Скіндар. гродскі пісар Стыпалкоўскі; у Гродне пісар вялікі літоўскі Тышкевіч, падкаморы гродзенскі Ваўкавыскі; у Ваўкавыску земскі пісар Булгарын, гараднічы Гулаўскі; у Слоніме ваўкавыскі канюшы Быкоўскі, ротмістр Вайніловіч, у Навагрудку земскі пісар Т.Рэйтан, ротмістр Мітарноўскі; у Брэсце брэсцкі староста Марыконі, гродскі пісар Влодэк; Ашмяны падкаморы Важынскі і Гутаровіч.
Значнае месца ў асноўнай частцы "Газэты Гродзеньскай" аддавалася мясцовым гарадзенскім навінам. Да тых падзей, якія мы называл! раней, можна дабавіць яшчэ шмат чаго. Напрыклад, у № IV за 1779 г. апісваліся ўрачыстасці ў Грод­не, прысвечаныя памяці сям'і Найяснейшага Пана караля польскага і Вялікага князя літоўскага. Зіма і цяжкая дарога не перашкодзілі сабрацца ў горадзе прадстаўнікам усіх ваяводстваў і паветаў ВКЛ. Раніцаю 17 студзеня раздаўся сто­кратны гарматны салют, у адну гадзіну папалудні ў езуіцкім касцёле каноннік інфлянцкі, афіцыял Падляшскі і Гродзенскі Ігнаці Кадлубоўскі вёў службу, казанне гаварыў ксёндз Пжэтоцкі, граў прыдворны аркестр Тызенгаўза. спявалі "Te deum laudamus" ("Цябе Божа ўсхваляем") за шчаслівае і доўгае панаванне караля, гарнізон Гродзенскай эканоміі, польская каманда Мараўскага і Харутова Скарбовай камісіі трохкратна выстрэлілі з ружжаў.
Потым госці паехалі на Гарадніцу, дзе віншавалі караля ў асобе ягонага міністра і былі запрошаны на абед. Зноў граў аркестр і спявала капэла Тызенгаўза. Раз'ехаліся пасля 6 гадзін, але ў 9 сабраліся на бал-маскарад у Новым замку. Брама i палац былі ўпрыгожаны ілюмінацыяй з лямпачак з літарамі "NP", у ззяючым фейерверку асабліва пригожим бачыўся алтар, дзе два Генія палілі сэрцы жыхароў у дар каралю. При выбухах гармат адбылася вячэра i да самага ранку танцы.
13 чэрвеня 1779 г. з Гродна паведамілі, што ў дзень Святога Антонія ў фальварку Кульбакі за горадам сабраліся гродзенскія афіцыйныя асобы, госці, суддзі Галоўнага трибунала, служачыя з розных ваяводстваў і паветаў, якія знаходзіліся ў той час у Гродне. Повадам для ўрачыстасці сталі імяніны Антонія Тызенгаўза. Парк, альтанка, канал і бат на ім былі ілюмінаваны агнём, на франтоне альтанкі гарэў надпіс "Няхай жыве Антоні", а ніжэй "Няхай штучным агнём Нясвіж унясе табе віншаванні. Ёсць і тут гэтага света непадзельныя цені" (№ XXV, 1779 г.). Каб было зразумела, трэба сказаць, што сам Тызенгауз у тэты час знаходзіўся ў Нясвіжы, а ўрачыстасці з нагоды імянін былі апошнімі ў яго жыцці, бо ў красавіку 1780 г. яго прымусяць адысці ў адстаўку.
Яшчэ адныя імяніны апісваюцца ў № XXXI за 1780 г. На тэты раз ужо вядомага нам ксяндза Кадлубоўскага. У дзень святога Ігнація ў тых жа Кульбаках, у садзе рэйтырады была дадзена вячэра, у час якой госці вымаўлялі віншаванні ў гонар пастыра, гучалі мясцовыя марціры (гарматы). На франтоне альтанкі былі вершы на польскай мове, а на супрацьлеглым боку у гонар 19-годдзя ўлады дэцэзіі па латыні. Вечарам быў ілюмінаваны канал і бат на ім з лічбаю "V".
Пра святкаванне штогадовага дня памяці элекцыі караля 7 верасня 1780 г. знаходзім матэрыял у № XXXVII за 14 верасня. У тэты дзень у 10 гадзін раніцы ў парафіяльным фарным касцёле адбылося набажэнства, якое вёў біскуп Касакоўскі. Гучалі гарматны і ружэйны салюты. Потым ксёндз запрасіў гасцей на Гарадніцу, дзе даў абед, на якім бясконца гучалі віншаванні каралю і ягонай сям'і. Зноў чуліся выбухі гармат і ружжаў двух польскіх палкоў і Гараднічанскага гарнізона. На абедзе прысутнічалі члены Галоўнага Трыбунала на чале з маршалкам (генерал князь Радзівіл, лоўчы вялікі каронны Чапліц, стражнік літоўскі Дзяконскі, харунжы літоўскі Волмер, лоўчы літоўскі Боўфал, генерал Грабоўскі, падкаморы варшаўскі Сабалеўскі, ксёндз Кадлубоўскі і шмат іншых з розных ваяводстваў і паветаў. Хочацца адзначыць, што наперадзе жыццё развядзе гэтых людзей па розныя бакі. Ксёндз-біскуп Юзаф Касакоўскі будзе праціўнікам рэформ 16
Чатырохгадовага сейма, адным з галоўных кіраўнікоў Таргавіцкай канферэнцыі, за што яго павесяць у Вільні ў час паўстання 1794 г. Францішак Боўфал, паплечнік Тызенгаўза прыме актыўны ўдзел у паўстанні і ўзначаліць парадкавую камісію Гарадзенскага павета. Генерал Ежы Грабоўскі таксама стане ў шэрагі касцюшкоўцаў.
У двух нумарах "Газэты Гродзеньскай" (XXXI за 1779 г. i XXX за 1780 г.) расказваецца пра адукацыю ў Гродне. У канцы ліпеня штогод адбываліся экзамены ў ваяводскіх шко­лах. Вучні (кавалеры) павінны былі падцвердзіць свае веды па наступных прадметах: алгебры, трыганаметрыі, арыфметыцы (нізкай і вышэйшай), фізіцы (генеральнай і партыкулярнай), механіцы, гідрастатыцы, гідраўліцы, астранамічнай геаграфіі, логіцы, рыторыцы, геаметрыі (тэарэтычнай і практычнай), геаграфіі (натуральнай і палітычнай), праву (натуральнаму і народнаму), гісторыі (канкрэтнай і сучаснай), маральным навукам, мовам (латыні, французскай і нямецкай), малюнку, фехтаванню, танцам, вопратцы. Апытанне праводзілася ў прысутнасці самога Тызенгаўза, членаў Трыбунала, іншых важных асобаў апарату кіравання. Усё гэта павінна было падкрэсліць важнасць моманту: выкананне правіл Эдукацыйнай камісіі прыносіць удзячнасць і дае перспектыву ў жыцці. Па выніках экзаменаў маглі ўзнагародзіць срэбным або залатым медалём.
"Газэта Гродзеньска" мела рубрику "Данясенні з Гродна", дзе звычайна змяшчаліся аб'явы аб згубах, крадзяжах, збеглых сялянах і слугах. Прывядзём для прыкладу некалькі такіх паведамленняў, якія трапілі на Гродзенскі паштамт, а сакратар іх адрэдагаваў і апублікаваў. Аб уценках падуладных людзей аб'явы ёсць у нумарах VII. XXVIII, XLIX за 1779 г. i XX, XXXV, XLIV за 1780 г. У іх указваліся прыкметы людзей, апісвалася іх вопратка, газета асцерагала не прымаць збеглых на працу, а паведамляць на паштамт (часам за ўзнагароду). "3 фальварку Грандзічы, з паўмілі ад Гродна, ад кармялітаў уцёк чалавек Алаізі Яноўскі з беласівым канем. Затрымаўшы яго атрымае 5 талераў," такая аб'ява была змешчана ў № XXVIII за 8 ліпеня 1779 г. (указваліся прыкме­ты чалавека i каня).