• Газеты, часопісы і г.д.
  • Гарадзенскія чытанні Зборнік матэрыялаў

    Гарадзенскія чытанні

    Зборнік матэрыялаў

    Выдавец: Гарадзенская друкарня
    Памер: 291с.
    Гародня 2011
    66.47 МБ
    кага, кнігі павучальнай паэзіі мясцовых аўтараў. Шмат выходзіла перакладаў з французскай літаратуры пераважна авантурна-прыгодніцкія творы, у якіх каханне трактавалася як самакаштоўнае пачуццё чалавека.
    Выконваліся ў каралеўскай друкарні і заказы стараабрадцаў, якія праследаваліся афіцыйнай праваслаўнай царквой і знаходзілі прытулак за межамі Расіі, у тым ліку і ў Беларусі. У Гродне выдаваліся іх псалтыры. розныя "цветни­ки", "службы", "часовники", "канонники". Яны пераважна перадрукоўваліся з маскоўскіх і кіеўскіх выданняў ранейшага часу, не выпраўленых афіцыйнай царквой. Мяркуецца, што выпушчана ў друкарні, арганізаванай А.Тызенгаўзам, 30 такіх кніг. Пачынаюць яны выходзіць, як лічыць А.Зёрнава [2, с.230], з 1781 года. Зрэшты, аб гэтым сведчыць і спіс тагачасных гродзенскіх друкаў, падрыхтаваны А.Мальдзісам [1. с.138]. На тое, што гэтыя кнігі выпушчаныя менавіта прыхільнікамі даўняй веры, звярталі ўвагу многія кнігазнаўцы ад вядомага рускага бібліёграфа В.Сопікава да сучасных аўтараў. Між іншым, Сопікаў адносіў да прадукцыі стараабрадцаў побач з іншымі гродзенскімі друкамі 90-х гадоў зборнік "Цветник священноинока Дорофея", выдадзены ў 1796 годзе [3, с.261]. Гэта быў год, калі Гродна ў выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай было далучана да Расіі. Але ўжо кнігу "Поучения св.Иоанна Златоустаго" (1798), апошнюю з выпушчаных у Грод­не кірыліцкім друкам, не залічвае да вытворчасці стараабрадцаў [3, с.176]. I гэта зразумела: яны, напэўна, не змаглі ажыццявіць гэта выданне ў духу сваёй веры ў новых грамадска-палітычных умовах.
    Разам з тым даследчыкі, пачынаючы ад В.Сопікава, давол! аднадушна выказваюць сумненне, ці друкавалі наогул свае кнігі стараверы ў Гродне. Па-першае, мяркуецца, што асноўная перашкода таму адсутнасць, быццам бы, кірыліцкіх шрыфтоў у каралеўскай друкарні. Але ж відавочна, што такія шрыфты тут былі. Пра гэта сведчаць не толькі згаданыя вышэй "Поучения св.Иоанна Златоустаго", але i выпушчанае раней, у 1795 годзе "Слово по случаю открытия Верховнаго Литовского правления". Зрэшты, Я.Арлоўскі да282
    пускаў, што "ў Гродне існавала руская друкарня" [4, с.170171], з чым згадзіцца ніяк нельга, бо гэта не пацвярджаецца фактамі.
    Праўда, эпізадычныя кірыліцкія друкі з'яўляліся ў горадзе над Нёманам задоўга да адкрыцця тут каралеўскай друкарні у 1686, 1691, 1735, 1767 гг. [5, с.ЗЗ]. Але тэты факт якраз і можна прыпісаць інтрыгам стараабрадцаў, якія дзеля ўласнай канспірацыі называл! Гродна як месца выпус­ку сваіх кніг. Бо занадта раскіданыя гэтыя выданні ў часе, і звязаць іх з нейкім адзіным выдавецкім пунктам не выпадае. Друкарні ў горадзе тады не было. Праўда, калі не лічыць невялікага варштата францысканцаў, які з 1678 года выпускаў, відаць, бюлетэнь "Awizy grodzieńskie" і выдаў "Konstytucie Sojmu..." Такім чынам, друкі стараабрадцаў выходзілі, напэўна, у каралеўскай друкарні, якая ў сваёй выдавецкай палітыцы кіравалася асветніцкай талерантнасцю, а пазначаныя ранейшым гродзенскім адрасам гэта хутчэй за ўсё містыфікацыя прыхільнікаў старой веры.
    У каралеўскай друкарні выходзіла ў свет і першая ў Гродне газета "Gazeta Grodzieńska" (1776 каля 1783). Таксама была прадуктам асветніцкіх ініцыятываў А.Тызенгаўза. Мела дзвюхпалосны фармат, выпускалася адзін раз на тыдзень. Інфармавала пра жыццё горада, краіны, давала звесткі з замежжа. Друкавала аб'явы, рэкламу. Нядоўга у 17961797 гг. (з III.X. па I.IV) дзейнічала ў Гродне газета "Kurier Litewski", пераведзеная ў Вільню, дзе разгарнулася яе працяглая гісторыя. У канцы 1792 года (з X па XII) выходзілі тут "Wedomosci Grodzieńskie" орган Таргавіцкай канферэнцыі. У 1776-1800 гадах выдаваўся ў Гродне пазнавальна-асветніцкі штогоднік "Kalendarz Gospodarski...", што рыхтаваўся Т.Дубітоўскім. Змяшчаліся тут, акрамя каляндарнай інфармацыі, матэрыялы на этнаграфічныя, гістарычныя, метэаралагічныя, медыцынскія, гаспадарчыя тэмы, давалася статыстыка.
    Каралеўская друкарня ў Гродне працавала і пасля таго, як не стала тут А.Тызенгаўза. У 1788 годзе яна перайшла ў рукі Б.Рома, які з 1792 года стаў падпісваць выданні сваім прозвішчам [6. с.222-223]. Былі гэта пераважна яўрэйскія 283
    друкі, якія не захаваліся. Магчыма, Б.Ром набыў частку каралеўскай друкарні і стаў праводзіць сваю выдавецкую палітыку. Сучасная яўрэйская крыніца сцвярджае, што Б.Ром "атрымаў ад расійскіх уладаў прывілей на адкрыццё яўрэйскай друкарні ў Гродне" [7, c.278] і выпусціў першую сваю кнігу ў 1791 годзе. Але ж расійскіх уладаў у тэты час у горадзе яшчэ не было. I найбольш верагодна, што Б.Ром стаў валодаць гродзенскім прадпрыемствам (ці часткай яго) у 1788 годзе. А.Мальдзіс абазначае час дзейнасці гродзенскай друкарні пад кіраўніцтвам Б. Рома 1788-1802 гадамі [1, с. 133]. Быў, праўда, у горадзе яшч адзін друкар. якога можна лічыць адным з наступнікаў А. Тызенгаўза. Гэта Я.Ясенскі, што дзейнічаў тут у 1794-1796 гадах і выдаў дзве кнігі. А.Мальдзіс рэгіструе яшчэ М. Тамашэўскага як уладальніка прыватнай друкарні ў Гродне [1. с.133]. Ён выдаў на польскай мове адзін са сваіх твораў "міфалагічна-гістарычную" трагедыю "Ахвяра Мінервы".
    У вогуле ж літаратурна-мастацкае жыццё ў горадзе звязана ў тэты час з імёнамі вядомых тады польскамоўных паэтаў. Гэта майстар сатырычных вершаў С.Трамбецкі, выдатны байкапісец С.Кубліцкі, што выпусціў у Гродне кнігу "Баечкі і забавы прозай і вершам" (1780). Таксама А.Лаўрыновіч, аўтар зборніка "Паўкапы баек", які выйшаў у Гродне ў 1789 г. І.Ляхніцкі, вядомы грамадска-палітычны дзеяч у Гродне, выдаў напісаную на мясцовым матэрыяле "Біяграфію селяніна, што жыве на берагах Немана, вышэй Ласосна" (Вар­шава, 1815). Паплечнік Т.Касцюшкі. рэвалюцыянер і паэт Я.Ясінскі выпусціў у каралеўскай друкарні агітацыйна-асветніцкі верш "Да польскіх выгнаннікаў. Пра сталасць" (1793), у якім апяваецца рэвалюцыйная Францыя. Друкаваліся ў Гродне і творы польскага паэта Ф.Карпінскага, які ў 80-90-я гады XVIII ст. часта бываў у Гродне, а пазней асеў непадалёку ў маёнтку Хараўшчына. Былі выдадзены ў Гродне ў тэты час і шэсць казанняў прапаведніка і ўдзельніка паўстання 1794 г. М.Карповіча, які, можна меркаваць, нярэдка тут бываў.
    Што да гродзенскага школьнага тэатра езуітаў, знанага ў ранейшыя часы высокім узроўнем сваёй сцэнічнай дзей284
    насці, то ў другой палове XVIII ст. ён ужо спыніў сваю творчасць. Дакладней, апошні яго спектакль датуецца ў гістарычных крыніцах 1754 годам. Да другой паловы стагоддзя яшчэ адносяцца п'есы гродзенскіх аўтараў, пастаўленыя на сцэне езуітаў. Гэта лацінамоўная трагедыя на тэмы старажытнарымскай гісторыі "Літасць высакародны спосаб по­меты" (1752), якая належыць пяру мясцовага выкладчыка паэтыкі Ф.Ідвеля. I яшчэ да тутэйшай літаратуры можна аднесці дзве п'есы Р.Гемпля, пастаўленыя езуітамі ў 1750 і 1754 гадах [8, с.310].
    У тэты час у Гродне працавалі выкладчыкамі розных навучальных устаноў аўтары грунтоўных лацінамоўных філасофскіх трактатаў, перакладчыкі і публіцысты М.Дамашэвіч, А.Бандзевіч, Б.Мажэйка, Ю.Мышкоўскі, І.Стырпейка. Б.Станкевіч, якія прыкметна паўплывалі на развіццё літаратуры ў рэгіёне. 1 яшчэ. Тут пашыраліся ў рукапісах ананімныя літаратурныя песні на беларускай мове. У іх раскрываліся свецкія інтарэсы чалавека, найперш пачуцці кахання ў іх самых розных праявах, што добра адпавядала духу таго часу.
    Cnie выкарыстаных крыніц:
    1.	Книга, библиотечное дело и библиография в Белоруссии: сборник статей. Минск, 1974.
    2.	400 лет русского книгопечатания. М., 1964.
    3.	Сопиков. В. Опыт российской библиграфии. 4.1 / В.Сопиков. СПб, 1813.
    4.	Орловский, Е. Гродненская старина. Ч.І. / Е.Орловский. Гродно, 1910.
    5.	Пяткевіч, А. Маршруты кніжнага слова: з гісторыі кнігі, друку на Гродзеншчыне / А.Пяткевіч. Варшава, 2002.
    6.	Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku. Zeszyt 5. Wroclaw-Krakow, 1959.
    7.	Краткая еврейская энцилопедия. Т.7. Иерусалим, 1994.
    8.	Мальдзіс, А. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Літаратура Беларусі пераходнага перыяду (другая палова XVII-XVHI стст.) / А.Мальдзіс. Мінск, 1980.
    ЗМЕСТ
    Першыя гарадзенскія чытанні	3
    Пяткевіч А.М. Развіццё беларускай кнігі на Гродзеншчыне	4 Швед В.В. ‘Тазэта Гродзеньска” адна з першых газет Беларусі 10 Игнатович Ф.И. Ж.Э. Жилибер и его попытка издания медико-биологического журнала в Гродно	20
    Афанасьева Т.Ю. “Гродненские губернские ведомости” в фондах Национального исторического архива Беларуси в г.Гродно	29
    Смалянчук А.Ф. Горадня на старонках “Нашай нівы”. 1906-1910 гг	33
    Амелька У.П., Амелька С.У. Перыядычны друк Гродзеншчыны ў гады станаўлення беларускай дзяржаўнасці (1990-я пачатак 2000-х гадоў)	42
    Береснева Е.П. «Гродненская правда» главная газета области50 Турмасава Л.Г Гродзенская абласная навуковая бібліятэка імя Я.Ф.Карскага адзін з буйнейшых фондатрымальнікаў пасляваеннага перыядычнага друку Гродзенскай вобласці	56
    Другія гарадзенскія чытанні	61
    Швед В.В. Калі нарадзіўся горад Гродна? 	62
    Госцеў А.П. Гродна: назвы горада на працягу 880-гадовай гісторыі	66
    Дабрыян А.А. Археалагічныя даследаванні ў Гродна	76
    Куль-Сяльверстава С.Я. Ад каралеўскага горада да губернскага цэнтра: Гродна на мяжы XVIII XIX стст	84
    Карнялюк В.Р. Горад-музей Гродна без экскурсаводаў	97
    Трэція гарадзенскія чытанні	 109
    Швед В.В. Давыд Даўмонтавіч абаронца зямлі гарадзенскай . 110 Марозава С.В. Стэфан Баторый і Гродна	 114
    Трусов И.Г. Архитекторы, которые работали в Гродно в XVI веке	 129
    Занеўскі С.В. Асоба Марціна Пачобута-Адляніцкага ў гісторыі беларускіх зямель	 141
    286
    Кітурка І.Ф. Антоній Тызенгаўз у справе мадэрнізацыі Гарадзенскай сталовай эканоміі
    (другая палова XVIII ст.)	 154
    Куль-Сяльверстава С.Я. Жанчыны ў тэатральным жыцці Гродна ў другой палове XVIII-XIX стст	 164
    Госцеў А.П. Яўстафі Арлоўскі “чалавек навукі” і “настаўнікчалавек”, чалавек культуры	 175
    Герасимович Т.И. Личности гродненских губернаторов в истории Гродно	 185
    Ярмусік Э.С. Каталіцкія святары Гродзеншчыны ахвяры сталінскіх рэпрэсій	 194
    Чацвёртыя гарадзенскія чытанні	203
    Кітурка І.Ф. Гародня часоў Антонія Тызенгаўза: палітычны, эканамічны, культурны цэнтр ВКЛ	204
    Швед В.В. Антоній Тызенгаўз і сучасны Гродна	215
    Куль-Сяльверстава С.Я. Гродзенскі універсітэт у другой палове XVIII стагоддзя	222