КНІГІ ОНЛАЙН
4. Булгарин Ф., Воспоминания. M., 2001. 782 с. 5. Высоцкая Н., Михальченко. А. О Несвижской коллекции по документам ЦК КПБ 19391941 гг. // Вяртанне 7. Нясвіжскія зборы Радзівілаў: іх фарміраванне, гістарычны лёс, цяперашняе месцазнаходжанне і шляхі выкарыстання. Пад. рэд. А.Мальдзіса. Мінск, 2002. С. 76. 6. Высоцкая Н. О каталоге Несвижских портретов 1928 г., хранящемся в Центральном Государственном историческом архиве Украины в Киеве // Вяртанне 7. Нясвіжскія зборы Радзівілаў: іх фарміраванне, гістарычны лёс, цяперашняе мес 180 Портрет Доминика V Иеронима Радзивилла цазнаходжанне і шляхі выкарыстання. Пад. рэд. А.Мальдзіса. Мінск, 2002. С. 43. 7. Карпович Т„ Ян Дамель. Виленский период // Паведамленні Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь. Выпуск 7. Навуковаінфармацыйнае выданне. Мінск, 2008. С. 153. 8. Кудринский Ф., Вильня в 1812 году. Вильня, 1912. 194 с. 9. Неизвестный художник «Портрет князя Радзивилла». 1я пол. XIX века. Холст, масло. 150x100 см. НГМ КП 8073. 10. Опись портретов и картин Несвижской галереи, (на польском языке, без даты). Микрофильм. 11. Прокопьева С. О чем «рассказывают» номера и надписи на произведениях искусства? // Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь. 3 гісторыі даваенных збораў. Страты і вяртанні. Дакументы і фотаздымкі. Віртуальная выстаўка [Электронны рэсурс]. Электрон, дан. (1,21 Гб). Мінск: Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь, Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь, ТАА Дзью Поінт, [б.г.]. 1 электрон, опт. дыск (DVD). 12. Скалабан В. Адысея беларускіх каштоўнасцей // Мастацтва. № 10. 2004. С. 5152. 13. Сыракомля У. Выбраныя творы. Уклад., прадм., камент., К.Цвіркі. Мінск, 2011.584 с.: (8) с. іл. («Беларускі кнігазбор»: Серыя I. Мастацкая літаратура). С. 231. 181 Анатоль Сініла ІКАНАГРАФІЧНАЯ АТРЫБУЦЫЯ ПАРТРЭТА НЕВЯДОМАГА СА ЗБОРАЎ НАЦЫЯНАЛЬНАГА МАСТАЦКАГА МУЗЕЯ РЭСПУБЛІКІ БЕЛАРУСЬ Нацыянальны мастацкі музей валодае даволі вялікай калекцыяй шляхецкіх партрэтаў. У гэтым зборы захоўваецца і выява невядомага мужчыны1. Партрэт паступіў у музей у 1957 г. з Дырэкцыі мастацкіх выстаў і панарам з Масквы ў парадку вяртання даваенных фондаў [1]. На адваротным баку партрэта ёсць нумары, якія сведчаць, што ён быў вывезены з тэрыторыі Беларусі ў Германію падчас другой сусветнай вайны, а таксама надпіс “КагаГ. Паводле вопісу карціна называецца “Партрэт прынца”. На партрэце адлюстраваны пажылы мужчына, з сівымі валасамі і кароткімі вусамі. Апрануты ў рыцарскі паўдаспех заходнееўрапейскага тыпу з пазалочанымі краямі. На плячах чырвоны плашч, падшыты чорным футрам, з зоркай ордэна Белага Арла. Праз левае плячо павязана блакітная стужка з ордэнам. Правая рука на поясе, у левай трымае маршальскае жазло. Аналізуючы элементы прычоскі і касцюма, можна аднесці дадзены твор да часоў Аўгуста II Моцнага (16971733). Несумненна, што кавалер ордэна Белага Арла, адлюстраваны на партрэце, займаў высокае сацыяльнае становішча. Абапіраючыся на надпіс “Karal”, было выказана меркаванне, што на партрэце можа быць выяўлены Караль I Станіслаў Радзівіл па мянушцы Справядлівы. Біяграфічныя звесткі пра яго наступныя: нара 1 Невядомы мастак. Партрэт невядомага XVIII ст., 87x69. Палатно, алей. КП 2688, ЗЖ264. 182 Іканаграфічная атрыбуцыя партрэта дзіўся 27 лістапада 1669 г. Бацька Міхал Казімір Радзівіл, маці Кацярына з Сабескіх. Вучыўся ў Люблінскім езуіцкім калегіуме, падарожнічаў па Еўропе. Канюшы ВКЛ у 16861690 гг., падканцлер ВКЛ у 16901698 гг., канцлер з 1698 г., маршалак Трыбунала ВКЛ у 1694 і 1700 гг. У час Паўночнай вайны выступіў супраць шведаў, потым перайшоў на іх бок. Пасля Палтаўскай бітвы вярнуўся ў лагер прыхільнікаў Аўгуста II. Быў восьмым Нясвіжскім і шостым Алыцкім ардынатам. Фундаваў базыльянскі манастыр у Міры і касцёл у Налібоках. Жонка Ганна Кацярына з Сангушак. Памёр 2 жніўня 1719 г. Пахаваны ў Нясвіжы [7, с. 489]. Для падцвярджэння нашай гіпотэзы аб тым, што на партрэце невядомага адлюстраваны менавіта Караль I Станіслаў Радзівіл, біяграфічных звестак недастаткова. Патрэбна зрабіць іканаграфічнае параўнанне з іншымі выявамі Караля I Станіслава. Сярод іх можна назваць графічны партрэт работы Л. Тарасевіча 16921695 гг. з ВіленскаСупрасльскага Літургікона [6, с. 352], партрэт з серыі ў лаўровым вянку невядомага мастака XVIII ст.2 [4, с. 3839], гравюру майстэрні Г. Ляйбовіча з альбома Радзівілаўскіх партрэтаў [2, іл. 148]. Пры параўнанні асноўных устойлівых прыкмет твару мадэлі з партрэта з фондаў Нацыянальнага мастацкага музея і вышэй згаданых крыніц, бачна супадзенне авалу твара, падбародка, адлегласці паміж вачамі, формы ілба, броваў, даўжыні і шырыні носа. Гэта пераканаўча сведчыць, што невядомы на карціне Караль I Станіслаў Радзівіл. Нарэшце, існуе амаль аналагічны партрэт князя, які раней быў у калекцыі замка ў Алыцы, а сёння захоўваеццца ў зборах Валынскага краязнаўчага музея3 [5, с. 50]. У 1715 г. Караль I Станіслаў Радзівіл атрымаў ордэн Белага Арла [9, s. 245]. Першапачаткова ўзнагарода быў у выглядзе нашыйнага медальёна, у 1709 г. ордэн набыў выгляд нашыйнага крыжа. 3 1713 г. крыж насіўся на блакітнай стужцы цераз левае плячо з шытай зоркай з брыльянтамі на левым баку грудзей [8, с. 377], як паказана на партрэце. Таму можна акрэсліць час стварэння палатна пасля 1715 гг. Магчыма, партрэт з беларускіх збораў узнік і пазней як копія ўжо існуючага. 2 Невядомы мастак XVIII ст. Партрэт Караля Станіслава Радзівіла (1669 1719). Палатно, алей 109,5x75. НГМ РБ, КП 5951. 3 Партрэт Караля I Станіслава Радзівіла. Пач. XVIII ст. № Ж 43. Палатно, алей. 50x40. Валынскі краязнаўчы музей, Украіна. 183 Анатоль Сініла Дакладнае паходжанне твора, на жаль, невядома. Апошні вопіс карцін і партрэтаў Нясвіжскага замка, датаваны 06.10.1939 г., згадвае толькі адзін партрэт Караля I Станіслава Радзівіла, які на момант складання вопісу знаходзіўся ў “Цёмнай зале” [3, с. 76, 79]. Верагодна, гэта выява з серыі партрэтаў у лаўровым вянку. Памеры згаданага партрэта 105x70 см. Яны блізкія да памераў партрэта Караля I Станіслава Радзівіла з калекцыі НГМ РБ. Такім чынам, дзякуючы літаратурным звесткам і іканаграфічнаму параўнанню, удалося атрыбутаваць партрэт невядомага са збораў НММ РБ, як партрэт Караля I Станіслава Радзівіла. Дадзены партрэт дазваляе пашырыць іканаграфічны шэраг выяў Караля Станіслава, якія захаваліся ў беларускіх музейных калекцыях. Далейшыя пошукі, магчыма, дазволяць удакладніць гісторыю бытавання партрэта і яго аўтара. Крыніцы і літаратура 1. Акт № 4607а от 09.07.1957 г. о выдаче художественных произведений из фондов ДХВП в Министерство культуры БССР. № 52. Портрет неизвестного в доспехах (портрет принца). 2. Бажэнава В. Радзівілы. Альбом партрэтаў XVIIIXIX стагоддзяў. “leones familia ducalis Radivilianae”. Мінск, 2010. іл. 148. 3. Высоцкая H., Михальченко А. О Несвижской коллекции по документам ЦК КПБ 19391941 гг. // Вяртанне 7. Нясвіжскія зборы Радзівілаў: іх фарміраванне, гістарычны лёс, цяперашняе месцазнаходжанне і піляхі выкарыстання. Мінск, 2002. 4. Гістарычны партрэт Вялікага Княства Літоўскага XVIXVIII стст. Каталог выставы. Мінск, 2003. 5. Князі Радзівілй / В. Александровіч та ін. Кйів, 2012. 6. Нікалаеў М. Гісторыя беларускай кнігі. Т. 1. Кніжная культура Вялікага Княства Літоўскага. Мінск, 2009. 7. Пазднякоў В. Радзівіл Караль Станіслаў // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя. т. 2. Мінск, 2007. 8. Сінчук I. Ордэны // Вялікае Княства Літоўскае. Энцыклапедыя. т. 2. Мінск, 2007. 9. Rachuba A. Radziwill Karol Stanislaw // Polski Slownik Biograficzny. T. XXX/2. Z. 125. Krakow., 1987. 184 Ирина Скворцова КУНТУШОВЫЕ ПОЯСА ИЗ ЮРОВИЧ В СОБРАНИИ НАЦИОНАЛЬНОГО ИСТОРИКОКУЛЬТУРНОГО МУЗЕЯЗАПОВЕДНИКА «НЕСВИЖ»: ИСТОРИЯ ОБРЕТЕНИЯ И АТРИБУЦИЯ В 2009 г. Национальный историкокультурный музейзаповедник «Несвиж» пополнил свои собрания очень редкими и ценными экспонатами фрагментами двух кунтушовых поясов, которые были включены в коллекцию музея под инвентарными номерами НВ 003937 и НВ 003938. Эти уникальные произведения были обнаружены в 2007 г. на территории бывшего иезуитского коллегиума XVIII столетия в деревне Юровичи Калинковичского района Гомельской области, когда во время проведения реставрационностроительных работ у костела Рождества Девы Марии было вскрыто несколько шляхетских погребений, в двух из которых сохранились фрагменты поясов. Первоначальное определение находок как кунтушовых поясов, предположительно, вытканных на слуцкой радзивилловской мануфактуре, было сделано археологом, кандидатом исторических наук Олегом Вильгельмовичем Иовом и архитектором, историком Евгением Романовичем Маликовым, которые, по счастливой случайности, в это время работали в Юровичах в составе археологической экспедиции Института истории Национальной академии наук Беларуси. Собственно, благодаря им эти памятники получили шанс на вторую жизнь в виде музейных экспонатов. По свидетельству Е.Р. Маликова, одна из могил с поясом располагалась непосредственно перед входом в костел так, что погребение в буквальном смысле слова «сливалось» с фундаментом храма. Это местоположение, а также его значительная глубина около двух метров, указывали на 185 Ирина Скворцова чрезвычайную набожность погребенного здесь человека, и на его большой личный вклад в дела костела, в том числе денежный. В Мозырском повете было несколько шляхетских родов, сыгравших важную роль в распространении католичества в Центральном Полесье: Оскерки, Горваты, Лозки и др. Не исключено, что данное погребение принадлежало комуто из представителей этих фамилий. Фрагменты второго пояса были обнаружены историками внутри храма в перемешанных останках из нескольких захоронений, и определить месторасположение второй могилы с поясом, к сожалению, не удалось. Экспертиза и научная атрибуция выявленных фрагментов поясов, по просьбе О.В. Иова, была проведена автором данной статьи. Изучение произведений было сопряжено со значительными трудностями, вызванными, прежде всего, особенностями их «обретения»: извлечением из случайно вскрытых погребений людьми, проводившими земляные работы, т.е. не имеющими профессиональных знаний и навыков в области истории, археологии, истории искусств. Не исключено, что какаято часть фрагментов поясов, содержащая особо ценную для атрибуции информацию, например, сигнатуры мануфактуризготовителей, была просто не идентифицирована среди земли и остатков корней растений и ненамеренно уничтожена. Ситуация усугублялась и крайне тяжелым состоянием сохранности тканей на экспертизу фрагменты поясов поступили до проведения с ними какихлибо консервационных или реставрационных работ, в виде свернутых, мятых комков разных размеров, с многочисленными утратами и заломами в местах сложений и изгибов, сильно загрязненные, полностью утратившие первоначальный колорит.