КНІГІ ОНЛАЙН
Спачатку згадаем пра матэрыялы з Італьянскай энцыкляпэдыі навукі, літаратуры й мастацтва (Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti) выданьня 1936 г. Галоўны артыкул, прысьвечаны Беларусі “Russia Bianca”, напісаны Джузэпэ Карачы (Giuseppe Caraci)4 — італьянскім географам, які нарадзіўся ў Флярэнцыі ў 1893 г. і памёр у Рыме ў 1971 г. Ён быў прафэсарам геаграфіі, выкладаў ва ўнівэрсытэтах Месіны, Пізы й Рыму, пакінуў шматлікія навуковыя публікацыі, прысьвечаныя Вялікім геаграфічным адкрыцьцям і гісторыі картаграфіі. Наступныя тры артыкулы, прысьвечаныя беларускай мове5, літаратуры6 й асобе Янкі Купалы7, для тае ж Энцыкляпэдыі пісаў Эторэ Ла Гата (Ettore Lo Gatto'). Яму ж належыць яшчэ адна праца, згаданая Джузэпэ Месінам у бібліяграфічным сьпісе — “La giovane letteratura d’un vecchio popolo” (“Маладая літаратура аднаго старажытнага народу”)8. Аўтар нарадзіўся ў Неапалі ў 1890 г. і памёр у Рыме ў 1983 г. Ён вядомы як эсэіст, літаратурны крытык, перакладчык, акадэмік Нацыянальнай акадэміі дэі Лінча (Accademia Nazionale dei Lincei), адзін ca стваральнікаў славістыкі як навуковай дысцыпліны ў Італіі. Выкладаў у Неапалі, ад 1931 да 1936 г. узначальваў катэдру славянскай філялёгіі ва ўнівэрсытэце Падуі. У 1936—1940 гг. жыў у Празе, дзе выкладаў у Інстытуце італьянскай культуры, а ў 1941— 4 Сагасі, Giuseppe. Russia Bianca // Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti. Vol. XXX. Roma: Istituto dell’Enciclopedia Italiana, 1936. P. 336—337. 5 Lo Gatto, Ettore. Russia Bianca: Lingua // Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti. P. 337. 6 Lo Gatto, Ettore. Russia Bianca: Letteratura // Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti. P. 337—338. 7 Lo Gatto, Ettore. Janka Kupala // Enciclopedia Italiana di scienze, lettere ed arti. Vol. XX. P. 310. 8 Lo Gatto, Ettore. La giovane letteratura d’un vecchio popolo // Piccola Biblioteca Slava: Note di storia e letteratura russa. № XVII. Roma: Istituto per 1’Europa Orientale, 1931. 1965 гг. кіраваў катэдрай рускай літаратуры ў Рымскім унівэрсытэце. Быў жанаты з выкладчыцай расейскай мовы й перакладчыцай Зояй Мацьвееўнай Варанковай. Ла Гата ў 1920 г. заснаваў часопіс “Russia” (“Расія”), які ў 1926—1932 гг. значна пашырыў зьмест і выходзіў пад назвай “Rivista di letterature slave” (“Часопіс славянскіх літаратураў”). Джузэпэ Месіна пазначае ў якасьці бібліяграфічных крыніцаў да сваёй манаграфіі публікацыі з гэтага часопісу пра беларускую літаратуру: два артыкулы беларускага вучонага, этнографа й літаратуразнаўцы, які жыў у эміграцыі ў Празе, дзе ў гэты ж час працаваў Л а Г ата, Яўгена Ляцкага (1868—1942), адзін прысьвечаны творчасьці Якуба Коласа9, другі — Максіма Багдановіча10. Ла Г ата кіраваў створаным ім Інстытутам Усходняй Эўропы ў Рыме, пры якім выдаваў часопіс “Усходняя Еўропа” (L ’Europa Orientale: Rivista mensile pubblicata a cura dell’Istituto per I’Europa Orientale. Roma, 1921—1943}. Гэты часопіс публікаваў, паводле сьпісу Месіны, наступныя артыкулы па беларусістыцы: 1) Аўрэліё Палміеры (Aurelio Palmieri, 1870—1926) — “Савецкая Беларусь”11, аўтар — італьянскі багаслоў і ўсходазнаўца, якому належыць шэраг дасьледаваньняў па рускім і грэцкім праваслаўі й па савецкай палітыцы ў Азіі12; 2) Усевалад Дзьмітрыевіч Шчэбедзеў (Vsevolod Dmitrievic Sebedev, 1880—?) — “Беларуская літаратура”13, аўтар — ураджэнец Сімфэропалю, журналіст паводле прафэсіі’4, які пераехаўу Італіюу 1907 г., пісаў пад псэўданімам Георгія Хрысьціяна артыкулы, прысьвечаныя ўкраінскай тэматыцы15. Ад 1922 г. Шчэбедзеў быў супрацоўнікам “L’Europa Orientale”. У ягоным артыкуле “Беларуская літаратура” “прадстаўленыя беларусы й тыя цяжкасці, зь якімі ім даводзілася сутыкацца, калі іх мова не 5 LjacKij, Eugenio. Il poeta della Russia Bianca rinascente: lakub Kolos // Rivista di letterature slave. 1927. № 3. P. 116—122. '° LjacKij, Eugenio. Un poeta Bianco-russo. Massimo Bagdanovic // Rivista di letterature slave. 1928. № 4. C. 193—201. 11 Palmieri, Aurelio. La Bjelorussia sovietista // L’Europa Orientale. 1926. № 3. P. 129—141. 12 Palmieri, Aurelio. La Chiesa russa. 1908; Palmieri, Aurelio. Nomenclator litterarius theologiae orthodoxae Russicae et Graecae recentioris. 2 vol. 1910; Palmieri, Aurelio. Theologia dogmatica orthodoxa (Ecclesiae graeco-russicae) ad lumen catholicae doctrinae examinata et discussa. 2 vol. 1911—1913; Palmieri, Aurelio. La politica asiatica dei bolscevichi. 1924; Idem. La geografia politica della Russia sovietista. 1926. 13 Scebedev, Vsevolod. La letteratura bianco-rutena // L’Europa Orientale. 1923. № 1. P. 14—25. 14 Современный Рнм. Сборннк. Москва, 1914. 15 La Voce dell’Ucraina. Roma: Edizione Comitato Ucraino in Italia, 1919—1920. ўспрымалася як самастойная, а ім самім адводзілася аўтономная роля ў спрэчцы расейцаў з палякамі, згадваецца пэрыяд знаходжаньня ў складзе Вялікага Княства Літоўскага і ўдзел у культуры Адраджэньня. Аўтар спыняецца на сучаснай беларускай літаратуры й яе аўтарах. Артыкул суправаджаецца бібліяграфіяй працаў, прысьвечаных беларусам”16. Выглядае, пасля перамогі фашызму Шчэбедзеў пакінуў Італію й пераехаў у Каўнас, дзе адкрыў курсы італьянскай мовы й друкаваўся ў газэце Аркадзя Бухава “Рэха”17. Наступны аўтар зь бібліяграфіі Джузэпэ Месіны — гісторык і географ, выпускнік унівэрсытэту Падуі Джорджыа Пуле (Giorgio Pulle) з двума артыкуламі: “Скандынаўскія і Балтыйскія дзяржавы, Савецкая Расія”18 ды “Народы СССР”19. Далей ідзе паліглот і пісьменьнік Джакама Прампаліні (Giacomo Prampolini, 1898—1975) з артыкулам “Літаратуры Украіны й Беларусі”20. У бібліяграфічным сьпісе ў кнізе Месіны знаходзім таксама паэтычны твор беларускага савецкага паэта Пімена Панчанкі (1917— 1995) “Вяртаньне”21 ў перакладзе Раісы Рыгораўны АлькеніцкайНальдзі (Raisa Olkenickaja-Naldi, 1886—1978). Апошняя нарадзілася ў багатай габрэйскай сям’і ў Санкт-Пецярбургу, закончыла Клясычны ліцэй у Варшаве, у 1904 г. паступіла на юрыдычны факультэт Падуанскага ўнівэрсытэту, у 1907 г. выйшла замуж за італьянскага журналіста Піліпа Нальдзі (1886—1972)22. I апошняя праца ў сьпісе Джузэпэ Месіны — рэцэнзія на паэмы Петруся Броўкі “Да родных берагоў” і “Янук Сяліба” Максіма Танка23. Колькі словаў пра самога аўтара кнігі. Джузэпэ Месіна вядомы ў італьянскім навуковым асяродзьдзі. Яму належаць слоўнікі, працы па гісторыі літаратуры і ў галіне граматыкі: ягоных аўтарскіх 16 Russi in Italia, http://www.russinitalia.it/bibliografia.php?id_rivista=212. 17 Русскне в Нталнн. http://forum.vgd.rU/386/19155/o.htm. 18 Pulle, Giorgio. Gli Stati Scandinavi e Baltici, L’Unione Sovietica Russa // Collezione “Geografia universale illustrata”. Vol. II. Torino: Unione TipograficoEditrice Torinese, 1935. 19 Pulle, Giorgio. I popoli dell’URSS. Milano: Gentile, 1944. P. 108—115. 20 Prampolini, Giacomo. Le letterature dell’Ukraina e della Russia Bianca // Storia universale della Letteratura. Vol. III. P. 3. Torino: Unione Tipografico-Editrice Torinese, 1938. P. 663—667. 21 Pancenko, Pimen. Il ritorno: Poesia / Versione di Raissa Naldi // Mercurio. 1945. № 10. 22 Русскне в РІталнн. http://www.russinitalia.it/dettaglio.php?id=i76. 23 Zvete, Pietro. Recensione a K родным берегам = Alle sponde natie di Petrus’ Brotika e a Jamik Sjaliba di Maksim Tank // Culture sovietica. 1946. № 1—2. 15 манаграфій, 5 кніг у суаўтарстве й 3 пераклады24. Прычым ягоныя навучальныя дапаможнікі шматкроць перавыдаваліся. Кнігі выходзілі ў вядучых выдавецтвах Рыму, Міляну, Флярэнцыі й Палерма. Варта згадаць, што ў 1950 г. выйшла таксама ягоная кніга “La letteratura Sovietica” (“Савецкая літаратура”). 24 Messina, Giuseppe L. Chiara favella: grammatica, stilistica, metrica, introduzione allo studio della letteratura italiana: Per le scuole medie superiori. Roma: Angelo Signorelli, 1967; Idem. Dante: la vita e le opere. Roma: Signorelli, 1951; Idem. Disegno storico della letteratura italiana. Appendice. Roma: Signorelli, 1956 (ristampa 1957; Firenze: Tip. Cartografica, i960); Idem. Dizionario dei neologismi, dei barbarismi e delle sigle: Prontuario delle incertezze lessicali e delle difficolta grammaticali: Parole al vaglio. Roma: Signorelli, 1983; Idem. Dizionario di mitologia classica. Roma: Signorelli, 1959 (ristampa 1960, 1961, 1985, 1989); Idem. I megaliti pugliesi. Roma: Croce, 1948; Idem. Il dono di Evandro: Grammatica, stilistica, metrica, introduzione allo studio della letteratura italiana: Per gli istituti tecnici. Roma: Signorelli, 1965 (ristampa 1967).; Idem. L’arte dello scrivere: Norme di fonetica e di ortografia: Elementi di stilistica: Nozioni di metrica: Introduzione allo studio della letteratura italiana: Ad uso delle scuole medie superiori. Roma: Signorelli (Tip. Sallustiana), 1952 (ristampa 1953,1954,1955, І956, i960,1962,1965,1968); Idem. La letteratura Sovietica. Firenze: F. Le Monnier (Tip. E. Ariani e L’arte Della Stampa), 1950; Idem. La matematica come linguaggio: Rapporti fra linguaggio e concetto numerico. Milano: Federico Motta, 1975; Idem. Lasciatemi la pipa!..: Ricordi e pensieri di un fumatore. Roma: Signorelli, 1979; Idem. L’etimologia di mafia, camorra e ‘ndrangheta. Acireale: Bonanno, 1992; Idem. Norma, sparacanaci & ‘nzuddi: viaggio gastronomico di un linguista a Catania / con un’appendice di Franco Maria Messina e con 14 disegni di Beowulf Paesler-Luschkowko. Roma: A. Signorelli, 1978; Idem. Parole al vaglio: Dizionario dei neologismi, dei barbarismi e delle sigle: Prontuario delle incertezze lessicali e delle difficolta grammaticali. Roma: Signorelli, 1954, (ristampa 1957, 1962, 1963, 1965, 1968, 1970,1973); Idem. Poeti di tutto il mondo. Roma: Signorelli, 1961; Idem. Storia della letteratura italiana: Dalle origini a tutto il Trecento. Roma: Croce, 1948. У суаўтарстве: Messina, Giuseppe L., Cogliolo, Tito. Il ponte: Antologia italiana per la Scuola media. Palermo: S. Andr e F., 1953; Messina, Giuseppe L., Cogliolo, Tito. Antologia italiana: Per la prima classe degli istituti tecnici e magistrali. Torino: Soc. Ed. Internazionale, 1950 (ristampa 1951); Messina, Giuseppe L., Amico, M. C., Chiaravelli, Tito. Fa parte di Ore serene: Letture di autori classici fatte dall’insegnante nelle ore ricreative. Palermo: Edizioni Bodoniane, 1973; Messina, Giuseppe L., Cantamessa, Giuseppe. Dizionario della lingua italiana. Milano: Signorelli, 1978; Messina, Giuseppe L., Paesler-Luschkowko, Beowulf. Il gergo dei drogati. Roma: Signorelli, 1979. Пераклады: Il fumista: racconti / Alphonse Allais, traduzione, introduzione e note di Giuseppe L. Messina con 7 disegni di Beowulf Paesler-Luschkowosko. Roma: Signorelli, 1999; Certopchanov / Ivan Turgenev. Roma: Signorelli, 1961; Tre palle, un soldo: Racconti / Alphonse Allais, traduzione e note di Giuseppe L. Messina con 13 disegni di Beowulf Paesler-Luschkowso. Roma: Signorelli, 1980.