КНІГІ ОНЛАЙН
дйналы. Предметом обсужденйя было посольство Моанна, князя Белой Россйй. Послы прйшлй во-первых с тем, чтобы бйть челом nane, a потом, чтобы помолвйть дочь (inde desponderentfiliam) бывшего деспота Пелопоннеса, которая воспйтывалась вместе с двумя своймй братьямй, бежавшймй йз отечества, в Рйме no мйлостй апостольского престола. Послам указано жйть во дворце Монте Марйо, откуда открывается вйд на весь город, пока будут прйняты решенйя относйтельно брака й церемонйй прйема посольства, йбо явйлйсь некоторые сомненйя относйтельно разностей обряда й недостаточнымй оказалйсь сведенйя о вере русской. Поданы былй мненйя: брак одобрен, разрешено также чтобы церемонйя обрученйя совершена была торжественно в базнлйке апостолов Петра й Павла, в npucymcmeuu прелатов. Постановлено, чтобы на встречу послам вышлй фамйлйй папы й кардйналов. Этй постановленйя обусловлены былй следуюіцймй мотйвамй: русскйе прйнялй акты флорентййского собора й ймелй архйепйскопа латйнского, назначенного от рймского престола, между тем, как грекй получают свойх епйскопов от константйнопольского патрйарха. Русскйе просят назначйть к hum посла, [685] который бы, осведомйвшйсь об йх вере й йзучйв положенйе дел, йсправйл что окажется ошйбочным. Онй заявляют послушанйерймской церквй. Наконец, еслй бы даже русскйе былй еретйкамй, брачные союзы с нймй допускаемы no канонйческому рймскому праву (non tamen ex jure poutificio virita cum iis conjugia habentur), тем более, что заблудшйеся чада должны быть прйвлекаемы почестямй й благосклонностйю в лоно матерй церквй. Мая 25-го, послы упомянутого князя прйглашены былй в секретную консйсторйю, онй поднеслй пергаменную грамоту с золотой вйсячей печатью. В грамоте содержалось следуюіцее на русском языке: Белйкому Сйксту, nane рймскому, Мван князь Белой Россйй челом бьет й просйть дать веру его послам. Этй последнйе прйветствовалй папу, поздравйлй его с восшествйем на престол, поверглй к ногам апостольскйм от йменй своего князя почтенйе й предложйлй подаркй: шубу й 70 соболей. Папа похвалйл князя за его прйверженность к хрйстйанству, за прйнятйе постановленйй флорентййского собора, за недопуіценйе подчйненйя no делам веры константйнопольскому патрйарху, назначаемому султаном, за предложенйе сочетаться браком с хрйстйанкой, воспйтанной прй апостольском престоле; наконец, выразйл удовольствйе no поводу йз'ьявленйя почтенйя рймскому первосвяіценнйку, что у русскйх равняется прйзнанйю полного послушанйя. За подаркй высказана благодарность. Прй этом прйсутствовалй послы: короля неаполйтанского, венецйанскйй, мйланскйй, флорентййскйй й герцога феррарского” (гл.: Успенскнй, Федор. Брак царя Нвана III Васнльевнча с Софней Палеолог // Нсторнческнй вестннк. Т. XXX. № 11.1887). Мала таго, найбліжэйшы сусед таямнічай Белай Русі — вялікі князь літоўскі Аляксандр90, пішучы ліст у Вэнэцыю, сьцьвярджае пад сваёй пячаткай, што князь маскоўскі ёсьць князем Белай Русі. Мала таго, цяпер у гэтую Белую Русь едуць граматныя людзі з захаду, прыяжджаюць, глядзяць і дыскутуюць з маскоўцамі, што азначае слова “белы”. Вярнуўшыся-ж на Захад, пішуць кніжкі аб сваіх падарожжах. Сягоньня я на гэтым закончу, заўтра буду пісаць далей. Закончу цытатай аб артадоксыі: «Польскйй мйтрополйт Ян Ласкйй в 1514 году в Рнме знает разделенйе русского народа на трй частй, но оно своеобразно; он обьясняет папе, что “Белые Русйны”это Московйты, у которыхесть свой велйкйй князь, “Червоные Руснны” это все подчйненные Польше й Лйтве, а третьй это “Русйны-Валахй”, ймеюіцйе йтальянское наречйе, норусскую веру». 11.1.1970 г. Пачнем з цытаты: В[аснлнй] Ключевскнй91 — “Сказання йностранцев о Московском государстве”. “Сводя йностранные йзвестйя за XVй первую четверть XVI века, мы находйм в нйх следуюіцйе географйческйе представлення о северовосточной Европе. За Польшей на восток й северо-восток лежйт обшйрная страна, ровная, обйльная лесамй, озерамй й рекамй, во многйх местах пустынная й вообіце менее населенная, нежелй Польша (Барбаро, 62). Более йзвестную часть этой страны, блйжайшую кПолыйе й Лйтве й подвластную йм, составляют Красная u Нйжняя Россйя (Г. де Ланно); далее на северо-восток, до самых гранйцАзіш, простйрается также Россйя, называемая Белой Россйей йлн Московйей, но незавнсймая, вовсе нейзвестная западным космографам u йсторйографам (Кампензе, 12) й составляюіцая как бы другую часть света; в первой четвертй XVI века можно было еіце сказать, что ймя этой страны недавно стало йзвестно Западной Европе (Мовйй, 22)”. Характэрнай рысай тэрміну “Белая Русь” ёсьць тое, што гэты тэрмін не ўкараніўся ў маскоўскую тэрыторыю. I дзеля гэтага трэба прыгледзіцца бліжэй, што азначаў гэты тэрмін і што азначала слова “белы”. (Слова “белы” тарнуецца ня толькі да Русі, але і да цара: “Белая Русь”, “белы цар”.) Маскоўскі мітрапаліт Віленскаму біскупу пісаў: “А окольные все государй не токмо хрестьянскые, но й бусурманскые, йметі его не 90 Відаць, маецца на ўвазе Аляксандар Ягелончык (1461—1506), вялікі князь літоўскі (1492—1506), кароль польскі (1501—1506), унук Ягайлы. 91 Васіль Ключэўскі (рус. Васйлйй Ключевскйй, 1841—1911), расейскі гісторык, прафэсар Маскоўскага ўнівэрсытэту, аўтар прац па гісторыі Расеі. убавлнвают, но й свыше прйбавлнвают называючы его Белым Русскым царем...”. 3 гэтага ліста робім два вывады: слова “белы” не азначае колер, але нешта вышэйшага, па-другое-ж яно азіяцкага паходжаньня. Маскоўшчына была татарскай правінцыяй, і дзеля гэтага зразумела, што расейская юрыдычная тэрміналёгія прасякнута азіяцкім духам. Возьмем такое нявіннае выражэньне, як “Чорны лес” (“Чорны лес” гэта ня тое самае, што “чорны бор”, бо слова “бор” гэта “збор”, і чорны бор гэта агульны падатак на татараў). Вось-жа ніхто ў нас ніколі не дадумаецца, што “чорны лес” гэта лес, які належыць “чорнапашцам”. Што такое “чорнапашцы”? Гэта людзі, якія жывуць на “чорнай зямлі”? Што такое “чорныя землі”? Ці гэта часамі ня землі, на якіх жывуць прыгонныя сяляне? He, прыгонныя сяляне жывуць на “белых землях” і называюцца “белапашцамі”. На чорных-жа землях жывуць вольныя сяляне і называюцца “чорнапашцамі”. Землі вольных сялян “чорнапашцаў” таму “чорныя”, што яны абложаны дзяржаўнымі павіннасьцямі. “Белыя-ж землі” гэта баярскія землі, землі “выбеленыя”, г. зн. асвабоджаныя ад дзяржаўных павіннасьцяў. «...Он (новокреіценный йз крымскйх татар) просйт государя освободйть его двор в Путйвлеот налогов u повйнностей, “обелйть” u велеть ему служйть царскую службу вместе с белодворцамй». Як з гэтай цытаты бачым, “беладворцы” гэта людзі вольныя, але “белапашцы” вольнымі ня былі. Гэтая каляровая расейская тэрміналёгія для нашай мовы чужая, нават самі расейцы на ёй ногі ломяць. У ваднэй грамаце ёсьць выражэньне, што ў манастырскім лесе “крестьяне лес секут й белуют”. Амвроснй92, составнтель “Нсторнн росснйской нерархнн”, а также Н. Коноплев (“Святые Вологодского края”9з) переводнт это слово: «“no своей воле владеют”, но мне кажется, что здесьречь йдет о том, что соседнйе крестьяне... белокловят»... Яшчэ адно слова “бялец”: Феодоснй Суморйн94 средй прочйх предсмертных распоряженйй дает й такое: “U прйдет кто роду моего с верою в монастырь мой, 92 Маецца на ўвазе япіскап Амвросій (Арнацкі, рус. Амвросйй (Ортанскйй), 1778—1828), япіскап Пензенскі й Саратаўскі, гісторык Рускай праваслаўнай царквы, аўтар сямітамовай працы “Нсторня росснйской нерархнн”. 93 Маецца на ўвазе праца: Коноплев, Н. Святые Вологодского края. Москва, 1895. 94 Маецца на ўвазе Феадосій Суморын Татэмскі (рус. Феодосйй Суморйн Тотемскйй, каля 1530—1568), прападобны Рускай праваслаўнай царквы. а захочет жйтй в бельцах, u вы бы его держалй, а захочет пострйчйсь, йвыбйх пострйгалй без вкладу”. Да такіх “бяльцоў” залічыць можна было-б кампазытара Лішта95, які на нейкі час зачыняўся ў манастыры і пісаў музыку, а манахі яго кармілі. Значаньне слова “Белая Русь” тое самае, што і “Сьвятая Русь”, гэта значыць, што яно нічога ня значыць — пустая рэторыка. Калі ваявалі яшчэ з татарамі, дык яно магло прамаўляць да душы, калі-ж татарская пагроза скончылася, яно сталася звычайным прыгожым славечкам, г. зн. яно ня было ані географічным тэрмінам, ані дзяржаўным. Добрае хіба што для песьні: Отпустйте меня на волюшку, Что на волюшку — на белую Русь, На белую Русь к царю белому, К царю белому Петру Первому. Сьцьвярджэньне, што “Белая Русь” ня было тэрмінам ані географічным, ані дзяржаўным, патрэба па тое, каб зразумець той факт, што тэрмін гэты можна лёгка перасунуць на іншае месца. Тэрмін можна перасунуць тады, калі ён не запусьціў моцных карэньняў. Калі я кажу аб карэньнях, я маю на думцы маскоўскую зямлю, а не чалавечую галаву, бо на Захадзе гэты тэрмін яшчэ доўга ў голавах трымаўся, і калі гэты тэрмін з аднэй зямлі быў перасунуты на другую, на географічных картах усё яшчэ Белай Русі абазначалі Маскоўшчыну. Вось-жа, як перасунулі? Каму прыйшла ў голаву гэтая ідэя? Гэркулес гэты, што перасоўвываў горы, называўся Мацей Стрыйкоўскі96. Наш дарагі і каханы Павал Урбан аб Стрыйкоўскім піша (б. 84— 85): «Мацей Стрыйкоўскі ў вадным месцы свае “Хронікі”Белую Русь проста атаесамлівае з Маскоўшчынай, а ў іншым месцы ён успамінае таксама й пра “літоўскіх Беларусаў”, не ўдакладняючы аднак іхнага месцазнаходжаньня. У “Хроніцы Эўрапэйскай Сармацыі” Аляксандр Гваніні97 ці, праўдападобна, той-жа Мацей Стрыйкоўскі, 95 Маецца на ўвазе Фэрэнц Ліст (вугор. Liszt Ferencz, 1811—1886), вугорскі кампазытар-рамантык, піяніст, заснавальнік вэймарскай (новай нямецкай) школы ў музыцы. 96 Мацей Стрыйкоўскі (пол. Maciej Stryjkoivski, 1547—1593), польскі гісторык, пісьменьнік і дыплямат. Аўтар “Хронікі польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсяе Русі” (1582). 97 Аляксандар Гваніні (іт. Alessandro Guagnini, 1534—1614), выдавец і, магчыма, аўтар некалькіх гісторыка-геаграфічных твораў, у тым ліку “Апісаньня эўрапейскай Сарматыі” (1578). зазначыўшы, што Русь дзеліцца на Белую, Чорную й Чырвоную, пра “Белую Русь”піша наступнае: “...Белая (знаходзіцца) каля Кіева, Мозыра, Мсьціслава, Віцебску, Воршы, Полацку, Смаленску і ў Северскай зямлі, што здаўна належылі Вялікаму Княству Літоўскаму”...».