КНІГІ ОНЛАЙН
Натальля Гардзіенка: Што ўяўляла сабой беларуская грамада ў Нью-Ёрку, калі Вы прыехалі? Ганна Сурмач: Яна была трохі большая, чым цяпер, яшчэ старэйшыя многія жылі. Ужо тады, калі я была ў Беларусі, на Першым і Другім зьездах беларусаў сьвету мы ўздымалі пытаньне аб праблемах, якія могуць узьнікнуць у дыяспары ў сувязі са зьменай пакаленьняў. Вось я й застала тут, у Амэрыцы, гэты пэрыяд зьмены пакаленьняў, калі апошнія старэйшыя людзі ўжо адыходзяць, а прыходзіць маладзейшае пакаленьне. Сёньня мы тут прысутнічаем на фэстывалі Атлянтык-Антык каля нашай царквы, прадаем беларускія стравы: дранікі, галубцы й іншае. I тут, бачыце, моладзь. Гэта маладыя людзі прыходзяць і працуюць. Вядома, моладзь ёсьць, але ўжо менш масава, чым гэта было ў папярэдніх пакаленьнях. Адзінкі тых, хто прыяжджае ў Нью-Ёрк, шукаюць сваіх суродзічаў. Пераважна ідуць на Брайтан да расейцаў ці да палякаў — куды хочаце, а то й ні да каго ўвогуле не ідуць. Нават забываюць, адкуль яны родам. I такіх вельмі многа. Адну грынкард колькі выйграюць людзей, а адзінкі толькі сюды прыходзяць і далучаюцца. Гады савецкай улады так змарнавалі маральны воблік чалавека, ягоную нацыянальную аснову, мэнтальнасьць нацыянальную, што проста жахліва бывае. Але пры ўсім гэтым нейкія маладыя парасткі паўстаюць і прыходзяць, і па-беларуску гавораць добра, далучаюцца й робяць нешта. Іх мала, але мы яшчэ тут ёсьць. Натальля Гардзіенка: Якя разумею, Вы адразу ж прыйшлі ў Беларуска-Амэрыканскае задзіночаньне. А як Вы сталіяго старшынёй? Ганна Сурмач: Я стала старшынёй БАЗАў 2011 годзе. У мяне такая планіда, я вельмі грамадзка актыўны чалавек. Ад дзяцінства ўвесь час так жыву, адчуваючы адказнасьць за ўсё, што адбываецца навокал: у школе, ва ўнівэрсытэце, на працы. Я скончыла гістарычны факультэт Белдзяржунівэрсытэту, дзённае аддзяленьне. I тут у Амэрыцы, тым больш, я ўжо ведала, якія праблемы тут існуюць і адразу прыняла самы актыўны ўдзел у беларускім жыцьці. А тут жа як і паўсюль: бачаць, што ёсьць жадаючыя працаваць, усе радыя і ўсе нагрузкі на цябе павесяць. А справа ж ня толькі ў маім жаданьні, але і ў адказнасьці. Я ад самых вытокаў Згуртаваньня беларусаў сьвету “Бацькаўшчына”, ад самых пачаткаў стварэньня гэтай арганізацыі была ў ёй, фактычна ўзначальвала працоўную групу падрыхтоўкі Першага зьезду беларусаў сьвету. I ўсіх тых людзей, якія прыехалі тады ў 1993 годзе ў Беларусь, я бачыла. Людзі радаваліся ўсяму, і я пазнаёмілася з усімі, паглядзела, якія гэта годныя людзі. Пасьля зьезду я езьдзіла па ўсіх асяродках, у Аўстраліі была і тут, у Амэрыцы, у розных гарадох, у Ангельшчыне, у Францыі. Бачыла, як беларускія асяродкі працуюць. I я мела адказнасьць за тую справу, якую мы распачалі. Яна была надзвычай важная. Беларусь мае драматычную старонку ў сваёй гісторыі, зьвязаную з масавай стратаю свайго насельніцтва праз эміграцыю — пераважна прымусовую — палітычную ці эканамічную. Усе тыя хвалі эміграцыі пасьля паўстаньняў — гэта страта найлепшых людзей, найлепшага нацыянальнага патэнцыялу — інтэлектуальнага, гаспадарчага, здольнага дзяржаву ўтрымліваць. Адчуваючы гэтую вялікую адказнасьць за тое, што я рабіла ў Беларусі, і паколькі ў мяне не было магчымасьці працягваць тую працу на Бацькаўшчыне, я працягнула яе спачатку ў Чэхіі, а потым ў Амэрыцы. Тут я магла сама спрабаваць у сувязі са зьменай пакаленьняў утрымаць тыя асяродкі, якія стварыла старэйшая эміграцыя. Прыкладам, гэтая царква. На ўваходзе вісіць сьпіс людзей, якія куплялі гэтую царкву Ў 1957 годзе. Яны прыехалі сюды ў канцы саракавых, людзі ня мелі нічога, па 5, па 10, па 20 даляраў зьбіралі грошы пяць гадоў, каб купіць гэты будынак. Я заўсёды гляджу на гэты сьпіс і думаю, што не магу зрабіць так, каб гэты будынак прапаў. А зацікаўленасьць, каб ён зьнік, ёсьць. Мы маглі набыць побач з царквой дом і ўчастак, пяць тысяч каштаваў. Але людзі казалі: “Навошта нам трэба?Гэта ж даглядаць трэба будзе”. А цяпер за гэта ўсё мільёны бяруць. Мы ня можам страціць тое, што набыта. Назіраю за тым, што адбываецца па ўсёй беларускай дыяспары на сёньня, ведаю, колькі арганізацый незалежных засталося. На пальцах можна пералічыць, I тут, у Амэрыцы, таксама беларускія ўлады актыўна праводзяць палітыку на тое, каб эміграцыя выконвала іх пажаданьні, служыла іх мэтам. Нам гэтыя мэты не адпавядаюць. Таму мы незалежная арганізацыя, мы ўтрымліваем тут незалежную царкву — Беларускую аўтакефальную, утрымліваем гэты беларускі цэнтар, беларускі асяродак, выдаем газэту “Беларус” больш за 65 гадоў. I гэта мы ня можам страціць, я не магу дапусціць думкі, што гэта зьнікне. Трымаемся да апошняга і стараемся выхаваць маладзейшых, каб было каму перадаць і пераняць, каб усё гэта захавалася. Гэтае месца (дзе знаходзіцца царкоўны будынак) вельмі прэстыжнае, тут маёмасьць дарагая, і прыходзіцца вырашаць розныя праблемы, каб і царкву, і БАЗА захаваць і каб гэтыя арганізацыі былі дзейныя надалей. Натальля Гардзіенка: Колькі прыкладна сяброў было ў БАЗА, калі Вы прыехалі ў Нью-Ёрк? Ганна Сурмач: Тут такая сытуацыя, што фіксаванае сяброўства ёсьць у аддзелах. Мы маем у структуры БАЗА аддзелы й гурткі. Гурток — дзе найменш пяць чалавек. Калі дзесяць і больш — гэта аддзелы. Вось, прыкладам, Бруклінскі аддзел існуе, фіксаванае сяброўства маюць, людзі плацяць складкі. Сама Галоўная ўправа БАЗА — парасонавая арганізацыя, якая аб’ядноўвае мясцовыя аддзелы. Але мы не кантралюем лік сябраўу аддзелах. Іншая справа — пастаянная зьмена сьпісаў сяброў: адны прыходзяць, другія адыходзяць. Таму мы вырашылі не пераймацца лічбамі, а проста рабіць справу, праводзіць мерапрыемствы. Колькі людзей прыходзіць? Сёньня 20, заўтра 30 ці сотня — гэта ўсё нашыя беларусы. Мы ня можам для іх устанаўліваць жорскую структуру, бо многіх адштурхнем. Натальля Гардзіенка: А колькі аддзелаў было ў БАЗА, калі Вы прыехалі? Ганна Сурмач: У Нью-Джэрзі быў аддзел, у Кліўлэндзе, у Вашынгтоне яшчэ не было. Тут, у Нью-Ерку, быў аддзел. Гурткі былі ў Канэктыкуце, цяпер занік, у Каліфорніі быў, таксама занік. Там, кажуць, нешта новае створана, але яны да нас не зьвярталіся й ніякіх кантактаў з намі ня мелі. Цяпер у нас існуюць адззелы ў Нью-Джэрзі — адзін з самых старых, Бруклінскі аддзел — гэта фактычна Нью-Ёрскі (бо калі аддзяліўся Нью-Ёрскі, дык стварылі Бруклінскі, але функцыі НьюЁрскага аддзелу ён фактычна выконвае). У Вашынгтоне ёсьць аддзел, у Флёрыдзе таксама, гэта гурткі сталі аддзеламі. У Кліўлэндзе аддзел занікае, вельмі там дрэнная сытуацыя: паўміралі старэйшыя і іншых амаль няма. I ў Чыкага ў нас гурток, аддзелу пакуль не ўдалося стварыць, але прадстаўніцтва ёсьць. Натальля Гардзіенка: Калі ўявіць сабе тыповага сябру сёньняшняга БАЗА, то гэта хто? Ганна Сурмач: Пераважна ў сябрах цяпер моладзь, якая прыехала зь Беларусі й сфармавалася ўжо ў незалежнай краіне. Нягледзячы на тое, якая ў нас незалежнасьць умоўная, гэтыя маладыя людзі ведаюць, што яны зь Беларусі. Тая праца нацыянальная, якая вядзецца ў Беларусі, усё ж спрацавала, і многія далучаліся да яе яшчэ да выезду. I мы сёньня бачым, што ёсьць беларускі рух, беларуская мова гучыць. Некаторыя, хто Ліцэй Якуба Коласа скончыў, прыходзяць да нас у арганізацыю, нават юрысты, што скончылі Інстытут кіраваньня, прыходзяць, і гавораць добра па-беларуску. Г эта людзі, якіх нейкім чынам закранула хваля беларускага Адраджэньня і тая, якая працягнулася ўжо пры Лукашэнку, не такая актыўная, задушаная, але й яна ўсё роўна дае свае парасткі. Гэтыя маладзёны ходзяць у Беларусі на канцэрты “Старога Ольсы” й інш. Такая моладзь шукае, дзе й тут беларускае, прыходзяць і бачаць, што ў нас добра. А з іншага боку, важнае — гэта сфармаваныя асобы, якія цікавяцца шырэйшым сьветам, сваім месцам у ім, яны шукаюць свае шляхі і шукаюць сваіх. I гэта важна. Вось, напрыклад, калі мы прыляцелі ў Аўстралію, у Мэльбурн, 24 гадзіны ў самалётах. Прыяжджаем — усё тут іншае, у нас чорныя вароны, а ў іх белыя папугаі на вуліцы, у скверах ходзяць, страусы... адным словам, усё чужое. Але прыяжджаем у аэрапорт, а там стаіць група ў вышыванках і з нашымі бел-чырвона-белымі сьцягамі. I хіба мне чужы ўжо гэты Мэльбурн? Абсалютна не! Мы сустрэліся, і гэта ўжо свой горад. Так і Нью-Ёрк. Прыяжджаюць людзі сюды, у чужы горад. Але калі трапляюць да нас, то разумеюць, што ён для іх не чужы. Я нядаўна скончыла кнігу пра беларускі Нью-Ёрк (“Беларускі Нью-Ёрк” называецца). Складаецца зь дзьвюх частак: кароткі агляд беларускай прысутнасьці ў Нью-Ёрку й падарожнік па беларускіх мясьцінах. I мушу сказаць, што гэта горад, дзе ёсьць нашая матэрыялізаваная прысутнасьць. Бо беларусы побач зь іншымі народамі сьвету будавалі гэтую краіну, і найперш гэты горад. Ва ўсіх будоўлях беларусы ўдзельнічалі, тут жылі вядомыя людзі: Ірвін Бэрлін на Іст Вілідж усё жыцьцё пражыў, там і Юля Андрусышын жыла. Беларусы працуюць і цяпер на будоўлях. Колькі беларусы набудавалі тут ўсяго, колькі ў сабвэі працуюць, аўтобусы водзяць, працуюць у розных банках. Гэта наш беларускі ўнёсак у гэты горад. I калі мы адкрываем гэтую прысутнасьць, мы паказваем людзям, што яны тут не чужыя, што яны маюць таксама права на гэтую спадчыну. Гэта сталіца сьвету, у якой ёсьць месца й нашае. Натальля Гардзіенка: Цягам апошніх дзесяцігодзьдзяў у арганізацыю прыйшлі беларусы новай хвалі эміграцыі. Наколькі зьмяніўся зьмест працы БАЗА? Ганна Сурмач: За гэтым мы глядзім вельмі добра, бо многа дзе зьмяняецца зьмест і траціцца незалежніцкая нацыянальная сутнасьць беларускіх арганізацый. 3 аднаго боку добра, што беларусы зьбіраюцца разам хоць зь якіх зацікаўленьняў. Але, гэта толькі тусоўкі, людзі зьбіраюцца папіць піва й цікава час правесьці, ім не даводзіцца ўтрымліваць будынак, думаць, як зарабіць на ягонае ўтрыманьне, рамонты, страхоўкі. Ім добра й прыемна бавіць час, таму туды многія й ходзяць на такія сходкі. Няма ніякай адказнасьці, няма ніякае працы, а толькі прыемнасьць адна. А мы зусім іншыя, мы захоўваем асноўную інтэлектуальную і матэрыяльную базу дзеля падтрыманьня беларускай прысутнасьці у Амэрыцы. Мы сьвяткуем нашыя нацыянальныя сьвяты, робім мерапрыемствы, юбілейныя — усё тое, што адпавядае нашым нацыянальным інтарэсам, тое, што мае нацыянальныя карані, мае каштоўнасьць культурную, гістарычную, тую ці іншую. Мы стараемся гэты ўзровень трымаць. Калі, напрыклад, нядаўна да нас зьвярнуліся “Песьняры” сучасныя зь Беларусі, ці можна з канцэртам прыехаць. Мы паглядзелі на гэтых “Песьняроў” у інтэрнэце, дык, слухайце, мы такую культуру папулярызаваць ня будзем. Але калі прыяжджае “Стары Ольса”, то гэта мы, вядома ж, радыя папулярызаваць. Нашая заля вельмі цёпла сустрэла “Старога Ольсу”, і канцэрт быў цудоўны, спадабаўся, бо людзі працуюць глыбока, сур’ёзна, цэлы пласт беларускай культуры ўздымаюць. Выставы мастакоў розных былі ў нас. I паэты, Някляеў прыяжджаў. Мы працуем з асобамі, якія могуць штосьці даць людзям. Тут у нас часта праводзяць розныя лекцыі па гісторыі Беларусі, аб сучаснай сытуацыі ў Беларусі, прыкладам спадар Зянон Пазьняк. Прэзэнтацыя кніг тут адбываецца вядомых аўтараў. Мы рэагуем на тыя падзеі, якія адбываюцца ў Беларусі. Праводзім мітынгі пратэсту, стараемся падтрымаць нейкія праекты ў Беларусі, калі магчыма дапамагчы. Стараемся, каб людзі прыяжджалі сюды й маглі паглядзець на Нью-Ёрк і на Амэрыку. Тут свае людзі — пакажуць. Хочацца, каб беларусы разумелі, што тая прапаганда, якая ідзе супраць Амэрыкі на расейскіх каналах, якія ў Беларусі пануюць, гэта лухта. Убачыўшы ўсё на свае вочы, людзі будуць па-іншаму глядзець на гэты сьвет. I гэта таксама нашая задача.