Гісторыя беларускай кнігі
У 2 т. Т. 2. Кніжнасць новай Беларусі (XIX—XXI стст.)
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі
Памер: 436с.
Мінск 2011
Рэвалюцыйныя ідэі К. Каліноўскага падхапілі беларускія народнікі. Паводле архіўных матэрыялаў вядома, што ў 1870— 1874 гг. актыўнай рэвалюцыйнай дзейнасцю ў Беларусі займалася каля 500 народнікаў. Адной з асноўных задач народніцкіх гурткоў, якія ўзніклі ў Вільні, Віцебску, Гродне, Мінску, Магілёве і інш., было распаўсюджанне рэвалюцыйнай літаратуры. Акрамя таго кожная арганізацыя імкнулася стварыць уласныя друкаваныя органы, выдаваць лістоўкі, пракламацыі, заклікі і звароты. У 1870— 1880я гг. створаныя народніцкія падпольныя арганізацыі пачалі нелегальны друк сваіх выданняў: газет «Земля н воля», «Народная воля», «Чёрный передел». Перамяшчэнне арганізацыйнага цэнтра адной з народніцкіх груп — «Чорны перадзел» — у Мінск пасля правалу друкарні ў Пецярбургу садзейнічала выхаду ў 1881 г. наступных трох нумароў газеты «Чёрный передел», чатырох нумароў рабочай газеты «Зерно» (нарускай мове). Мінскі нумар (№ 3) «Чорнага перадзелу», які выйшаў 21 мая 1881 г. пад рэдакцыяй А. П. Буланава (рэдактара падпольнага выдавецтва) на 16 старонках, пачынаўся з артыкула Г. В. Пляха
нава «Заява былых выдаўцоў»: «У сучасны момант, як і паўтары гады таму, мы мяркуем, што задача «Чорнага перадзела» заключаецца ў вызначэнні задач партыі ў народзе, у агітацыі на глебе патрабаванняў народа, якія ўвасоблены ў лозунгу «Зямля і воля», і ва ўнясенні ў народны пратэст ідэй сучаснага сацыялізму». Матэрыялы для выдання рыхтаваліся ў Пецярбургу, а потым перапраўляліся ў Мінск. Наступныя нумары выйшлі 19 верасня (№ 4) і 21 снежня (№ 5) 1881 г. Выданне газеты ў Мінску адыграла значную ролю ў развіцці рэвалюцыйнай свядомасці беларускіх народні каў, акты візавала агітацыйнапрапагандысцкую работу. Важным сведчаннем рэвалюцыйнай дзейнасці чорнаперадзельцаў з’яўляецца і выданне ў Мінскай падпольнай друкарні рабочай газетылістка «Зерно». Першы нумар выйшаў у снежні 1880 г. за мяжой, наступныя пяць — у Расіі, у тым ліку чатыры апошнія ў 1881 г. (№ 3, 4, 5, 6) — у Мінску. Выходзіла на 6—8 старонках.
Тытульны ліст часопіса «Фатаграфічная ілюстрацыя». № 8—9.
Жнівень — верасень 1863 г.
106
ГІСТОРЫЯ БЕЛАРУСКАЙ КНІГІ
Перыядычнае выданне «Гутарка двух суседаў». 1861—1862 гг.
Значную ролю ў арганізацыі выдання адыграў А. П. Буланаў, які пасля эміграцыі Г. В. Пляханава заставаўся фактычным кіраўніком чорнаперадзельцаў. У кожным нумары газеты змяшчаліся перадавіца, раздзел «Рускае жыццё», у тры апошнія ўключана апавяданне «За каго цар?» Рэдакцыя заклікала: «Спрабуйце ўсяляк пашыраць рабочы рух. Распаўсюджвайце рэвалюцыйную літаратуру. Чытайце і тлумачце тым таварышам, якія яшчэ не дасягнулі правільнага разумення ўсёй няпраўды сучаснага дзяржаўнага ўкладу і не маюць уяўлення аб новых разумных пачатках сацыялістычнага грамадства»203.
Акрамя Вільні беларускія народнікі спрабавалі наладзіць выпуск друкаванай прадукцыі і ў Рызе, Віцебску. Аднак больш паспяховай стала выдавецкая дзейнасць у Пецярбургу, дзе ў 1881 г. было арганізавана беларускае зямляцтва, вядомае пад назвай «Гоман», якое ўзначаліў студэнт з Віцебска A. I. Марчанка. У 1884 г. яно выдавала на рускай мове часопіс «Гомон» (выйшла 2 нумары), які стаў наступным крокам у справе тэарэтычнага абгрунтавання праграмы барацьбы з царызмам за права стварэння самастойнай дзяржавы,
дэклараваў развіццё нацыянальнай культуры і мовы ў саюзе з усімі народамі Расіі на аснове прынцыпу федэралізму. Друкаваўся «Гомон» на гектографе. Першы нумар меў 29 старонак, другі — 50. Хоць часопіс быў рускамоўным, аднак па сваім змесце заставаўся беларускім і зрабіў значны ўклад у развіццё рэвалюцыйнага друку204.
У 1886—1902 гг. у Мінску выходзіла першая ў Беларусі легальная прыватная грамадскапалітычная газета «Мннскнй лнсток». Выдавец — мінскі натарыус I. П. Фацінскі. Газета аб’ядноўвала шырокія колы прагрэсіўнай інтэлігенцыі, у яе ўваходзілі М. ДоўнарЗапольскі, A. I. Слупскі і інш. Друкавала артыкулы філасофскага і сацыяльнапалітычнага зместу, працы па гісторыі, этнаграфіі, мастацтве, прыродазнаўстве, тэхніцы, фельетоны, агляды перыядычнага друку, творы мастацкай літаратуры і шматлікія карэспандэнцыі з месцаў. У 1889 г. у «Мінскім лістку» ўпершыню былі апублікаваны паэма «Тарас на Парнасе», верш Я. Лучыны на беларускай мове «Вясновай парой»; у 1890 г. — пераклад Я. Лучыны на беларускую мову верша У. Сыракомлі «Ямшчык».
БЕЛАРУСКАЯ КНІГАЎ ПЕРЫЯД РАСІЙСКАЙ ІМПЕРЫІ (1795—1917)
107
Выданне
К. Каліноўскага «Мужыцкая праўда». 1862—1863 гг.
У канцы XIX ст. у ПаўночнаЗаходнім краі выдаваліся 14 газет, з якіх 3 прыватныя. Свае выданні на тэрыторыі Беларусі вельмі актыўна пашыралі пецярбургскія, маскоўскія і варшаўскія газетнавыдавецкія манаполіі А. Суворына, I. Сыціна, А. Маркса і інш.
Сярод віленскай і мінскай газетнай прадукцыі ёсць цэлы пласт газет, пасвойму вельмі выразных. Гэта аднадзёнкі — газеты, што выходзілі неперыядычна, коштам ад 5 да 15 капеек. Большасць з іх гумарыстычнасатырычныя. Назвы самыя розныя: «Жанчына» (15 чэрвеня 1908 г.), «Кукарэку» (лістапад 1912 г.), «Kukulka» (15 мая 1908 г.), «Bicze» (лістапад 1909 г.), «Бубен» (14 лістапада 1910 г.), «Hega» (чэрвень 1911 г.), «Bicze z piasku» (кастрычнік 1909 г.). Усе газеты выходзілі ў Вільні, для адной — «Dziecko» — пазначана месца Вільня — Мінск (друкавалася ў Марціна Кухты, вул. Дварцова, 1.). Склад галоўны кнігарні В. Макоўскага. Аддадзёнкаўкладзеная праз ego sum (Karol Kuprel—Pietkiewicz).
У газеце «Бічы з пяску» ёсць раздзел «Хроніка выпадкаў будучыні» — гэта паведамленні, зробленыя ў традыцыі крымінальнай хронікі, пад рубрыкамі «Няш
часны выпадак», «На глебе рамантызму», «Нападзенне», «Дробны крадзёж» і інш. 1 сёння, праз 100 гадоў пасля выхаду газеты, мы цешымся футурыстычнымі жартамі:
Неасцярожны палёт. Учора нейкі авіятар на вышыні каля 1400 метраў, летучы з шалёнай хуткасцю, зачапіў сваім аэрапланам 80гадовую С. Няшчасная бабулька была вытрасена з сядзення і абрынулася на зямлю. Выкліканая хуткая дапамога канстатавала смерць.
Самазабойства. Некалькі дзён таму мы паведамлялі аб прапаўшым без весці маладым чалавеку Д. Учора агенты нашай лётнай паліцы і выкрылі паблізу паўночнага полюса парэшткі памерлага Д. Пры ім ляжаў ліст наступнага зместу: «Пастанавіў памерці. Прашу нікога не лічыць вінаватым у маёй смерці».
Дробныя крадзяжы. Нядаўна з даху дома Е. скрадзены пакінуты без дагляду ўласніка аэраплан. — Учора ноччу скрадзены два аэрапланы ў пана Ф.
У сістэме перыядычнага друку Беларусі 2й паловы XIX ст. значнае месца займаюць афіцыйныя дзяржаўнарэлігійныя выданні рускай праваслаўнай царквы. Адным з іх
Газета «Мінскі лісток». 6 студзеня 1887 г.
М II П С К I Й Л П С Т 0 К 'Ь.
Справочный лнстокг.
00ЙС0К7. ДІіЛІ,,
Пазнач. Кі «'ЛУШ. ві Вяленской Судебной Палаті. no іратд. ^парт. на 9е явваря 18*7 г.
Амяляціонныя: 1. Юйг^рмані сь Лутснскнмі о 687 р. 75 к. 2. Кондратовпчь еь Мвашкевпчемі о педвнж. нмуш. 3. Цпртскаго сь Цвітогь о 3,000 р. 4. Кліошевской сі. Трндзягольскніп . Грявеввчсмь u Мацксвячемі о 900 р. 5. Войчяса, Явойша. Богданаса ■ друг. сь Япушкевнчемь о пастбяшіі. 6. Мллясмвмчей сь Нллясевпчамп о васл. 7. Жснкевнча сі. Нурономь, Кумономі н др. о двухі прудахі. 8. Кустановяча сі Внтгень.тойпогь о домахь. 9. Жуховнцкаго сі Ясевячегь о земл L 10. Залуцкой сь Пклгцквмі о землі 11. Гурвяча н Зльчанянова ст> Касптпновой о :к млі. 12. Обш. кр. с. Чвлюіневпчн сь Леяковнчсмі обі уроч. «ВелякійГаІЬ. 13. Уціховскаго сікоянссіей по діламі Куржпсцкяхь о 1,2*2 р. 75 к. 14' Обт. кр. с. Новоселья я дер. Заручья сі Рыдзевскпяі о пастбвші. 15. Балваповнча сі Внтгепштейвомі о землі. 19. Порхямовнча сь Внтгенштейпомі о землі. 17. Васяльевмча сі. Вотгенштейпомі о землі. 18. Лубянскаго сь Вйтгепштойномі о эемл*Ь. 19. Барановскаго сі вятгевштейвомі о землі. 20. Внтгрвштейва сі> Ярмолннскпмі о землі. 21. Вятгенштейна сі. Ярмплппскіімі о землі. 22. Вятгенштейна сь Севрукомі о землі. 28. Внтгевштейва сі Севрукомь о землі.
« Мйнек. Окр. Cy no 1му уіолоон. Опні.. наэначгн. кь слум. вя і. Н'уменп,, сь 9ю no 16е Января 18^7 і.
Безь участ. прясяж. засід.
Ііа 9ое япв. 1) 0 мШапах*ь Apwit» Но« тові Бекармапі н йцкі ЛейзеровГ. ВаЙнштейві, обвппяемыхі ві з.іо\потреблешяхі на Наталы‘вскомі. вяпокуреішомі. заноді 2) 0 быв. поляцейскоігь десятекомі. крсстьяміві Андреі назаконорождеіікоі'ь Т;.рассвнчі, обвнваемомі ві псрадішн по службі. 3) 0 мішавнні Яакелі Абрамові Ппсвсввчі, обвввяомомі ві злоупотрсблевіяхь ва Узлявскомі дрбкжевомі внвокуреппогь заводі. 4) Окувеческомі'еыні ІквахГ. Хапяові Рубянштейні, обваняемогь вь оскроблевін.
На 10е япв. 5) 0 быв. поляцейскочі десятскомь крестынпіві Стефапі Пяколаеві КопанігЬ, обвявяемомі ві. ii'i ч ; Іл'іп no служ61. 6) О быв. ПОЛНЦеЙсКіНіі дееятскомі Дмнтріі Пвавові Нрузані н Гсра<нм1 Антонові Чвкуві, обяііняемым ві> нерадівін по службі. 7) О міацавііпі Алексапдрі Васальеві Павловячі н крсстіявахі Автові н Эдуарді Оошіііыхі Походжаяхі, обвняемыхі no 1 н 2 ч. 1051 ст. Улож. о Наказ. 8) 0 быв. сельскоігь отарості Кврнкі Прокофьеві Караснкі, обвввяемогь ві престунлсаів no должпоста. 9) О кресті.янііві бедор+> Мгватьвві Дрозді, обвявяемом*ь ві нераAtaia no службі. 10) О быв. полвцейскомі сотскомь Фнлавпі Давіялові Крввчвкі. обвавяеаомі ві верадівія по службі. 11) По обвввевію крестьяаі Сапеліл Оедорова Бадыдчнка іі Лукерін ОедоровоЙ Клычупі вь вавесенія |лпі. 12) О дворявнні Bacn.nl Фравцеві Шабупі, обвявяеяоігь ві оскорблстн. 13)0 полмцейскомь десятскомі кре тьававі Нваві Емельявові Люштнкі. обвмвяемомэ вь упускі ареставта. 14) По обвавенію віташпіа Степана Оедо|юва Родксввча ві оскроблевім. 15) О крестьянахі Семена Макскмові в Anna Іктровой Бабвчахі, обвнвяемыхі вікровосмішевін. 16 О крестьянской ДІВНЦ1 Аксіівьн Ннколаевой Локтнкі,
обвввяемой ві прачнвевін смертв своей дочерн во время сна. 17 О крестьявввіОедорі Аадресві Кашкайі, обввнягмомі вьколдовстві. 18) О крестьянвві Внкептіі Іосяфові Погребнцкомі н мі анкі Внкторіі Йгнатьевой Вмтаовской, обвннясмыхівь яе
заковвомі» еожятія.
На 13е явв. 22] о мішавахь Мцкі Хаіічові м Ханмі Эліеві Турецкнхі, обвнвяемыхь ві кражі. 23) 0 крсстьявахі Васаліі н Макарі Йваловыхі Мазовкахг, обвввяемыхі ві сопротнвлевін. 24) Олмпіевномь по суду Rclxi 00064x1 праві. отставвомі рядовомь Іігнатіі АлексІевЬ Пальчевскомт. обвнняемомі ві кражі. 25) 0 дворявііві ІІвані Автовові Рыжегь. обвнпяемохьвікражі.
КНІГІ ОНЛАЙН
