Кантакты
Сіла прыцягнення Бацькаўшчыны
Лявон Юрэвіч, Наталля Гардзіенка
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 280с.
Мінск 2016
нашая самадзейнасыіь ладзіла паказы. Ухоры завучвалася бязь ліку песыіяу прсі Сталіна, «Маскву ПэкіняД
Тут-жа ставілі навагоднюю ялінку. Сярэдніх памераў пакой, тады ён здаваўся мне вялікай заляй.
Я вылез на двор і, абтрусіўшыся, падаўся да цэнтру. Штачасіны ўзростала пачуцьцё трывогі. Як быццам нечага tte ставала ў вобразе роднага гораду, які я праз тмат гадоў захоўваў у сваёй душы. Адчуваньне было падобнае да таго, як быццам-бы з пакою неспадзеўкі й няўзнак забралі нейкую дарагую для вас рэч. Да прыкладу, улюбёны малюнак. Раней гэтаярэч так гэтак доўга былаў вас наваччу, што вы проста пакінулі яе заўважаць. Але вось вы ўвайшлі ды адчулі лёгкую ўзьнепакоенасьць. На першы поглж) усё, як быццам, намесцы. Вы азіраецеся навокала, не дабачаючы пустога на сьцяне. У першых сэкундах люзг як-бы дайачёўвае рэч, якое няма, з замацаванагаў пайяці вобразу. Алеўзыіепакоенасьць і трывога нарастаюць. Іраптам ваш пагляд блукаючы няйначаймагнітай прыі{ягваеір{а да зяхлівай пусыўні.
Даўно павінны былі паказацгіа макаўкі шматгачовага сабору — гаіоўчае ўвагі годнасьці гораду. Вось і кінатэатр «Таварыш» Дзіва, то-ж сабор павінен быць недзе тут, із сваёй чыгуннай агароджай і колькімі яблынсші за ёю. Перада мной прасторны сквэр. Яўваходжу ў яго / раптам, праз дрэвы, бачу круглы выступ сьцяны з пацямнелае ад часу цзглы. Ухвстяваньні прысьпяшаю хаду, уздымаю галаву і... нічога не разумею! Had рэшткаю фундамэнту it часткаю задняе сьцяны былога сабору высіцца недарэчная скрынка з шэрым парэпаным тынкам на фасадзе. У зьдзіваваньні аглядаю гэтую дзівосную канетрукйыю. Шыльда вяшчае: «Спортйвный комплекс. Построен в 1967 году в честь 50-летйя Велйкой Октябрьской Соцйалйстйческой революцйй».
Вось як адзначылі юбілей захопу ўлады мясцовыя гаспадарыкамуністыя! Гэткім-жа барбарствам, як і паўвека таму.
44 «Масква — Пекін» — савецкая песня, напісаная ў 1949 г Вядомая паводле радкоў: «Русскйй с кйтайцем братья навек...» або «Сталйн й Мао слушают нас».
Умаіенстве і юнацтве нашыя ўзгадавальнікі насьмешкамі й даўгімі нудоснымі лекцыямі выраблялі ў нас ненавісьць і пагарду даўсягорэлігійнага. У піянерах і камсамоле я таксама не ўсьцярогся ад гэтага «прамываньня мазгоў». Але былі і іншыя, незапынаваныя лекцыі. Манатоннасьць і нудота напоўказарменнага жыцьця часамі гэтакабрыдвалі, што шмат хто з нас уцякаў зь бзіцячага домуў « самаволку». Гэнымірэдкімі гадзінамі свабоды мы прагнаўбіраліў сябе жыцьцё наваколыіага гораду, незнаёмае й звычата недаступнае для нас.
I тады мы бачылі, як шмат людзей было, асабліва сьвятамі, ля сабюру. Але бязь кірмашовага гармідару й таўпеханьня, усе быліласкавыя й ветлівыя адзін да аднаго. Ляўваходузпакорнай цярплівасьцяй стаялі й сядзелі старыя дзяды й бабулі, хворыя йкалекія. Імы бачылі, што людзі, якіяўваходзіліў гэты нязвычайны дом ці выходзілі зь яго, заўсёды падавалі гарацешным. Хто манэтку, а хто проста кавалак хлеба. Бо-ж час быў галодчы. Гэтыя людзі, іх звалі веруючымі, былі куды дабрэйшыя за тых, што абыякава праходзілі вуліцаю паўз працягнутую руку бязногага інваліда.
Веруючыя. Людзі, што вераць у дабро й справядлівасьць.
I адразу неяк выцьмявала красамоўства платных узгадавальнікаў перад навочнай праўдай жыцьця.
I вось сабору няма. Засталіся адломкі: частка фундамэнту й сьцяны, падагнаныя да чужога цела й чужое мэты. Душу сьвятыні ўсьмерцілі. А гэта-ж колькі пакаленьняў жыхароў гораду прайшло праз саборныя сьцены. Усяздругатальны гураган апошняе вайны праймчаўся, зьлітаваўшыся над саборам. Дзіг^ём я з глыбокагі пашанай гладзіў займшэлую граніну старога мураваньня, z мне здавапася, што я кранаюся сівое стараееччыны. А калі ціхім сонечным днём я глядзеў на купаі галоўнае званіцы, што плыўу нябёснай сіні, дыкяк быццам чуў дачікатны, мэлядычны звон.
Можа й ня быў гэты сабор гэткі старавечяы, каб прычаджваць натоўпы замежных турыстых, але ён быў гісторыяй гэтага гораду, ягойай памяцяй і душой. Зь ряжкім пачуцьцём я адыходзіў ад каменнага трупа. Пасьля я даведаўся, што гэт-
кая-ж доля спсіткала й каталіцкі касьцёл, шпю стаяў нездалёк ад стадыёну. На ягоным фундаліэньце цяпер пастаўлены дом будаўнічага трэсту.
Неўспадзеў я падумаў пра Парыж. He, пэўне-ж я ня быў у гэтьш горадзе. Але я ведаў Парыж з кнігаў Гюго, Бальзака, Д’юмсН, з абеглых нататак савецкіх журналістых. 1 я падумаў, што калі-б уваскросіць Парыжаніна, што памёр дзьвесьце, нат чатырыста гадоў таму, дык ён увайшоў-бы ў сяньняшні Парыж яку горад свайго маленства. Ён пазнаў-бы ўсе старавечныя саборы й палацы. I сказаў-бы з поўнаю асновай: «Але, гэта мой родны горад. Яго нельга зьмяшаць зь іншым, бо Парыж непаўторны ».
Абыякавым позіркам я каўзануўся па танку, што ўзгрувазьдзіўся на бэтонны пастамэнт памніку нейкаму генэралутанкістаму, які, відавочна, першы ўварваўся нагэтым танкуў вызваляны ад Немцаў Бабруйск. Але памяць падказвае і іншае. Гэткія-ж генэралы ды на гэткіх-жа танках урываліся ў краі Прыбалтыкі, у Бэсарабію й Полынчу. А псі вайнеўжо трушчылі людзей на вуліцах Будапэшту й НрагН'. Ды што там Прага, a собскі НовачаркасіА1 ?
Пасьля я даведаўся, што для збурэньня сабору выклікалі такі-ж танк з суседняе вайсковае часьці. Але ня здолеў ён адужыць старавіны. Давялося ўжыць выбухоўку.
I зусш неспадзявана думка прыйшла. На гэтым пастамэньце бяссэнсава йржавее 32 тоны, відаць, неблагое сталі, а ў Бабруйску, дый ва ўсім раёне ў магазынах ані прасаў, ані нажніцаў ніякіх. Але-ж, качі-б усе тыя сродкі, што йдуць на разьдзьмуханьне ваеннага псыхозу, абярчуць на карысы/ь людзям' Шмат кагоможна было-блепш апрануць і накарміць, а бесхацімныя дастачі-б страху над галавою ды ня туляліся-б па чужых кутох ды па казармах-інтэрнатах.
45 Маюццанаўвазе французскія шсьменнікі Віктор Гюго (1802-1885), Анарэ дэ Бальзак (1799-1850), Аляксандр Дзюма (бацька, 1802-1870).
46 Маюцца на ўвазе падзеі 1956 г. у Венгрыі і 1968 г у Чэхаславакіі, што суправаджаліся ўвядзеннем савецкіх войск у гэтыя краіны.
47 Маецца на ўвазе расстрэл працоўных, што выйшлі на забастоўку ў Новачаркаску 1-2 чэрвеня 1962 г.
Пась.чя роздумаў ля танку я заблукаў на могілкі. Яны значна разрасьліся, зрабіліся цясьнейшыя. Па.мятаю, тут была невялікая драўляная царква. На маё нездаўменнае пытаньне нейкая паджылая жанчынка, што папраўляла магілку, расказала, што царква згарэўшы колькі год таму пры вельмі дзіўных акалічнасьцях. Пажар пачаўся ўначы, неспадзявана й моцна. Калі жыхары бліжэйшых дамоў і веруючыя кінуліся гасіць, дык зьнекуль зьявілася ачапленьне зь міліцыі, і нікога не падпусьцілі да месца пажару.
Пакінуўшы могілкі, яўжо не спрабаваў шукаць чаго-небудзь памятчага ў гэтым горадзе.
Сходзячы да чыгуначнага пераезду, што на вуліцы Бахарава, згледзеў перасьцерагальны напіс ля шлягбаўму: «Берегйсь поезда!». I адразу ўспомніў: а гэта-ж 25 год таму тутака было напісана: «Сьцеражыся цягніка!» і толькі пад ім — расейскі пераклад.
Цяперака беларуская фраза зьчікла. На сваё зьдзівавачьне мяне гэта прыкра зачапіла. Неспадзявана яўсьвядоміў сябе Беларусам. То-ж бо гэттака, спрэку веку, ж:ылі дзяды й прадзеды. Самая зямля гэтая складаецца з прыску безьлічы пакаленьняў маіх суродзічаў. Ія, іхны нашчадак, маю неаспрачачьнае права ня толькі на гэтую зямлю, а іе й на сваюродную мову, на права быць Беларусам.
Цяпер, ужо сьведама, я пачаўразглядаць напісы на шыльдах магазынаў, установаў. Пераважная балыйыня іх расейскаю моваю. I адно нязначны беларускі акцэнгп у прахаджанаў нагадвае, што сам знаходзішся не ў Кастраме ці Івансіве. Нсі рынку часам можча пачуг^ь беларускую гаворку. Гэтыя, відаць, зь сёлаў прыехаўшы. Усё-ж піянаваная асыміляцыя яшчэ не завершаная, хоць ейныя ўдачы відавочныя.
Пасьля я пабываў у Менску. Там абраз іншы, расейскіх шыльдаў мста. Але-ж: Бабруйск че ста'ііца. Доступ чужаземцам сюды зачынены, а затым мож:на бесьперашкодна w няўхільна сьціраць «чужой землй язык н нравы»™.
48 Змененая цытата з верша Міхаіла Лермантава «Смерць паэта» («землй чужой язык й нравы»).
Падобную сыстэму плянавае русыфікацыі я назіраў і на Ўкраіне. Але да гонару Ўкраінцау яны куды ўпорысьцей абараняюць нацыянальную самабытнасьць ад пасяганьняў «старэйшага брата». Хоць сілы занадта няроўныя. 1 яны часта ўспамінаюгіь нядобрым словам свайго «неразу.мнага сына» БагданаХмяльніцкаг
КНІГІ ОНЛАЙН
