Маці мая, Славенія
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 176с.
Мінск 1976
Твой меч, узняты дужаю рукой, Наносіць раны, бліскаючы ўночы, I чуцен пераможны спеў яго.
«Жыві, жыві!» — крычаць магілы!
Глыбока грудзі дыхаюць йаветрам Свабоды, сэрца закіпае кроўю I б’ецца так, што чуе ўвесь народ. Мільён прыгнечаных, знай, гэта твой Наканаваны лёс: крычаць магілы!
Пакуль аж на апошняе чало He пакладзе свой пацалунак вечнасць, Крычаць магілы...
He мар пра зоры, на зямлю зірні, Таварыш мой, мой кондар, сонца брат! Ты бачыў: у няволі, у турме, Свабоды кардыльерскай смелы сын. Ты бачыў, як ён знемагаў ад болю, У роспачы пямой ускідваў крылы I аб рашотку біўся галавой
I кроў цякла?.. Два чорныя цуркі 3 яго вачэй сачыліся,— ты чуеш? — 3 вачэй, што царавалі ў небе сінім, Два чорным-чорныя цуркі збягалі. I ён павесіў крылы і дрыжаў, Нібы галінка, а з вачэй — ты чуеш? — Два чорным-чорныя цуркі збягалі! Я гэта бачыў і пракляў людзей. Мне назаўжды ўвайшоў у сэрца гнеў Яго вачэй засмучаных і гордых; Тады й агаласіўся край няшчасны Цяжкой і змрочнай песняю магіл...
ПЕСНЯ ЦВІКАРОЎ
3 пяці да гадзіны, з пяці да гадзіны вада цераз рыну нясецца без спыну, з пяці да гадзіны пялёхае кола, мяхі каб хадзілі, каб мы над кавадламі — хлапцы і дзяўчаты, дзядзькі і жанчыны з пяці да гадзіны духі павыматвалі.
Крутнулася кола — мяхі захадзілі, і так да гадзіны, з пяці да гадзіны.
А ў дзве, а ў дзве — зноў мех нам дзьме! I ўжо да васьмі — цвікі у вачах, чырвоныя, з горна, цвікі у вачах. 3 пяці да гадзіны пялёхала кола, мяхі каб хадзілі, а з дзвюх да васьмі — покуль дзень не ачах — чырвоныя, з горна, цвікі у вачах...
I ў полі — няйначай мы іх высявалі — не кветкі цвітуць, а нашы цвікі, і ў небе — як быццам мы іх забівалі ва ўсе малаткі, ва ўсе малаткі —
з пяці да гадзіны і з дзвюх да васьмі, каб ноччу на іх натыкацца вачмі...
Я ў люстра зірнуў — галавой заківаў: як быццам сябе на кавадле каваў!
Як быццам штодзень я грашыў, чорт вазьмі! — з пяці да гадзіны і з дзвюх да васьмі!
3 пяці да гадзіны, з пяці да гадзіны пялёхае кола, мяхі каб хадзілі, а з дзвюх да васыні — покуль дзень не ачах — чырвоныя, з горна, цвікі у вачах...
НАША ПІСЬМО
Да неба высокага ў шчырым маленні цягнуліся рукі разбуджанай песні — у гонар вялікага свята братэрства... Ды покуль маліўся — братэрства забілі, дух братняй любові ўва мне звар’яцеў і песня-малітва ў праклён абярнулася... О вы, нашай кнігі і нашага слова мужы,— куды вы, скажыце, піхнулі і нас і сябе?
Народ вас праверыць усіх, як гарнушкі ганчар: калі не звініць які-небудзь, як звон, не гудзе,— значыць, не вытрымаў полымя, трэшчыпа тоіцца недзе — прэч выкідай чарапкі!
Народ вас праверыці. аднойчы, як струны скрыпач: на гнеў і на боль наматае, нібы на калкі — чаму ж так лагодна пілікаеш? Чаму гэтак соладка ліжаш? Прэч, непраўдзівы смычок! Што сталася з нашым пісьмом? Што сталася з нашым словам? Дзе вы самі, мужы? Народ вас адкіне, як накіп, як вытахлае віно,
як лопнутыя гарнушкі.
Вы — струны без нашага голасу! Мёртвыя струны без гуку!
Непатрэбныя чарапкі!
Усё ўжо было прыгатоўлена да слаўнага свята братэрства, але вы пасварылі братоў — і суд непазбежны!
Суд пойдзе ад мужа да мужа, бязлітасны і справядлівы.
I будзе вам стукацца ў грудзі, у кожныя грудзі і сэрца.
I недзе з-пад рэбраў вырвецца яго непадкупны голас: «Дзе дзелася наша пісьмо? Дзе дзелася нашае слова?» Вы будзеце змушаны загаварыць, і ўжо без хлусні і фалыпу...
А сёння... А сёння наш горкі лёс падобен на лёс Адысея, што некалі з цяжкіх паходаў-баёў вярнуўся ў сваю дарагую Ітаку і засумаваў на радзіме...
У доме бацькоўскім, на вотчыне ўласнай, сядзеў ён, зняважаны і занядбаны...
Пазбаўлены слова, глытаў свой гнеў і ледзьве стрымліваў лютыя мышцы, а недзе глыбока ў грудзях у яго параненым зверам
рычала сэрца...
Так, гэта і нам засталося, браты: усімі сэрцамі сёння, усімі сумленнымі сэрцамі, усімі збалелымі сэрцамі рычыце, рычыце й рычыце, пакуль не вернуць нам наша пісьмо, не вернуць нам нашае слова!
МУЖНАСЦЬ
Ты яшчэ, брат, малады, яшчэ ўсё паправіць можна: філасофію — на крук, дратву і смалу — у рукі!
АБАВЯЗАК СВОЙ ВЕДАЕШ, ПАЭТ?
Абавязак свой ведаеш, паэт? Дзе ж твой голас-звон? Песню кінь у свет! Песню пра жахі разбою; мы падхопім усе за табою. Я ад гневу змоўк, ад пакут — знямеў. Хай прарвецца гнеў — буду выць, як воўк, па гарах буду гойсаць нястомна, скрыгітаць і хрыпець ла стромах. Я з Мажаклі ўдаль песню-кліч пушчу, гул каб Блегаш чуў, рэхам Крым аддаў; даручу вятрам, каб данеслі да Пахор’я напеў маёй песні. Поле, горы, лес — бедны родны край, ты са мной спявай, каб гучала лепш.
Праўду ў змрок прапяём, правыем, выйдзем з нетраў зімы жывыя. Будзем зноў вітаць весніх зор вянкі, будуць зноў ваўкі лоўчым глоткі рваць.
Кліч, ляці праз Саву і Драву: Зуб за зуб, смерць за смерць — па праву!
5 Зак. 2903
65
РЭКВІЗІЦЫЯ
Апоўначы трое з цемры загрукалі стрэльбамі ў дзверы: «У імя бога-айца — закаліце для нас кабанца, у імя бога-сына — хоць колькі галовак сыра, у імя духа святога — напячыце хлеба ржанога!»
Што незнаёмцы сказалі — ім паслухмяна далі. Яшчэ да світання, рана, было ўсё падрыхтавана. Але гаспадар — ні слова: як бы аднялася мова.
«А цяпер у імя святой тройцы — выводзь каня на аброці, у воз яго запрагай, на воз правіянт складай, ды як мага паганяй — на Чорны грэбень, дзе лес шуміць: гэй, хлопцам нашым гам годзе пасціць!»
Зірнуў на іх гаспадар: /
«Дьік вось каму гэты дар!» I кінуўся к жонцы хутчэй: «У імя ўсіх д’яблаў-чарцей — кладзі ім і грэцкі пірог, а ў дадатак — кожнаму з трох: У адпу руку — каплуна, У другую — барылку віна!»
Як гнаў свой воз па сяле — гучала яшчэ весялей: «Гэй, Чорны грэбень, дзе лес шуміць! Гэй, годзе вам, хлопцы, годзе пасціць!»
НА ПОМНІК ЗАЛОЖНІКАМ
Спыніся, падарожнік: белы свет тут абрываецца, тут змыты след крывёй ахвяр; успомні страшны дзень — і з каменя чырвоны ўзыдзе квет.
ЁСІП МУРН
КУПАЛЬСКАЙ НОЧЧУ
У небе зорак ззяюць вугалькі, між чорных дрэў мільгаюць светлякі купальскай ноччу.
Крыніца ціха булькае-журчыць і папаратнік, як у сне, шуршыць купальскай ноччу.
Чароўных кветак і насеныя час, з усіх застрэшкаў траў пукі тырчаць купальскай ноччу.
I мне варожыць добры лёс трава, сам Ян святы спыніўся ля двара купальскай ноччу.
Сам Яп святы спыніўся, ідучы, да ранку свята бласлаўляючы купальскай ночы!
ЛЕДЗЬ ПАЧНЕ Ў ГАЯХ ЦЯМНЕЦЬ
Ледзь пачне ў гаях цямпець — зноў я чую голас ціхі, чую сэрцаў скаргі-ўздыхі, што не могуць болып цярпець.
Ахіне спакой зямлю, толькі мне з ім не спазнацца: сном салодкім, сном юнацтва я душу не атулю.
Час паўночнае глушы, ззяпне зор у вечнай стыні.
Крык самотніка ў пустыні — лямант-плач маёй душы!
Разгуляйся ж, смерч-віхор, разбушуйся, навалыііца, грымні, жыхні бліскавіцай, каб у сэрцы плач замёр!
Каб заняўся дзень хутчэй — ярка, бурна, неадольна!
Ціха, ціха спіць над долам ноч, не сплюшчыўшы вачэй.
ЗІМОВАЯ ПЕСНЯ
Белы лес, дарога, поле, беллю ўкрыла ўсю зямлю, бела лічанька ў дзяўчыны — той, адзінай, што люблю.
Белы двор, і плот, і стрэхі, белы след мой, дзе ступлю, белы ручанькі ў дзяўчыны — той, адзінай, што люблю.
Бела лічка, белы рукі, белы грудзі найбялей. Між снягоў зімы глыбокіх сэрца б’ецца весялей!
Непрыветпы, непрытульны і глухі зімовы час,— каб ііе гэткія дзяўчаты... ды памілаваў бог нас!
ПАЛЫН
Давайце ў шчырай грамадзе Палын уславім песняй,— Хай зелянее і расце, Сагрэты сонцам веснім!
Што нам гваздзікі, ружы цвет Ці водар маргарытак?
Мы палыновы з першых лет Пілі заўжды напітак!
I падраслі — дай бог другім!
I лёгка, жвава ходзім...
Давайце ж гэту песню-гімн Ізноў з канца падхопім!
ПЕСНЯ
Лепшы з лепшых — цвет жыцця, залатыя ружы.
Хто б да смерці не хацеў быць здаровым, дужым?
Доўга, доўга будзе тут ліцца песня вольна, песня сэрца і душы, прагі неспатольнай.
Стогадовыя дзяды, выпіўшы па мерцы, ёй расчулены да слёз — цяжка ім памерці...
Без кахання я жыву, без надзей у сэрцы — не шкада пакінуць све.т, лёгка мне памерці.
HE ПАЙДУ Я МІЖ ПАЛЯН
He пайду я між палян, між палян — імгла-туман, між палян жыве груган.
3 ім спаткацца страшна мне: чорным вокам спазірне — чорны боль душу пратне.
На чужыне мне канаць, будзе вочы ён кляваць і мяне не шкадаваць.
АЛОЙЗ ГРАДНІК
МАЦІ
3 глыбіняў сэрца цёмпа-патаемных мяне паклікаўшы, «жыві» — сказала.
I кропля ў вечнасці сасуд упала — зазіхацела зоркаю праменнай.
I ўбачыў я, што шчасця ў свеце мала, і што жыццё марнуецца нікчэмна, і ад пакут тых уцякаць дарэмна, што доля-мачыха наканавала.
I я спытаў: «Нашто ты нарадзіла?» I зразумеў, наіўны, што спрадвеку жаночы лёс на гэткі скроен лад: служанкай быць і выканаць загад, які дала няўрымслівая сіла, абуджаная ў періпым чалавеку.
0 ПТАХІ ДРОБНЫЯ ДУШЫ МАЁЙ
0 птахі дробныя душы маёй — Няздзейсненыя сны і летуценні, Уцехі горкія, надзей імгненні, Усплёскі-пырскі радасці скупой!
Hi дома, ні ў гасцях, вы над зямлёй Між хмар і грому гінеце ў кружэнні I падаеце долу, як каменні, Навек расстаючыся з вышынёй.
Вы знаеце, што толькі ў высях сініх — Без меж, без мэты, без дарог-пуцін — Свабодна, лёгка і нішто не страшна.
I знаеце, што шчасце ў далячынях I што найдаражэйшае ў жыцці Найдаражэй таму, што недасяжна.
НАІПА СЛОВА
Адкуль крынічыш, льешся ў гуках звонкіх?
3 дуброваў Краса, з гордых етром Трыглава?
3 глыбокіх днішчаў Савы, Сочы, Дравы?
Ці ты — стагоддзяў мёд з лугоў панонскіх?
Ты — нашых матак малако грудное. Па ўсёй краіне льешся ручайкамі, што, паяднаўшы вёскі з гарадамі, нарэшце робяцца ракой адною.
0 кроў, о мёд матуліных грудзей!
Ты ядам быў для обраў і для гунаў — для нашых еэрцаў будзь крывёй надзей.
Уцеха змучаных бядой-няшчасцем, для ўсіх для нас ты будзь святым прычасцем, але — праклён таму, цябе хто сплюнуў!
ТРУБАР
Тады нас тапталі германцаў натоўпы, як нехрысцяў, прагнулі знішчыць усіх, і мы задыхаліся ў клешчах тугіх, у вострым ярме ад Трыглава да Кольпы.
Край нашай паілі крывёй іншаверцы, бялелі палеткі ад братніх касцей, і блукалі сослепу гурмы людзей, і пават не зналі, што зваць іх славенцы.
Так сотні гадоў без сяўбы, без жніва душылі зямлю тут каменні ды церні. Ды ўсё ж засвяціліся ў мораку зерні.
I сейбіт з малітвай схіліўся ў цішы: «Дай сілы, зямелька, каб ніва ўзышла для слова — свянцонага хлеба душы».
КНІГІ ОНЛАЙН
