Маці мая, Славенія
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 176с.
Мінск 1976
3 той пары, як ведаю яе — вецер голасам яе спявае, ружы словамі яе гавораць.
Як люблю я тыя хмаркі-воблачкі, што яе хаду суправаджалі, калі йшла па звечарэлых травах.
Як люблю я тыя вербы ніцыя, задуменныя ў чароўна-светлай і пяшчотнай казцы пра яс.
Аніхто не знае, што шапочуць. Толькі я адзін ім усміхаюся.
3 той пары, як ведаю яе, я — нібыта жнівеньская ноч: ціхі, поўны зор і далячыняў.
НЕКАГА ТРЭБА ЛЮБІЦЬ
Некага трэба любіць, хоць траву, дрэва, раку або камепь; некаму трэба пакласці руку на плячо, каб блізкасці прагу ўталіць;
некаму трэба, трэба — як хлеб, як глыток вады — аддаць свае белыя воблакі; сваіх неспакойных птушак сну, сваіх палахлівых птушак знямогі — недзе ж павінна знайсціся для іх гняздо спакою і ласкі;
некага трэба любіць, хоць траву, дрэва, раку або камень — і дрэвам і травам вядома самота: крокі ля іх спыпяюцца на хвілінку і адыходзяць далей;
рака разумее гора, зірнуўшы ў свае глыбіні;
а камень пазнаўся з болем — колькі цяжэзных ног прайшло па нямым яго сэрцы,— некага трэба любіць, некага трэба любіць, з некім трэба ісці крок у крок, след у след,—
о травы, дрэвы, рэкі, каменне, маўклівыя спадарожнікі самотнікаў і дзівакоў, дзеці вялікай і добрай прыроды, што пачынаюць тады гаварыць, калі замаўкаюць людзі.
ЦІРЫЛ ЗЛОБЕЦ
ВЕЧАР
Усе дарогі турботнага дня пачынаюцца і канчаюцца на парозе хаты.
Свет сабраўся і змесціўся у клубочку святла навакола запаленай лямпы.
А пасцель пахне водарам недаспелай травы.
А жанчыпа — як ніва, што прагне дажджу, каб уталіў яе смагу.
ДЗВЕРЫ
(Інвентарны нумар I)
Як непадкуппы пагранічнік, стаіцс вы між тым, што на адным, і тым, што на другім баку.
На тым і на другім баку ўсім цяжарам абапіраецца вам таямпіца на плячо, бакі адзін другога падслухоўваюць, і самі вы між імі — таямніца.
Паўсюду мы расставілі вас пасярэдзіне. Пасярэдзіне усякага кахання, пасярэдзіне любога пачуцця, пасярэдзіне усякай нашай думкі, пасярэдзіне ўсяго, што цэласнае, стаіцё вы, як сякера ў ране, і адчыненыя — вы на варце свету, што на гэтым і на тым баку.
I з гэтага і з тога боку я вакідваюся на вас, і з гэтага і з тога боку — з усёю сілай, і спакон веку я на гэтым ці на тым баку, але, мінаючы з таго на гэты і з гэтага на гэны бок, я ніколі не змагу адчуць радасць цэласнасці чалавека.
ЛОЙЗЕ КРАКАР
АЎТАПАРТРЭТ
Цяпер, апаўночы, я — нібы малюнак Пікасо: вочы мае знекуль збоку пустэчай глядзяць на мяне і ў сэрца, якое ляжыць на кашчавай далоні маёй — вялікае, цёмнае, быццам бы куля зямная ўначы.
Усё ўва мне скрыўлена рэзка і ўсё завострана звонку, і нейкі абраз таямнічы, з подпісам «Жонка паэта», з кута пазірае вачыма прафана на гэты заблытаны і незразумелы малюнак, названы «Паэт апаўночы».
* * *
А Калумб плыве ўсё далей і далей. Ён камандзе загад абвясціў суровы:
«Забараняю аплакваць мёртвыя караблі — мёртвых будзе ўсё болей і болей.
Забараняю тужыць па жанчыне, жанчына — маці сумнення, сумненне ж — бацька смерці. Забараняю чакаць паяўлення птушак: ластаўкі паляцелі туды даўно, вераб’і туды не лятаюць. I да мачты скажу прывязаць любога, каму ў сне будзе сніцца жахлівае штосьці. Дзевяноста дзевяці з нас ніколі ве прыйдзецца нагамі ступіць на зямлю, і ўсё ж яна ёсць. Бачыце разбітую каравелу ўдалечыні? Нават мёртвая верыць, што зямля — ёсць. He слухайце чаек: дзевяноста дзевяць са ста — мы здабычаю іхняю станем урэшце, але мэта вандроўкі —не вечнаець у царстве рыб, прывабнасць дарогі — у радасным разгадванні кірунку вятроў, і рыб, і ўсяго, што над імі, хто ж акажацца соты між нас — невядома.
Таму я забараняю на маім караблі паміраць».
I плыве каравела далей. Зямля, нібы плод, вісне на самай высокай галінцы вечнасці.
ТОНЕ ПАЎЧЭК
ПРОСЬБА
Дайце ўсе ружы з цэлага свету, дайце жанчынам, што будуць раджаць!
Ягады просьбаў даспелі, гараць на вуснах маленькіх дзяцей — дзяўчынак і хлопчыкаў, што ненароджаны:
хацелі б мы бегаць па травах няходжаных лавіць матылькоў каляровае шчасце, хацелі б расці мы, як кветкі, як дрэвы, глядзець па аблокі і слухаць напевы — песні жыцця, нараджэння, кахання і толькі не смерці, толькі не смерці!
I анямелі пакрыўджана дзеці, мне ў твар утаропіўшы сум вачанят, покуль загойдаўся лес ручанят, бы вусны вялікія заварушыліся: дайце ўсе ружы, дайце ўсе ружы мацеркам нашым, каб мы варадзіліся.
ВЕРШ ПРА ЗОРКІ
Чалавек — гэта свет, дзіўны, яркі, прыгожы, як зорка на небе...
Кожны свеціцца ціха, у руху няспынным, і куды б ні ішоў — дарогу нанова пракласці павінен.
Так мы, людзі, жывём.
Кожны сцежку сваю выбірае.
Толькі святло нас, як зоркі на небе, яднае.
Часам сцежкі так розна бягуць, што далоням працягнутым не сашчапіцца, а часам так блізка яны, што можна шкрэбнуць па сэрцы кіпцем...
Ад гэтага іншы раз чалавек памірае, ад гэтага ў ціхі час з неба зорка злятае.
ЯНЕЗ МЕНАРТ
СКІБКА ХЛЕБА
Калі пялёнкі залаціў і смакату праз соску піў, я змагаром зусім не быў за скібку хлеба.
Калі вучыцца я пайшоў, дазнаўся: колькі ёсць людцоў, што пот ліюць і б’юцца ў кроў за скібку хлеба!
Як на жыццё мудрэй зірнуў — не раз свой сцяг прад ім згарнуў, шмат крыўды моўчкі праглынуў за скібку хлеба.
Як пакрыху пачаў старэць — стаў ад турбот пра дом хірэць і яшчэ болып душой хварэць за скібку хлеба.
Як стаў гарбець і гнуцца ўніз — жывот над поясам абвіс, бы на слупе аб’ява-ліст пра скібку хлеба.
А на пліце каменесек нарэшце выб’е: чалавек, што тут ляжыць, дбаў цэлы век пра скібку хлеба.
МАЛЮНАК НА СТАЛЕ
Кавярня. Стол — квадрат сівой пліты, сцюдзёна-мёртвы мармур глянцавіты; кілішак каньяку, амаль дапіты, і лужынка пралітай смакаты.
Яна — палітра мне, а пэндзаль — палец; малюю: хата, сонца над страхой, наводдаль ліпа, лавачка пад ёй, і ружы куст — такі, як бачыць памяць.
I сцежачка ад хаты, і жанчына прыгожая — ляжыць між буйных траў... А кельнер посуд ветліва прыбраў і стол салфеткаю сцірае чынна.
Гляджу, як носіць ён паднос увішна: туды-сюды — з буфета і ў буфет, і ледзь не жаласна гукаю ўслед: «Эй, пане кельнер, дай яшчэ кілішак!»
АЛЕГОРЫЯ
Над лістом сяджу з алоўкам.
Месяц, зорачкі ў смузе.
I нячутна, нібы думкі, муха па лісце паўзе...
Між радкоў паўзе лянотна, па радках — то ўніз, то ўверх; хлеб шукае — што ёй гэты з сэрца выплеснуты верш!
ДАНЕ ЗАЙЦ
ВЯЛІКІ ЧОРНЫ БЫК
Вялікі чорны бык рыкае ў ранне. Вялікі чорны бык, каго ты клічаш? Пустыя выпасьі. Пустыя горы. Пустыя бездані цяснін.
Пустыя, як рэха клічу сумпага твайго. Вялікі чорны бык рыкае ў рапне. Бы льецца чорная густая кроў на вершаліны цёмныя ялш.
I пібы адкрываецца паволі на ўсходзе, над зубцамі лесу, крывавае быкова вока.
Вялікі чорны бык, каго ты клічаш? Ці проста любіш слухаць ты, як рэха табе вяртае твой замоўклы рык? Вялікі чорны бык, бяскроўны ранак. Твой голас падае ў цясніну, як стая чорная варон на лес далёкі.
Ніхто тваёй самоты не пачуе.
Нікога не напоі>п ты чорнай кроўю голасу свэйго. Замоўкні ўжо, вялікі чорны бык. Вялікі чорны бык рыкае ўранне. А сонца, як мяснік, на ўсходзе бліскучую сякеру вострыць.
ПАЛОННЫ ВОЎК
Бегай, бегай, бегай.
Па сваіх аксамітных лапах.
На дужых і пругкіх нагах. Ціха, як шэры нячутны дух, бегай па клетцы, па лісці гнілым.
Трошкі наперад. Трошкі назад.
3 аскалепай пашчай.
3 чырвоным, як жар, языком. Бегай, як шэры цень, шэры і ціхі цень пянавісці, шэры цень пагарды
у клетцы.
Бегай, бегай, бегай.
Бегай і вый, вый дзіка, варожа.
Дзе вольная воўчая зграя?
Дзе духаў шэрых табун, што плавае ў ззянні месяца, як сыты здаровы статак? Дзе авечыя мяккія шыі? 0 як смачна глытаць з іх кроў! 0 выць. Выць.
Чаго так узвыў ты, воўк, як, пэўна, узвыла б зямля, прыціснутая гарою скал? Чаго так узвыў ты, воўк? Чаго так узвыў ты, як быццам у горле ў цябе застралі доўгія вострыя церні?
ВЕРА
Тваё сэрца ляжыць глыбока пад руіпамі разбітага цела.
Ты думаеш, што смяешся.
А гэта — ірвецца плач праз горла твайго свідравіну. Ты думаеш — плачаш.
А гэта — садысцкімі пальцамі смех расцягвае скуру на шчоках.
Смех коціць рачное каменне па вуснах тваіх. Пасля ты ў паветра пускаеш каляровыя бурбалкі слоў.
Губамі іх ловіш і з насалодай глытаеш.
Бо ты не павінен ніколі ўпасці.
Ніколі на дно.
Потым прыходзіць валацужны сабака і п’е дажджавую ваду з твайго голага чэрапа.
Шустрыя мышы вушы табе абгрызаюць.
Пацукі сабе робяць гняздо у грудзях у цябе.
Потым весела пачыпаюць смяяцца твае белыя зубы.
Ты падымешся, чысты і бледны, нібы амярцвелы. Ступіш на парог повага дня.
Сонца ўставіць у губы табе свой рог.
Гарачы мядзяны рог.
Ты ніколі не падаў.
ЧОРНЫ хлопчык
Стаіш ты на жоўтым пяску пустыні, чорйы самотны хлопчык.
Наўкол цябе сцены пябёс.
Яны праплываюць праз сэрца тваё несканчонай журботай.
Ранкам убачыш тьі ночы сляды на пяску: тонкія паскі гадзючыя.
Пройме цябе жоўты жах пяскоў. Але ты не кінешся бегчы.
На руках у цябе поўна птушак.
Апоўдні прыходзяць дзяды. Нахіляюцца на кіях, як сівыя драпежпыя птушкі. Моўчкі глядзяць ua цябе. Ты хочаш сказаць ім нешта. Ды ледзьве прамовіш слова — перасыхае ў роце.
На руках у цябе поўна птушак. Гэта ўсё, што ты масш.
Таму ты працягваеш рукі к нсбу.
I птушкі твае ляцяць. Птушкі твае крыляюць і закрываюць неба.
Але скора зірне па іх лютае сопца.
I яны рассыпаюцца пер’ем. Развальваюцца па кавалкі. Развейваюцца попелам.
Срэчка Косавел
Л юбля на.
У святочны дзень на Любляніцы.
Уночы іх забіваюць ледзяністыя зоркі. Затое твая радзіма сівая ад попелу. Затое твой рот набіты попелам.
Затое ў ваду тваіх воч закідае попел сівыя сепі.
I ўсё ж ты распасціраеш рукі, і новыя птушкі ляцяць, таму што павінны ляцець, таму што павінен ты мець іх. Птушак, якія ўзлятаюць. Птушак, якія развальваюцца. Таму што адзін ты ў пустыні. I сочыцца смутак з тваіх ашклянелых каецей.
9 Зак. 2903
ГРЭГАР СТРНІША
ВЯЧЭРНЯЯ КАЗКА
У цішы дрэў ствалы шчапацца сталі, і сэрцы іх, схаваныя ўнутры, запелі голасам далёкіх бубнаў.
Ад жоўтай поўні звіс сівы лішай.
Зарухаліся валуны лясныя, пайшлі кружыць на тонепькіх нагах, нібы гіганты-павукі сівыя, згрызаючы грыбоў капелюшы.
А ў цёмных хатах на лясной паляііе, у ямінах-пакоях людзі спяць — бы ў норах доўгія сівыя мышы.
I кошкі сноў гуляюць 3 імі ў цішы.
ЖРАЦЫ
Калі спальваем сэрца — не пральецца нават і капка.
КНІГІ ОНЛАЙН
