Матчын дар  Алесь Гарун

Матчын дар

Алесь Гарун
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 136с.
Мінск 1988
35.23 МБ

 

Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
 
Беларускі паат Алесь Гарун (Прушынскі Аляксандр Уладзіміравіч) нарадзіўся 11. III. 1887 г. у Мінску ў сям’і рамесніка. Скончыўшы ў 1902 годзе рамесніцкае вучылішча, працаваў у сталярных майстэрнях і на мэблевай фабрыцы ў Мінску. У 1904 годзе стаў членам арганізацыі эсэраў-максімалістаў. У 1907 годзе за выступленні супраць царскага самадзяржаўя быў арыштаваны і сасланы на катаргу ў Іркуцкую губернію, дзе правёў 10 гадоў. У верасні 1917 года вярнуўся ў Мінск і стаў рэдагаваць газету «Беларускі шлях». Да канца разабрацца ў зменлівых і імклівых падзеях ён не здолеў. Адсюль вынікала непаслядоўнасць яго ідэйна-палітычных пазіцый. Суровы жыццёвы лёс прывёў яго да заўчаснай смерці ад сухотаў 20.V1I.1920 года.
Друкавацца Алесь Гарун пачаў у 1908 годзе. Выступаў паэт і пад псеўданімамі 1. Жывіца, А. Сумны.
Пісаў пераважна лірычныя вершы, якія звярнулі на сябе ўвагу сваёй меладычнасцю, багаццем рытміка-інтанацыйнага ладу. Галоўныя матывы яго лірыкі — служэнне роднаму краю, выкрыццё сацыяльнага прыгнёту. Значны ўплыў на яго творчасць аказаў беларускі фальклор. Нялёгкі жыццёвы лёс і абвостранае непрыманне сацыяльнай несправядлівасці выклікалі ў лірыцы А. Гаруна матывы тугі і адзіноты. Але лепшыя яго вершы пазначаны пячаткаю высокай паэтычнай культуры і з'яўляюцца важкім набыткам беларускай паэзіі.
Гэтая кніга—факсімільнае выданне яго адзінага зборніка паэзіі, выпушчанага ў свет у 1918 годзе (2-е выданне ў 1929 годзе).
о

млтчын длг
ДУМЫ і ПЕСЬНІ.
1907—1914 г. г.
Выдана коштам Народнаго Сзкрэтарыяту Беларусі.

МЕНСК.
Друкарня Я. Грынблята.
19 18.
Q	1			°
Вершы, умешчаныя у зборніку «Матчын дар», напісаны аутарам у нЯволі,—у пэрыодзе 1907—1914 z. z. У пачатку яіпня 19^ wdy зборнік быу перасланы с Сыбіры для друку у Вйьню, дзе яго выданнем хацело заняцца «Беларускае Выдавецкае Таварыство», Але паустаушая тагды вайна адсунула выйсьце кнііі на цэлых 4 годы.
&ыдавгцкая Ломісія.
6	—		—			—			о
о	о
Гэту першую кніжку думак і песьняў сваіх матцэ сваёй прысьвячаю.

Л іо д з я м.
Люблю і я скляпенне зор, Люблю зямлі абшар, I роуны луг, і узгібы гор, I шум лясны, і гвар. Люблю жыцце, а у ім людзей I кшталты іхніх душ, Люблю вянкі плясыді з надзей,— А ні поэт.---Чаму-ж?
Часамі праца у дзень кіпіць,— Цярплю і я прыгон,—
Аж косьць аб косьць у плячу рыпіць.. Пачуеш у сэрцы звон...
Ухопіш зык, за ім другі, За тымі больш ідуць, Зліюцца у шых даугі-даугі I цэлы дзень гудуць. Загасьне дзень, іду дамоу, Кладуся спаць, —і у ноч Цякуць радкі зьвінючых слоу I сон адходзіць проч.
Тагды пішу. Перад вачмі Нясецца зданняу рой I хтось стаіць па-за плячмі, Здаецца, блізкі, свой. Абыйме шыю пара рук I кос дзявочых шоук, Узмацніцца у сэрцы мерны стук, А звон у душы ні змоук... Зірну: пакой пусты, німа... А час сьлізнуу, як вуж.
I за вакном радзее цьма... А ні поэт...—Чаму-ж?
Бо мой прыгон глытае час, Мне воля — рэдкі дар.
Такіх поэтау шмат у нас, Дзе сам народ—песьняр. Сваіх тут жменьку я сьпісау Маркотных песьняу-дум; Маей душы іх сам сьпевау Па краю родным сум. Скажу ішчэ чаго-б хацеу: 3 дзявочых вуст пачуць Хаця-б адзін мой бедны сьпеу, Хаця-б калі нібудзь!
•о
РОДННМУ
К Pfl ю.
* *
Чаму з маленства, з ураджэнства, У жыццевы май,
Hi умеу, як маці, шанаваці Цябе, мюй край?
То-ж я с тваею ключавою, Сьвятой вадой, Напіуся болю аб нядолі, Бядзе людзкой.
То-ж ты, мой хмуры, дау мне пануры I ціхі гнеу,
А днем падчасным, так пекным, ясным, Надзею грэу.
Твае-ж курганы, лясы. паляны, Дубкоу тых шум,
Палеу абшары, люд бедны, шары.
Мне далі дум.
А дум тых многа .. He, ні убога Ты дау мне іх
I ты-ж, як маці, научыу сьпеваці Аб думах тых.
Я брау, ні бачыу і ні аддзячыу Табе нічым,
Бо счараваны —цябе, укаханы, Hi знау саусім.
Цяпер хоць знаю, дык што ж параю Ад позьніх скрух?
У чужой краіне паволі гіне За целам—дух.
Вазьмі-ж хоць сьпевы, дум перапевы Лясоу тваіх.
3 тваеі глебы, з тваега неба ■ Узяу я іх.
□		 			□
Неічныя думкі.
Часам я у ночы сны дзіуныя бачу: Роіцца нейкі нізьведаны край, Повен то шчасыдя, то жаласыді, плачу, To зло-хмурлівы, то сьветлы, як рай.
Бачу вялікія стэпы з-над Немна;
Туліць у сьлезах матуля сынка;
Сьцелецца пушча глухая і цемна;
Косьці з магілы глядзяць бедака...
Бачу я жоутае жытняе поле, Коласам ціха шуміць-шэлясьціць; Межы, курган векавечны і хвоя; Каня з аднэю малітваю „піць“.
Траука у ляску у цяню вырастае, Корміцца сокам зямелькі сырой: Птушка шчабечэ —людзей пацешае: Льецца крынічка, плюскочэ вадой.
Ночкай ля рэчкі раздольна, прывольна!
Гуртам русалкі сьмяюцца, пяюць.
Кветкі купальскай шукае бездольны;
3 зеллям шаптухі паціху снуюць...
Хочацца быць мне у тым краю нізнаным, Хочацца край той абняць с прастаты, Хочацца крыкнуць: гэй, краю каханы, Будзь мне, як маці, будзь родным мне ты!
і Дай мне зрабіцца крынічкай лясною, Бераг вадой абмываць, цалаваць;
I Дай мне век цэлы дружыці с табою, Хвойкі і зоры у сабе адбіваць.
Дай мне купальскую кветку у рукі, Путы жалезныя мне развяжы, Дай ты мне зелля на горо і мукі, К шчасьцю гасьцінец мне дай, пакажы!
Ціха. Нічога ні чую, ні бачу. Роіцца толькі нізведаны край, Повен то шчасьця, то жаласыді, плачу, To зло-хмурлівы, то сьветлы, як рай ..
* * *
Як надарыцца мінута. Што ад працы адарвуся, I жыццевая атрута Hi пячэць, і прахаплюся, Дык цябе, мой Родны Краю Шчырай думкай аблятаю.
Ты нішчасны і убогі, Ты бездольны і забіты, Ты без шляху. без дарогі. Ты абдзерты і прапіты, Подлай здрадаю праданы. Ты ні свой,—дауно забраны. Меу вялікія клейноды, Быу і моцны і багаты, —Задзіуляліся народы — А дазнауся горкай стратыСохнеш, вянеш,—вокам кіну, Аж здаецца што загінуу...
А як сонейко устане I прыемна усьміхнецца, Па палетках, на кургане 1 па весцы разліецца, Як паводка. Родны Краю, Над цябе тагды ні маю.... Ты квяцісты, залацісты, 1 прыгожы. і аздобны, Ты лясісты, каласісты, —Можа рай табе падобны— Колькі-ж моцы маеш скрытай, Колькі сілы ніспажытай!
Ты паустанеш, працавіты, Гаратнічы, нівымоуны, Шчасьця, долі прагавіты, Мой сланэчны, мой чароуны! Будзе час, пабачунь сьведкі, Хоць ні мы, дык нашы дзеткі.
р	П
* * *
Хай ні льюнца дажджы цемна-хмарныя
Над зьмярцьвелаю пашаю.
Хай пачнуцца гады хлебадарныя
Н-ад зямелькаю нашаю.
Хай красуецца жытам, пшаніцаю, Каласочкамі цяжкімі, Хай узмацуецца Боскай правіцаю
I Усетворчымі ласкамі
Хай асьвеціцца прауды навукаю
I братэрскаю згодаю, Хай зьнівечацца крыуда с прынукаю
За яе загародаю, Хай узлятаець хвала яе племяні
Упякненаго цнотамі, Хай шыбаець над скаламі с крэмяню. Над арлінымі узлетамі.
j	  й

* *
Мілая, родная старонка —маці!
Моцна цябе я і шчыра люблю, Бедныя ніукі твае, сенажаці 1 нішчасьлівую долю тваю.
Горам, матуля, цяпер ты замучана, Стогнам спавіта у сейь з ланцугоу, Рукі і ногі да слупа прыкручаны, Ціха наругу ты зносіш, без слоу.
Толькі ж уцешся, матуля каханая!
Слуп твой патроху пачау падгніваць, Прыдзе к нам воля, сьвятая, чаканая, Сець з ланцугоу як пачнем разрываць.
Воукалеікі.
Воукалакі цемна ноччу 3 дамавін выходзяць
I лятаюць скрозь па сьвеці,— Сабе жэр знаходзяць: Дзе старое, ці малое, Сьпіць у сьне глыбокім, Воукалака падсьцігае Нінасытным вокам.
Hi пачуеш. як узьляжэ На грудзях навала. Hi пачуеш, як ен с сэрца Выссе кроу памалу.
Галасіста ж па сьвітанню Засьпеваюць пеуні— Воукалака адлятае Ніахвотна, гнеуны.
Па старонцы роднай здауна Воукалакі ходзяць, Мле ж пеуні ні сьлеваюнь.
—Слонко ні узыходзіць!...
□—
□					u
I в ei н к y.
Слухай, Іване, паночку.
Кепска ты робіш, браточку: Хіба-ж ні сорам так жыць, Гэткім нідбайлівым быць?
Узглянь навакол на суседау, Некалі добра іх ведау — Хто з іх спусыдіуся, як ты, Mae с твае беднаты?
Хіба ж яны галадуюць, Хіба-ж па-твойму бядуюць? У іх і апратачка есьць, I часам пакорміцца госьць.
Гэта ж дзе людзі зьбяруцца, Зараз с цябе пасьмяюцца, Кажуць «гультай, абібок.» Так яно, мой галубок!
„Бацька яго у гаспадарстве
Быу, як бы цар у сваім царстве: Быу у гаспадарачцэ лад, Мелося воко, дагляд. .
Быу чалавек яго татка’ Ен жэ: дзівіся, апратка У дзюрках, у гнідзе, сьцвіла У хаці— трава абыйшла.
Нейкае дзіво, ды й годзі!“ Часам жартуюць у народзі — „Моцны гультай. моу-ся, вол, К працы-ж пагнаць—трэба кол-“ Чуеш ты, чуеш Іванка, Што у людцоу за гуканка? Слухай, над кім гэты сьмех? Грэх табе, братачка, грэх!...
□	□
ср			—	о
* * *
У чатырохлецце „Н-е Нівы.“
Ты, мой брат, каго зваць Беларусам, Роднай мовы сваей ні цурайся;
Як ні зрокся яе пад прымусам.
Так і вольны цяпер ні зракайся.
Ад дзядоу і ад прадзедау, браце, Гэта скарб нам адзін захавауся, У селянскай аграбленай хаце Толькі ен нізабраны астауся.
У старыну Беларус, ні падданы, Гаспадарыу, быу сам над сабою 1 далека у сьвеці быу знаны За літоускай і ляшской зямлею, Але час прамінуу. і нядоля На народ, як бы камень, звалілась, Беларуская слава і воля Адыйшла, адцьвіла, закацілась.
Hi зьменяючы шэрай апраткі, Працавау ты, як вол, гаратліва, А у хаці тваей нідастаткі, А на ніве тваей ніурадліва.
А чаму? Ты ні здольны, ці хворы, Ці благі гаспадар, ці пьяніца? Мусіць не! Бо і іншым у пору У цябе гаспадарыць научыцца Сьветлы розум твой, брат, але дзетак Ад цябе, як і усе. адбіралі 1 на бацькаускі родны палетак Працаваць—памагаць ні пушчалі.
Хто хацеу, той і сычеу рабаваці, Без прыпросу з'ежджаліся госьці — Абдзіраць, аб‘едаііь апіваці I крышыць гаспадарскія косьці.
□	__	й
Можаб ты і памер і загінуу, Каб ні вешчая мова Бояна. Хто ж быу, добры, яе хоць пакінуу? Як жэ так. што яшчэ ні забрана?
Бо што бачылі го<;цікі-гэрцы I зямлю, і лясы, і кілімы,— Усе забралі. А мову у сэрцы. У сваім сэрцы хавалі-нясьлі мы. Дык шануй, Беларус, сваю мову— Гэта скарб нам на вечныя годы;
За пашану радзімаму слову Ушануюць нас брацця-народы!
о	О
Ю Д а м.
Да вас, паны, што голасна крычыце
Мб прыязьні сваей да „беднаго народу," Што раіце па ліссему: „маучыце, Ніудоуга вам дамо багацтво, волю, згоду“,— Да вас мой гэты верш і словы усе благія, Бо словам вы адны, а справамі—другія.
«Багацтво вам»-.. Німа вам нашай веры!
Бо у той-жа год ліхі, як у полі ні урадзіло, Галоднаму на прокарм хлеба меры Аднэй ні далі вы. I злаялі няміла...
Калі для нас жадаеце багацтва,