Мусіць дзюбнуу чарак многа,— Нешта старцау успамінае, 3 іхняй долі выкпівар' I сьмяецца с Пана Бога. — „От, халеры! Дай ім хлеба, Дай рызманчык, тое, сее, Гультаям!... За што, якое? Суляць ласку Божжу з неба. . Ласку БожжуІ... Нбібокі! Мне пуховы хлеб смачнейшы, У році коле, а сытнейшы, Н нябескі... вох, далекі! Кажуць, у небі есыдь Збавіцель. Мне здаецца —людзі брэшуць, Языкі аб зубы чэшуць: „Есьць Збавіцель, спакусіцель“.. і 6 □ —□ Тут цыган, што быу ля боку, Лезе проста цалавацца: — „Можаш с царствамраспрауляцца, У галоуцы маеш кльоку, Маеш, братка! Мусім выпіць, Я з бутэлькі выллю рэшту“. На другіх міргнуушы нешта, Абмачыу у гарэлцы кіпець. Баутрамей, як выпіу гэта, Крэкнуу, плюнуу, аблізнууся. . Цыган хітра усьміхнууся. —„Прад табою, кажэ, мэта: Хочаш злота мець, як бруду? Хочаш срэбрам слаць падлогу? Хочаш медзі? Дам спрамогу, Усе даст.ану, усе здабуду. Хочаш ланам быць прыдворным? Грапам, князям, дваранінам, А ні бедным селянінам, Hi хадзіць у целі чорным?... Хочаш, браце?. . Ну, кажы нам?» Баутрамей крыху зьмешауся: —„Я, па праудзі, ні зьбірауся Быці нейкім кармазынам..." —„Ен ні думау, — вох прастота! Хіба ты ужо напіуся?— Цыган зноу-жа прычапіуся:— Ты кажы: ці есьць ахвота?“ — „Быці панам... Жыць у дастатку... Быць у пашане... Усе пазнаці,— А за гэта... Што вам даці?!“ — «Што? Драбніцу толькі, братку: Нам душы тваей ні трэба, Hi бяром цяпер ні у кога. Адступіся ты ад Бога, Адступіся ты ад неба. □ —-— □ □ n Згода, слухай? Кажы: „ладна"! Выпьем разам гарнец меду». Баутрамей ні учуу падходу 1 згадзіуся безаглядна. Цыган устау з услону важна, У правы, у левы кут падзьмухау. — <Ну, цяпер устань і слухай, I кажы за мной выразна». Cray Баутрук, зьмяніушысь у твары, Увесь дрыжыць,—калоціць фэбра,— Дзеля злота, панства, срэбра, Прамауляе ціха чары. С кожным словам улазіць звольна Сум у душу і страх сьмяротны. Прамауляе ніахвотны, Над сабой цяпер ні вольны. Скончыу цыган. — „Сядзь ягомасьць,Кажэ чорны,—скончым дзело, Пагуляем, братку, сьмела За прыемную знаемасьць" Баутрамей вачыма лыпнуу, Як бы зараз ен прачхнууся. Глынуу сьліну, папірхнууся. —„Я за лішне мусіць лыкнуу. Толькі што я відзеу страхі: Ясны анел с чорным біуся, Гром грымеу, а сьвет зацьміуся I прапалі неба знакі. Хтось душыу мяне за горло, Аж пачуу я у вуш‘ю звоны, Нж цяпер здаюцца шпоны Тут, на шыі. Дух заперло“... І- і □ — □ —„Глупство гэта. Выпьеш болі, Мары, пане, зараз зьнікнуць,— Цыган кажэ—нават пікнуць, Hi адважацца ніколі.“ Выпіу кубак меду поуны Баутрамей, другім паправіу, «Ты, цыгане,—кажэ,—правіу. Што я будў пану роуны. Буду злота мець без ліку, Срэбрам у хаці біць падлогу, Дай-жа грошы колькі змога, Хоць бы тайстру нівяліку». — «О!. . За гэтым, брат, ні стане,— Будуць грошы, будзе нанство! Маеш патэнт на дваранство: Гэрбу Воука на Кургане. Маеш грошы: чыстым злотам Мех скураны вось пабіты. Ну, цяпер. здаецца, квіты, Ці чаго яшчэ ахвота?» — «Дзе, у ліха, больш хацеці?— Баутрамей у адказ сьмяецца — Хопіць мне і застанецца Ашчасьлівіць нават дзеці!» — «Досыць? Добра! Схочаш болі, Дзьмухні толькі улева, управа, Па загаду зробім жвава, Як ніхто, нігдзе, ніколі Віват! — крыкнуу цыган,—слава! Жычу шчасьця Баутрамею!» 1 пайшла у карчме завея, I пайшла у карчме забава. Усе сплялося у нейкім віры: Рукі, твары, плечы, сьвіты, Кужэль панскі, аксаміты, Порт мужыцкі, скрыпкі, ліры. і —6 n -Л У дзікім тахце рэюць зыкі. Баутрамей с цыганскай скачэ: — «Хадзі, імасьць, хадзі, ваша! Скачы пані!... Чыкі-брыкі!... IV. Цэлу ноч сядзела жонка,— Муж с кірмашу зараз будзе... Прывязьлі ей у ранку людзі Ніжывога Паулючонка. Ен загінуу, грэшны, блізка, У дзьвух вярстах ад вескі роднай. У дрыгве сырой, халоднай, У вадзе густой і сьлізкай. Там лежау у асоцэ голы, Твар абдзерты меу і рукі... — Гэта, пэуня, чорта штукі,— Разняслося навакола. Сто гадоу таму здарэнню, Можа, нават, больш мінуло. У зямліцы тры заснуло Чалавеччых пакаленні,— Род загінуу Баутрамея. С часам сьмерць усе выводзіць! А паданне у весцы ходзіць I дзядоускім духам вее. □— ———— ——-с о— 0 Шчасыхе Мендея. ^Старадауная казка). Жыу сабе у сяле Мацей, Меу шасьцера ен дзяцей, Сядзеу, бедны, без работы. Бо ні меу к таму ахвоты. Красьці ен высьцерагауся, Знаць астрога крат баяуся. А шасьцерка дзетак плачэ, Трэба хлеба ім, адначэ. Вось ад гэтае нядолі. Каб нічуці стогнау болі, Рушыу раз Мацей у дарогу Проста у рай, к Самому Богу. Уздумау прауды дапытацца, Што рабіць, за што узяцца? Брыу ці многа ен, ці мала, У лес густы яго прыгнало. Поу-дняг мусіць, йшоу па лесе Ды зблудзіуся; нос павесіу, Сеу пад дрэвам і чакае, Можа пройдзе хто. Гукае. Толькі учуу ен: нехта едзе; Лес трашчыць, як ад мядзьведзя. Конь капытам так грукочэ... Уцячы Мацейка хочэ, Хочэ устаць—ніяк ні можэ... —Вось беда дзе, моцны Божэ! Зьліуся потам увесь, трасецца... Бачыць сьвет к яму нясецца: Бяжыць, ясны, пекны конь, Увесь гарыць, мауляу агонь, • о о о o' Збруя белая раменна Убрана у золаце адменна; На кані, узяушысь у бокі, Чалавек сядзіць высокі, Пекна надта прыадзеты, Дле быццам с таго сьвету. Вось узьехау на паляну, Дзе сядзеу Мацей зьляканы. Конь спыніуся, стау, чакае, 3 воч яго агонь шугае. «Што сядзіш тут, маладзец?»— Так спытауся той яздзец; «Куды брыу, на што сабрауся?» Мацей духу тут набрауся, Зірнуу проста па ездца. «У імя Сына і АйцаШ «Сьвяты Юрья пэуне гэта’. «Такі с твару, так адзеты, «Як я бачыу на абразу!» Пасьмялеу Мацей адразу Ды й прамовіу да сьвятога: «Я—Мацей з Бару Крутога«Шмат дзяцей, паночку, маю, «Н карміць іх чым—ні знаю. «Працавау-бы—ні здалеці, «Бо гультай я у гэтым сьвеці! «Красьці?—крау бы, дык баюся, «Бо, крый Божэ, пападуся «Да пачцівых як людзей, «Так паходзяць ля грудзей, «Што жыць стане ніахвота! <Вось, такія мне клапоты. «Я і думау, як мне быць, «Дзе спакой сабе здабыць? <Ні дайшоу сам да нічога, «М надумауся—да Бога о т о Q — — -ю <Я пайду і запытаю, «Што рабіць на сьвеці маю? «Ды, у лесе во, зблукауся, «Начаваць у ім сабрауся... «Вы-ж, паночак, быць павінна, «У небо едзеце у гасьціны? «Дык мне ласку там зрабіце «Аба мне усе скажыце, «1 аб дзетках маіх разам; «Што там скажуць? С пераказам «Сюды едзьце проста у лес.» — «Добра, добра, я увесь «Для цябе гатоу служыць! «Як мне толькі ні забыдь «Тое усе, што ты казау? «Я-б паяс распіразау «На успамін,—дык меч спадзе, «Што параіш у бядзе?»— —«Эт, панок! Я спосаб знаю,— «Простым розумам параю: «Каб вам мець перасьцярогу. «Ні забыцца-б у Пана Бога,— «Ддно стрэмя залатое «Вы пакіньце мне на тое. «Помніць будзеце увесь час., «Што я тут чакаю вас.» — «Добра, розуму бярэмя «Маеш, чалавечэ! Стрэмя «На, вазьмі мае; сядзі «Ды чакай мяне, глядзі!» — I Мацею стрэмя даушы, Сам паехау, паскакаушы Зноу па лесе на каню... Бляск ідзе, мауляу з агню, Зьяе стрэмя залатое. —„Вот бы мне яшчэ другое!“ Q : -Ю Гэтак думае Мацей:— «Было-б хлеба для дзяцей» (Узрос Мацей і жыу без цноты, Hi было бацьком турботы,— Дык ні дзіва, што лазаты, Бэльзэбула сын рагаты, 3 гэткай думкай падступіу., А Мацей яе ухапіу). Потым стрэмя закапау, Палажыуся і праспау Аж да заутра, да поудня .. Пралупіушы толькі вочы, Чуе: конь ізноу грукочэ. Сьвяты Юрья то нясецца. Мацей у вус сабе сьмяецца. Многа часу ні чэкау, Хутка Юры прыскакау; Конь над ім гуляе, скачэ. —«Ну, ты, слухай, небарачэ: «Аб табе с тваею справай «Я у абедзе за расправай «Богу усе, як есьць, сказау; «Пастарауся як зьвязау, «1 як ты жывеш, гаруеш «I з дзяцьмі сваймі бядуеш; «Як галаву сваю ламаеш «I які ты розум маеш! «Так казау, што ледзь-ні-ледзь «Сам ні плакау. Адпаведзь «Бог такую табе даць «Меу мне міласьць прыказаць: «Красьці->-гэта грэх! Глядзі, «Ты ніколі ні крадзі! «Калі-ж будзеш ты што браць «У людзей, то, каб аддаць, «Натта рупіцца ні трэба,— о d □ — □ «От і будзеш меці хлеба. «А то часам і саусім «Ні аддай нічога ім: «Я ні ведаю, ні брау... «Калі ж будуць набівацца, «Ты ні бойся адпірацца, «Шчасьце знойдзем так свае. «А цяперака мае «Стрэмя зноу ты мне зьвярні». —«Стрэмя?! Я яго ні брау! «Хіба-ж пан мне аддавау?!» —«А ну, як жа,—можа не?» — «Ні давалі, панок, мне! «Мо у дарозе дзе згубілі, «Мо саусім без стрэмя былі?»... «Ні кажы, Мацейг пустога, «Свайго стрэмя залатога «Я ніколі ні губіу; «Я пакінуу, як тут быу, «Ды ад‘ежджаць ужо зьбірауся". А Мацейка ні спужауся: «Ясны пане! мяне маці «Ні вучыла, каб ілгаці, «1 калі я вам сказау, «Стрэмя вашаго ні брау,— «Значыць, так яно і есьць, «Дайце веры, ваша мосыд.» Так Мацей выпрысягауся. Сьвяты Юры паспрэчауся, Потым бачыць, што дарма Тут стаяці, што німа Ужо ніякае надзеі Вярнуць стрэмя ад Мацея. Уздыхнуу дый кажэ ціха: „Ну, ні жычу табе ліха, «Бог с табою... Спажывай!— A A «Дробных дзетак паднімай. «Хонь... Па праудзі. . Каб я знау, «Стрэмя-б мо табе ні дау.» I, сказаушы так, сьвяты Паскакау у лес густы. Мацей стрэмя адкапау Ды й за пазуху схавау, I пайшоу сабе да хаты I вяселы, і багаты. Як ен сьцежачку знайшоу, Як да дому ен прыйшоу. Як далей ен сабе жыу, С кім сварыуся, с кім дружыу, Які у жыццю меу ен цэль,— Я ні ведаю.—„Круцель!" На яго казалі людзі. Хай і гэтак сабе будзе! Мнё ж, калі так ваша ласка, За маю за гэту казку Чару меду паднясіце Ды закускаю дарыце. С ь» п і с. Стр . 1. Людзям ...... 5 2. Роднаму краю. * * * Чаму з маленства 9 3. Начныя думкі ..... 10 4. * * ф Як надарыцца мінута 11 5. Хай ні льюцца дажджы 12 6. 7. * * * Мілая, родная старонка -маці... Воукалакі". . . 13 14 8. Іванку ...... 15 9. * * * У чатырохлецце „Н.-Нівы“. . . 16 10. Юдам ...... 18 11. Песьня-звон ..... 20 12. Я. Коласу. . 21 13. Песьня ...... 22 14. Н а ч у ж ы н е. У выгнанню ..... 25 15. Вяселле ...... 26 16. Журба 28 17. Восень ...... 29 18. Mae думкі ...... 31 19. Навакол... ..... 32 20 Веіру ...... 33 21. Завіруха ...... 34 22. Думкі у чужыне ..... 36 23. С песьняу няволі .... 39 24. Вечн. памяці Т. Г. Шэучэнко 42 25. * * * Эх, сягоння... .... 44 26. На сьмерць ..... 45 27. * * * Думкі-дыямэнты... 47 28. Вясна ...... 48 29. Nokturno ...... 50 30. * * * Дзяучыначка-сэрцо... . 52 31. Мая люба ......