Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
Цяпер, седзячы ўвечары каля тэлсвізара ці засынаючы, ён проста сілаю прымушаў сябе фантазіраваць на тэму будучых сустрэч з ЕЮ, бо інакш — што? 3 чым ён астанецца?..
Аднойчы ўночы жонка раптам разбудзіла яго і папрасіла:
— Абдымі мяне, калі ласка...
— Што такое?
— Ігар, ведасш, роды будуць цяжкія... Дактары кажуць, можа быць сямімесячны...
— Ну і што?..
— Так, скора ўжо... А помніш, як каля грушы хрушчы ляталі? I мы шампанскае пілі?.. Дзякуй табе за ўсё...
Яму раптам зрабілася страшна.
— Скажы, ты будзеш успамінаць мяне, шкадаваць, калі памру?..
Ён маўчаў, а яна гладзіла яго па галаве і, ціха смеючыся, суцяшала: — He бойся, дурненькі, — грэх баяцца!.. Калі не баяцца, усё будзе добра!..
Хутка яна заснула — галавой на яго руцэ, а Снарскі доўга яшчэ ляжаў, не зварухнуўшыся, думаў — гэта ж пракляты лёс яму так падводзіць! I вельмі проста можа падвесці, што Галі не стане, ён астанецца адзін і ТАЯ як-небудзь астанецца адна... Калі моцна чагонебудзь хочаш, рана-позна так і будзе. «Але я ўжо не хачу, я проста... здохну адзін!», — думаў Снарскі, а ў галаву лезла — хачу-не хачу, а ну, як так і будзе...
1 ўвссь наступны дзснь яму было трывожна, страшна і шкада, але не Галі, а сябе. Пад канец работы пазваніў сябар і папрасіў зайсці сёння. Апошнім часам з белабрысым рэдакіарам яньі сустракаліся рэдка, той, як і Снарскі год назад, рабіў дыплом, а калі зрэдку сустракаліся, Ігар больш маўчаў, слухаў, ды і слухаць сябравыя разважанні пра жыццё і літаратуру было ўжо нудна; Снарскаму цяпер хацелася, каб сябар не лічыў яго больш няўдачнікам, а зайздросціў яго жыццю, працы... Таму ён адмовіўся, сказаў: «У мяне жонка хворая», — але, гіаклаўшы ўжо трубку, раптам сабраўся і пасхаў у інтэрнат.
— Тут табе пасланне, — пасміхаючыся, сказаў сябар, падаючы Снарскаму канверт, — ад ЯЕ. А ведаеш, ЯНА ўжо не вучыцца, выгналі...
Снарскі надарваў канвері; прысеў на ложак, перачытаў пісьмо і раз, і другі, і нічога не мог зразумець... Аказваецца, Навіцкі (гэты самы белабрысы чорт) расказваў мне, якты мучаешся, жывеш мною... не любіш жонку-ведзьму... але я «не спнтываю ннчего»... і не гэтае «спнтываю» раптам стала яму саромным і брыдкім, а дух ліста — у прамым сэнсе ліст быў папырсканы духамі... Божа мілы!
Даўно было ўсё прачытана, а ён сядзеў і баяўся адарваць ад ліста вочы, баяўся пра нешта загаварыць... Ды і пра што было гаварыць? Што ўсё — няпраўда? Што не жыў ён ЁЮ?..
Сябар, пакуль Снарскі чытаў, не спускаў з яго вачэй і ўсё пасміхаўся.
— Ну, што? — спытаў ён, і Снарскі раптам зразумеў, што ён чытаў гэтае пісьмо — вунь на канверце жоўтыя палосы ад клею — і калі чытаў, таксама, мабыць, смяяўся.
— Нічога, — адказаў ён, скамечыў ліст і запіхнуў у кішэню.
Потым зноў сядзелі, пілі піва, сябар зноў чытаў па паперцы, чаканячы кожнае слова: «...Ты проходмшь, власть Советов, словно с белых яблонь дым!» Хутка Снарскі развітаўся і пайшоў.
Ён знарок пайшоў дамоў пехам — ад Акадэміі навук па праспекце. Быў ужо канец лістапада, і цяпер, увечары, стаяў марозік; гарэлі ліхтары, свяціліся вітрыны, і ўсё вакол — і тратуар, і сцены дамоў, і дрэвы, і машыны на стаянцы — было белае, іскрыстае ад інею, які не раставаў цэлы дзень; белыя, зацягнутыя хрусткім лядком лужыны патрэсквалі пад нагамі, і Снарскаму думалася, што гэта яго жыццё, як гэты лядок, лёгка ламаецца і патрэсквае... Жыццё... Ды ці ведаў ён жыццё? Вырваны зуб? Ноч з прастытуткаю? Нудная, нецікавая работа, хворая, чужая яму жонка, тэлевізар, піва, мары пра канцлагер — у 25 гадоў! — і так прайшло больш чым паўгода, і ўсё тое ж наперадзе!..
«Ты проходмшь, власть Советов...» Ды гэта я праходжу, як з яблынь дым! Жыццё без толку праходзіць!..» — думаў ён.
«Пашкадуеш мяне, калі я памру?» — успомнілася раптам тое, пра што не хацелася помніць, — і пацягнула за сабою: «Помніш той вечар, хрушчоў каля грушы?..» — і пачало ўспамінацца адно за адным усё, што ён звычайна гнаў ад сябе: і тое фальшывае, самалюбівае прыніжэнне, з якім ён расказваў улетку на балконе пра сябе, калі пасаромеўся, не сказаў самага галоўнага — «ці пойдзеш ты за мяне?», палічыў гэта для Галі непатрэбным, і тое, што сімвалічна адразу пасля вяселля пачаў зваць яе толькі Галіна (маўляў, ён — магутны ствол, яна — усяго толькі кволае адгалінаванне яго)...
Успомнілася, што нават у марах сваіх для яе ніколі не знаходзілася месца, штоён ні разу проста па-чалавечы не пашкадаваў яе, не звадзіў ні разу ні ў кіно, ні ў тэатр, ні пагуляць — нікуды; успомнілася, як адмахваўся ад яе па начах, як ад надакучлівага камара, як адбрэхваўся, каб не пайсці на імяніны...
«Ды гэта ж я... сухая непатрэбная галіпа пры ёй! Мне маліцца на яе трэба! Сілаю прымусіць сябе любіць яе, шкадаваць, памагаць, рабіць усё, што яна хоча. — хоць бы за адно тое, што ў яе ў жыцці не было нічога светлага, акрамя таго вечара, акрамя мяне... Толькі так — зламаць сябе!» — думаў Снарскі, ідучы па заінелым, прыгожым у вячэрніх агнях праспекце, — але ўспаміналіся ні з таго ні з сяго
шурпатыя пацалункі, выцягнуты ўніз, непрыгожы жончын твар, на якім застыла нейкая всчная вінаватая пакора... «Што мне рабіць?»— і яму здавалася, што вось-вось нешта прыдумаецца, — трэба толькі яшчэ трохі прайсці, яшчэ прыпынак, падумаць добра, і ўсё лёгка і проста прыдумаецца.
1993 г.
АДНАКЛАСНІК
Прыехаўшы ў вёску, я пайшоў у госці да былога аднакласніка.
Мы селі на лавачцы ў двары. Быў вечар позняга лета, ціхі, стомлены... Калі б я быў мастаком і захацеў намаляваць гэты вечар, дык пакарыстаўся б толькі трыма фарбамі: сіняй, жоўтай і трохі шэрай. Сіні туман, жоўтая пожня і шэраватае сутонне... Такімі вечарамі чамусьці з асаблівым нецярпеннем чакаеш ночы, цемры, маладых галасоў у канцы вуліцы, дзявочага смеху, лёгкіх крокаў; здаецца, што ты і не жыў яшчэ, што ўсё ў цябе наперадзе, што і цябе нехта ўсё яшчэ помніць і чакас...
— Ты б вось якую гісторыю напісаў, — пачынае аднакласнік, хітравата на мяне зірнуўшы.
«Дык вазьмі і напішы», — хочацца даказаць. Дзіўныя людзі, адкуль гэтая вера, што пісьменнік перш-найперш павінен кідацца на чужыя сюжэты? Яму менш за ўсё гэта цікава. Пісьменніку трэба дэталь, іскрынка: які-небудзь кляновы сухі ліст пры дарозе, зламаная травінка, трэшчына ў асфальце, выпадкова пачутая мелодыя ці нават проста чырканне запалкі аб карабок, — і гэтага дастаткова, каб сюжэт сам сабою «ўспыхнуў», прыдумаўся, і сюжэт гэты можа атрымацца больш рэальным за любую жыццёвую гісторыю, бо сфакусіруе многа падобных гісторый...
Але ніколі я так не адкажу свайму аднакласніку. Я буду слухаць яго. Ён — калека. У руках ён пакручвае кавеньку. У яго ўжо дзесяць гадоў баліць нага. У школе ён быў звычайны, як усе, хлопец, потым паступіў у чыгуначны тэхнікум, давучыўся да апошняга курса і раптам нага забалела і пачала сохнуць. Hi дактары, ні санаторыі не памаглі. Яна і цяпер сохне, зусім кароткая, маленькая.
Аднакласнік разумны, як і звычайна разумныя людзі, на каго бяда навальваецца з маладога веку, — мусіш быць разумным, каб выжыць.
— Ты змог бы помніць чалавека, не бачыўшы яго гадоў, скажам, пяць, дзесяць? — пытае аднакласнік.
— Неа, — легкадумна адказваю я.
—■ А я вось помню...
I аднакласнік расказаў. Калі ён перайшоў на апошні курс тэхнікума, усё ў яго было цудоўна. Малады, здаровы, добра вучыўся, праз год — у армію. Але вось гэтае, — што хутка ў армію, яго найбольш і мучыла. У яго не было дзяўчыны. Проста неяк не шэнціла з гэтым. Можа, таму, што жыў не ў інтэрнаце, а ў сваякоў на кватэры, у чужым горадзе, ні па дыскатэках не лётаў, ні па танцах, нікуды дужа не высоўваўся, сядзеў дома, «зубрыў». А ў іхняй ірупе былі амаль усе хлопцы.
I вось на апошнім курсе яму страшэнпа захацелася быць як усе, каб потым таксама, як і ўсе, хваліцца, што ведае, як такое робіцца.
— He смейся, калі ласка, і не думай, што гэта было мне лёгка, — зноў зірнуўшы на мяне, сказаў аднакласнік. — Я быў сарамлівы і ганарысты. Мне здавалася, лягчэй праз зямлю праваліцца, чым дзесьці на вуліцы, ці ў аўтобусе, ці ў тэхнікуме падысці да незнаёмай дзяўчыны і пачаць, як іншыя, «клеіцца». А раптам яна нс так зірне, не тое скажа або моўчкі пагардліва адвернсцца?.. Ды такое да смерці не забудзецца! Калі б я піў, магчыма, лягчэй было б, але я не піў і не курыў тады.
Вядома, можна было паспрабаваць — пацягацца ў інтэрнат, схадзіць з сябрамі на танцы — і я пазнаёміўся б з кімсьці. Але, паўтаруся, мне не хацелася знаёміцца. Знаёмства заўсёды да нечага абавязвае. Пачаліся б тэлефонныя званкі ды сустрэчы, провады дамоў, трэба было б дарыць кветкі ды хадзіць разам у кіно... Урэшце, трэба было б жаніцца. Я тады не ўяўляў, як можна па-сур’ёзнаму гуляць з дзяўчынаю і не мець у планах ажаніцца з ёю. Але пра гэта і думаць смешна, які мой век — сямнаццаць гадоў!
Мнс трэба была не чыстая дзяўчына, а жанчына, якую можна купіць, якая не запомніць нават майго імені, а я нс пацікаўлюся, як яе завуць. Каб потым, пасля ўсяго, мы разышліся і ніколі больш не сустрэліся, і не цікавіліся б адно адным.
I вось аднойчы мы з сябрам, гарадскім хлопцам, на перапынку стаялі на калідоры, і каля нас прайшла дзяўчына. Сябар павітаўся з ёю.
«Шкада малую, — сказаў ён, — загуляла, курсавік не здала, выганяюць».
«На якім яна курсе? — спытаў я, а слова «загуляла» ўжо тахнула ў скронях.
«На другім. Хочаш, вазьміся, зрабі ёй курсавы — яна чым хочаш аддзячыць».
Сябра, хітры і назіральны, яўна чытаў мае думкі. «Што ж, ён дапускае, што яе можна купіць, што яна прадаецца, — значыць, няма ў гэтым нічога саромнага», — думаў я, і, схапіўшы яго за рукаў, пакуль дзяўчына не знікла з вачэй, папрасіў:
«Пакліч».
Сябра паклікаў: «Лена!». Дзяўчына вярнулася, стала перад на.мі. Яна была непрыгожая, зусім непрыгожая. У доўгай сукенцы, якія тады зноў толькі пачалі ўваходзіць у моду і непрывычна ўспрымаліся. «Гэта нічога, што непрыгожая, — падумаў я і яшчэ больш асмялеў. — Гэта нават лепш: мне трэба яе ногі і ўсё астатняе, а не прыгажосць».
«Вось, Лена, пазнаёмся... Хлопец хоча табе памагчы зрабіць курсавы».
«Праўда?!» — яна засвяцілася і пахарашэла. — Ой, хлопчыкі, памажыце! Я не ведаю, што б для вас зрабіла!..»
«А гэта з ім дамаўляйся», — сказаў сябра і пайшоў.
КНІГІ ОНЛАЙН
