Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
вы, слухае маўчком і толькі рэдка, калі ў гуморы ці калі папытаюць: «А ты, Іван, што думаеш?», адкажа ўпэўнена:
— А што тут думаць — балдзёж адзін!
Свой старэнькі, першага выпуску тэлевізар, які, аднак, ні разу не быў у рамонце, ён амаль ніколі не ўключае. «А што я там не бачыў, балдзяжу іхняга?» Увогуле, гэтым універсальным словам ён абазначае ўсё, што не разумее, што яму цяжка ўявіць, усё, што нсдзе далёка і не з ім, а з іншымі. Калі доўга мочыць дождж, ці стаіць суша, ці асабліва ўвосень і ўвесну, калі надвор’е пераменлівае і снег сыплецца разам з дажджом, задзярэ ўверх галаву:
— Нябесны балдзёж!
...Да горада кіламетраў пятнаццаць. Цяпер ясна, чаму Сыч так рана выпраўляецца: едзе ён не намнога хутчэй, чым іншы малады ішоў бы. Паднялося ранняе сонейка, трава на лузе паўз абодва бакі шашы ззяе-пераліваецца бліскучай расою, туман па нізінах і каля лазовых кустоў ружавес, радзее і проста на вачах знікае; роўны асфальт, усё яшчэ мокры, бы пасля дажджу, таксама пакрысе высыхае, шарэе плямамі. Праносяцца то насустрач, то ззаду, абганяючы маруднага веласіпедзіста, машыны, але Сыч і не зірне на іх, едзе сабе з краю шашы роўненька. як па шнурку, адно яшчэ ніжэй насунуўшы кепку, бо сонца слепіць вочы, адбіваецца ад нікеляванага руля.
Пры самым уездзе ў горад Сыч спешваецца — дужа многа транспарту, небяспечна, — і вядзе веласіпед у руках па тратуары. Ісці недалёка. Цэнтральны гарадскі базар ён не прызнае, яго, Сыча, любімае месца тут, на краіне горада, каля магазіна, дзе таксама заўсёды поўна народу і дзе можна прадаць тавар і хутчэй, і даражэй, чым на асноўным, «галоўным» базары. Гандляроў-канкурэнтаў тут няшмат, заўсёды знойдзецца месца на шырокім, зручным, бы прылавак, парапеце ўздоўж універсама. Сыч стараецца выбраць месца ў адзіноце, няважна, што далей ад уваходу ва ўніверсам, хай нават вось тут, з задняга двара, дзе каля дзвярэй з надпісам «Прыём шклатары» гара парожніх скрынак; галоўнае, з гэтага боку цянёк — і самому здаравей, і для тавару лепш, і шыны ў всласіпедзе не напячэ сонцам... Выбраўшы месца, Сыч рассцілае на парапеце марлю ў дзве столкі, з кашаля выкладае вялікія, карычнсвыя, адно ў адно яйкі, пучкі вымытай чырвона-белай радыскі, маладой аранжавай морквы, пахучага кропу, шчаўя, дастас палатняны мяшок са свежымі лісічкамі і ставіць побач літровы слоік-мерку...
Гандляр ён дзіўны. Папытай у кожнага — кожны скажа, як лепш гандляваць: трэба ўсміхацца, дагаджаць пакупнікам, падлізвацца да іх; на мужчыну можна сказаць «парэнь» ці «бярыце, малады хазяін!»,
на жанчыну — «дзсвушка», да якой-небудзь старой каргі, якая ўсе перамацае, перанюхае і нічога не купіць, усё адно пажадана звяртацца ласкава — «бабушка»... Сыч — не; стаіць маўчком, насуплены, ганарысты, склаўшы рукі на грудзях, пазірае наўсіх з вышыні свайго росту і, відаць, пагарджае і нават за людзей не лічыць гэтую публіку, якая толькі сноўдае туды-сюды і не здатная сабе ж вырасціць корчык цыбулі ці з’ездзіць у лес ды набраць вядро лісічак. Кошт за тавар назначае самы высокі і ніколі не скіне. На справядлівае здзіўленне, што «вунь у той бабкі ўдвая танней», без цырымоніяў раіць: «Дык ідзі і бяры ў яе!» He кожнаму яшчэ скажа, што па чым, перш агледзіць чалавека з галавы да ног, і калі той здасца падазроным, без сумкі ці сеткі ў руках (а такіх тут, каля ўніверсама, таўчэцца свет), таксама спытае:
— А ты будзеш купляць?
— Адкуль я ведаю. Назавіце цану, тады паглядзім.
— Як не будзеш браць, то нашто табе цана?
Ці ён настолькі ўпэўнены ў якасці свайго тавару, ці просга выгляд яго, як гандляра, нейкі па-сялянску сімпатычны, але яшчэ больш дзіўна, што бяруць у яго ахвотна і раскупляюць хутчэй, чым у тых, хто кідаецца дагаджаць пакупніку і адразу ж гатовы скінуць кошт, абы ўзялі.
Распрадаўшы ўсё, Сыч прымацоўвае на багажніку пусты кашэль і няспешна, не зважаючы на людзей вакол, не саступаючы нікому дарогі, кіруецца праз плошчу гандлёвага цэнтра за ўніверсам, за вугал пошты, у двары — туды, дзе на рагу цеснай вулачкі прыляпіўся цагляны аблезлы аднапавярховы будынак з бляклай шыльдачкай паміж дзвярыма і адзіным акном: «Бюро рытуальных паслуг». Тут, каля ганка, на лавачцы пад клёнам, сядзіць жанчына ў чорнай хустцы, каля ног — кошык, поўны штучных пярэстых кветак. Як і Сыч каля ўніверсама, так і яна тут амаль кожны выхадны. Пабачыўшы Сыча, жанчына яшчэ здалёк усміхаецца і пачынае папраўляць на сабе чорную хустку і перабіраць ніз сіненькай трыкатажнай кофтачкі.
— Добры дзень вам, — ціхім, ненатуральна-пакорлівым голасам кажа яна, калі Сыч падыходзіць, і схіляе галаву ў нізкім паклоне.
— Добрае здароўе! — так, як вітаюцца ў іхняй вёсцы, адказвае Сыч, прысланяе да клёна веласіпед і стомлена мосціцца побач на лаўку.
— Як торг ваш сёння?
— А, гарадскія, яны табе чорта з’ядзяць на сухі рот! — гучна, як у сябе дома на вуліцы, аб’яўляе Сыч і махае рукою.
Жанчына палахліва ўздрыгвае і глядзіць на яго з дакорам — маўляў, мог бы такі сур’ёзны, разумны, гаспадарлівы чалавек, як Сыч, абысціся і без згадкі нячыстай сілы.
— Душна сёння, — кажа яна, каб перавссці гаворку. — To дождж быў, а цяпер вось пагоду паслаў Бог.
Сыч сцягвае кепку, прыгладжвае ўзмакрэлыя сівыя валосікі на патыліцы, чухае шырокую чырвоную паласу на лобе, пакінутую кепкай, думае нешта, крэкча, хітравата пазірае на жанчыну.
— Так... — пачынае ён, — вось вы, дапусцім, верыце...
— I вы верыце, і ўсе вераць, — хутка псрабівае жанчына, — у малітвах яко ношчных, і кожнаму па веры яго...
— Хай так, — згаджаецца Сыч. — Тады чаму, скажам, — тыцкае ён пальцам у бок гандлёвага цэнтра, дзе каля камерцыйных кіёскаў таўкуцца людзі, — чаму, скажам, Бог дапускае такі балдзёж?
— Воля твая прасвятая, Госпадзі, і Дзевы Марыі непарочнай Багамацеры, і царстватваё ныне і ва векі вякоў... — жанчына, закаціўшы вочы, дробна і часта хрысціцца і неўрастэнічнай скорагаворкай мармыча няўцямныя словы. — I нам, грэшным, плоць твая і навечнае іскупленіе...
Сыч, аднак, цалкам задаволены і сваім пытаннсм, і такім адказам. Выслухаўшы, палічыўшы гэты набор слоў за малітву, ён адразу псраходзіць да справы:
— Па чым? — і паказвае на кветкі ў кошыку.
— Даражэй сёння, — вінавата адказвае жанчына, мігам вяртаючыся ў будзённае, практычнае жыццё. — Воск падаражэў. Усё цяпер даражэе па волі Божай... Гваздзічкі па пяць, ружы павосем, рамонкі— па шэсць...
— Тысяч? — як заўсёды, псрапытвае Сыч.
— Цяпер усё на тысячы, — як заўсёды, ведаючы Сыча, уздыхае жанчына.
— Лічы, ружы па восемдзесят капеек, а гваздзікі — па пяцьдзясят! — падагулыіяе Сыч і лезе па грошы ва ўнутраную, знізу пінжака, кішэню, зашпілсную на гузік.
3 кошыка ў кашэль перабіраюцца чатыры крывава-чырвоныя буйныя ружы з ярка-зялёнымі, глянцаватымі ад воску лістамі, чатыры пластмасавыя рамонкі — белае з жоўтым, нібы разрэзаныя напал вараныя яйкі, чатыры пунсова-паркалёвыя гваздзікі, да таго падобныя да сапраўдных, што рука цягнецца абламаць са сцяблін малюсенькія нсраспокнутыя бутончыкі, якія звычайна бываюць і на сапраўдных, жывых кветках.
Цяпер, калі так удала зроблена асноўная справа, засталося зазірнуць у краму — і дамоў.
У вялікі ўніверсам Сыч не заходзіць: адно, што веласіпед на вуліцы не кінеш, а другое, «балдзёж» там... Псрш выберы ў аддзеле, тады на
касу, ды ўсё запомні, ды кожламу скажы. Ён любіць маленькую, пры выездзе з горада, драўляную крамку, падобную на іхнюю вясковую; там (Сыч лічыць) і выбар большы, і веласіпед можна ўкаціць з сабою, паставіць каля дзвярэй — ніхто сварыцца не будзе. і прадаўшчыц усяго дзве, а галоўнас, казаць шмат нс трэба. Глянеш на прылавак, тыркнеш пальцам, і прадаўшчыца ўжо ведае, што чалавеку трэба: хлеба пару боханаў, селядзец, пляшку гарэлкі, кавалак каўбасы...
Назад ехаць лягчэй, сонца свеціць не ў вочы, а збоку, і шаша ад горада як бы патроху збягае ўніз і ўніз. Але Сыч рухаецца акурат з такою з хуткасцю, як і ў горад, — марудна, упарта, бы танк; сінхронна круціць педалі, і проста дзіўна, як з такой хуткасцю яшчэ ўмудрасцца трымаць вертыкальна веласіпед. Ды вось, урэшце, паваротка на вёску, адсюль нават відаць бліжлія хаты. Аднак Сыч, спусціўшыся з насыпу шашы, кіруецца ле на гэтую вясковую дарогу, а напрамкі праз луг — балазе, расы ўжо няма і ў паміне, — па ледзь прыкметных у траве слядах ад колаў трактара. Там сярод лугу, непадалёку ад хат, якраз насупраць Сычовых двух клёнаў, віднеецца агароджаны зялёны пагорак могілак.
Даўло пераваліла за поўдзснь. Над нагрэтай травою ходзіць гарачымі хвалямі паветра, дрыжыць у сіняватай смузе, аж вачам балюча... Ціха, толькі пераспелая пруткая трава стракоча аб спіцы ды аднастайна трашчаць конікі... Сыч абыякава аглядае гэтую летнюю лугавую раскошу, гэтае багацтва самых розных кветак вакол. Кветкі, нс паспееш сарваць, як у руках завялуць.
Трактарны след падводзіць прама да могілкавых вароцяў за якімі адразу ж, як зайсці, у куточку пад маладой, абцярэблелай знізу елкаю — акуратная, лядаўна пафарбаваная ў вясёла-блакітны колср агароджа. Магілка дагледжалая, зямля на ёй жоўтая, толькі дзе-нідзе прабітая свежымі іголкамі травіцы. 3-пад выпуклага авалыіага шкла на помніку, зробленым у выглядзе звычайнага аб’ёмнага трохкутніка з нержавейкі, з крыжыкам зверху, глядзіць трывожна, леяк замучала худы жалочы твар, копія даўляй павялічалай ляякаслай фотакарткі. Вось ужо дваццаць гадоў з адчым і тым жа выразам глядзіць з помніка ла Сыча гэты твар... Сыч лрыбірае з магілкі пацямнелыя за тыдзель, палілялыя кветкі, лясе і без жалю выкідвае цераз ллот у ямку, куды зносяць старыя вялкі і розны друз. Тады кладзе пад помнік свае, «свежыя» кветкі, сядае каля магільлага грудка ла цёплую траву, дастае з кашаля свой слоік-мерку, дзе ча дне, сярод жмелі забракаваных пакупнікамі чарвівых лісічак ляжаць два трэслутыя, але яшчэ цэлыя яйкі, дастае пляшку, каўбасу; вырваўшы пук травы, працірае ўзятую з-пад помліка чарачку.
Перад ты.м, як выпіць, доўга ўглядаецца ў партрэт, і твар яго пакрысе пачынае змяняцца, спаўзае з яго маска заўсёднай упэўненасці, і хутка ўжо замест скептычнага, ганарыстага, такога моцнага для сваіх гадоў мужчыны-Сыча сядзіць каля магілы прыгорблены, расслаблены, адзінокі, няшчасны чалавек... Які не разумее нічога, баіцца і гэтага жыцця і яшчэ больш — блізкай смерці, і адзінае, што ён можа — прыходзіць і туліцца вось да гэтай, такой жа адзінокай, як сам, магілкі...
КНІГІ ОНЛАЙН
