Мяжа
Андрэй Федарэнка
Выдавец: Літаратура і Мастацтва
Памер: 264с.
Мінск 2011
— Вось, Алена, — ціха кажа, трымаючы чарачку ў здаравеннай далоні, нібы сабраўшыся казаць тост, — вось і зноў я, Лена... — і вечная коснаязыкасць не дае яму нават у думках звязна пагаварыць з жонкаю.
А пагаварыць, калі б умеў складна, хацелася б багата пра што!.. Пра халодны ўжо дваццаць гадоў ложак, пра тое, што так і не забыўся ён пра сваю Алену, не здрадзіў ёй, не ўзяў нікога, не пайшоў у прымы; расказаць, які цяпер у горадзе ды і ўвогуле ў свеце «балдзёж», паплакацца на іхняга шалапутнага Юрку, сына, пра якога ўжо злосці не хапае думаць, які так і не ўзяўся за розум, хутка сорак, трэба, каб унукі былі, а ўсё не жэніцца, і ў вёску вачэй не кажа, не трэба ні бацька, ні матчына магілка... А нядаўна які фокус выкінуў — прыслаў паштоўку з 9 Мая... з Германіі! Як гэта чалавек можа апынуцца ў Германіі?! I што там, у той Германіі, можна рабіць?..
Патроху, з кожнай выпітай чарачкай Сычу робіцца лягчэй, пачынае здавацца, што і не трэба ніякіх слоў, што Алена і так усё разумее і ківае яму спагадліва, з жалем, з партрэта... Ад гарэлкі і расчуленасці ў Сыча выступаюць слёзы на вачах і ён, каб прамаргаць іх, глядзіць у высокае бела-сіняе неба, тады, калі вочы высыхаюць, углядасцца ў бок вёскі, і там, на вуліцы, каля калодзежнага «бусла», бачыць постаці дзвюх жанчын. Сыч ведае, што яны таксама бачаць яго на могілках, як ведае і тое, пра што яны могуць казаць цяпер.
— Радаўніца ў Сыча!
— У яго кожны выхадны Радаўніца.
— А што чалавежу: ні сям’і, ні хваробы — трэба ж нейкая забаўка!
Але далей абгаворваць не будуць — пабаяцца. Гэта ж як чары хто накінуў на чалавека: дваццаць гадоў так помніць і любіць нябожчыцу-жонку, так даглядаць магілку і амаль кожны выхадны насіць на яе кветкі!.. I вось за гэтую боязь, якую ён усяляс ў аднавяскоўцаў, — спрадвечную боязь звычайпых людзей перад рознымі знахарамі, ведзьмакамі, «кручанымі», дурненькімі — і даруец-
ца Сычу яго прагнасць, брахня ў вочы, незразумеласць, нелюдзімасць... Зачэпіш яго, скажаш якое слова не ў час — мала што, яшчэ хваробу накіне...
А ён вып’е, закусіць, пагаворыць са сваёю Аленаю, павышморгвае-пралоле з мяккай зямлі траву, — а ў думках перанясецца ўжо ў наступны выхадны, загадае, якая будзе пагода, можа, гуркі першыя падыдуць, мёд яшчэ ёсш>, сала, куры добра нясуцца, лісічак яшчэ па нізінах кош можна назбіраць... I зноў у горад, па кветкі.
1996 г.
ПАМАРАК
Восень, цямнес рана. У хаце стыла, няўтульна, а выпаліць грубку — шкода дроў, невядома яшчэ, якая зіма будзе. Антоля накінула куфайку, сыпнула ў кішэню пару жмень гарбузовых семак, замкнула хату і пайшла цёмнай гразкай вуліцай на другі канец вёскі, да сяброўкі Евы, — «гуляць».
Каб ведала, якая навіна яе чакае, якою бядою для яе гэты візіт прыкінецца, — лепш мерзла б у няпаленай хаце, у тэлевізар, ці ў цёмнае акно, ці ў белую столь глядзела б, а і за дзверы не выйшла б. Алс хто ж умее ўгадаць напярод?
Ідзе Антоля, сунецца па гразі. Цёмна — ног не відаць, вусцішна, ні адзін сабака не брахне. Аж чуе, нехта насустрач — чэп, чэп. Дарма, што цямень, а Антоля адразу прызнала:
— Гэта ты, Еўка?
— A то ты, Антолю?
— Я. Я да цябс.
— А я да цябе!
Да Антолі бліжэй, толькі ж сорамна за стылую хату.
— Маладзіца, каля мяне столькі гразі, што чобаты грузнуць... Мо ў твой бок сушэй.
Завярнуліся, прыйшлі да Еўкі, паскідалі ў парозе запэцканыя боты, паздымалі куфайкі. У Евы чыста, цёпла, пасярод падлогі — вялікі, звязаны з квятастых абрэзкаў круг-палавік, на крузе кот ляжыць і хрыкае. Антолінага ката не тое што на падлогу — на печ не загоніш; бывала, як пачуе мароз, дык у самую печ залазіць. Адграбе лапай засланку, залезе і грэецца каля чыгуноў.
— А гэта што? Як бы пір? — застыла Антоля, убачыўшы ііа стале пачатую бутэльку «Кагору», дзве талеркі, дзве чарачкі. — Зяць хіба прыязджаў?
— Ой, не пытай, маладзіца! He зяць, — Еўка чамусьці засаромелася, аж прыкрыла хусткаю рот. — Я ж і ішла да цябе рады прасіць...
У Антолі заблішчэлі ад цікаўнасці вочы. Вёска невялікая, тут кошка акоціцца, і то навіна.
— Дык хадзем туды, — запрасіла Еўка, пратупала ў большую хату — маленькая, зграбная, тоўсценькая, адно калываецца трохі з боку на бок, як качка. 3 малых гадоў дэфект, а мужчынам, наадварот, такая хада даспадобы. Толку, што яна, Антоля. і высокая, і роўная, бы дзяржак, ідзе — не кіўнецца, хоць шклянку вады на галаву стаў — не разалье, а ніхто не паквапіўся, не ўзяў, так і звекавала адна.
Еўка ўключыла тэлевізар, Антоля прысела на зэдлік, прытулілася да гарачай грубкі, высыпала на край зэдліка семкі:
— Бяры, — прапанавала, знарок хаваючы цікаўнасць, нібы кожны дзень тое і рабіла, што давала людзям рады.
— Ай, зубоў на іх шкода! — адмовілася Еўка, а ў самой толькі два ўстаўныя, і то кутнія. Засмяялася нечаму свайму, паківала галавою: — Гэта ж Кузьма прыходзіў, — сказала, сама дзівячыся такой падзеі.
— Чаго?
— Сысціся хоча. От выдумаў...
— Папраўдзе?! — А.чтоля нават прыліплую да губы лушпайку з семкі выцерці забылася. — А як жа... у яго ж Наста нядаўна памерла!
— Як нядаўна... У Пакровы акурат год.
Еўка ўсё пасміхалася і ківала галавою. А Антоля, агаломшаная, уставілася ў тэлевізар, у якім дон Хуліо каторую ўжо серыю ўпрошваў Сільвію пайсці за яго, глядзела, слухала і нічога не разумела. Як жа так?.. Шго ж гэта будзе?.. Яны ж з Еўкаю аднолькавыя. Адзінокія. Яны ж і зрабіліся сяброўкамі, бо Еўка пахавала чалавека і як бы зраўнялася з Антоляй, ім ужо не было чаго дзяліць. Хай у Еўкі дачка, зяць, унукі — але ж далёка, у горадзе, гады ў рады наязджаюць...
1 хіба кепска ім было адным? У Еўкі — карова, у Антолі — поплаўчык. Прыйдзе Кузьма, скосіць, яны абедзве раструсяць, высушаць, пераносяць памалу ношкамі да Еўкі ў хлеў. Малака, сыроваткі, сыру, само сабою, хапае абедзвюм. Бульбу трэба садзіць — Кузьма возьме каня. Паарэ адной і другой, пасадзяць... Капаць трэба — Еўка сама ідзе да Антолі, яшчэ і зяця з дачкою вядзе, калі тыя падгадалі прыехаць. Пакапаюць сабе і Кузьму памогуць. Трэба біць кабана — дамовяцца, каму перш, каму пазней. Кузьма заколе, разбярэ, — лепшыя кавалкі нясуць адна адной, і Кузьму перападае. A то, у якое-небудзь невялікае свята, калі можна лёгкую работу рабіць, надумаюцца, пойдуць да Кузьмы, памыюць падлогу. Пабеляць столь.
А хіба кепска ім было «гуляць», вось як цяпер? Калі цёпла, відно — пасядзець на лавачцы перад хатаю, калі цёмна — кіно паглядзець у тэлевізары... Тую ж Кузьмову Насту, калі яна яшчэ была жывая, абгаварыць: як яна «за сваі.м гора век не знае», «жыве, бы ў Бога за пазухай»... А потым, калі ў адзін год памерла Наста — «рак з’еў», — яны зтой жа шчырасцю, з якой абгаворвалі, і пашкадавалі яе, і паплакалі, і абмылі... На памінках, цэлы дзень на нагах прастаяўшы, нагатавалі ўсяго, і на дзевяці былі, і на саракавінах...
Само жыццё зводзіла іх пад старасць у гэты трохкутнік: Антоля — Еўка — Кузьма. Жывіце, памагайце адно аднаму, інакш і быць не можа. I вось табе маеш. Яны пабяруцца, а ёй, Антолі, куды адной? Галавою ў пельку?..
Антоля страпянулася:
— I што ж ты надумала?
— Што ж я яму скажу, маладзічка, — у яго свае дзеці, у мяне свае, прыедуць, я ж сваім болып захачу даць, а ён сваім...
— Ідзі, маладзіца! — горача пачала ўпрошваць Антоля. — Хіба ж ты не знаеш яго дзяцей? Яны ж не п’юць, не кураць, як той казаў, баяцца дыхнуць на чалавека, хіба ж яны табе слова суперак скажуць?
— Ой, не знаю, не ведаю... А есці не так зварыш, мо ён да чаго іншага прывык, то думай, як дагадзіць...
— Што яму ўжо там выварваць — як ні згатуеш, усё лепш, чым ён сам!
Еўка пачырванела і сказала цішэй:
— Ён жа мужчына, хвароба іх знае, што ў іх там на ўме... Яшчэ ў ложак захоча.
— Дык што за канец свету, калі захоча?
— Адчапіся! Я ўжо забыла, што да чаго... Баюся.
У тэлевізары донна Сільвія, сарамліва схіліўшы чорную галаву, упарта адказвала дону Хуліо, што ёй трэба ўсё абдумаць як след. Дон Хуліо не адставаў.
— Дык гэта як, вы і распісвацца будзеце? — пацікавілася Антоля. — I пярсцёнкі мо ў вас будуць?
— От не балбачы’ — засердавала Еўка. — Пярсцёнкі... Ты ж хаця маўчы, бо я твой язык знаю.
— Цю! Калі я ўжо каму што гаварыла? От сказала табе адной, каб пасмяяцца.
— А які тут смех, маладзіца? Ідзі — дэй.
Вярталася Антоля да хаты тою ж гразкай цемраю. I што за доля такая, думала, век адна, як тычка пры дарозе, у Еўкі дзеці і ўнукі, у Кузьмы дзеці і ўнукі, а ўсё мала... У каго е — таму і Бог дае...
3 таго вечара заселі гэтыя словы стрэмкаю ў галаве. Звіняць у Bymax, як начны камар, што і не кусае, і не адчапляецца, адно дзынчыць і дзынчыць, бы насланнё якое. Каб хоць работа была, лягчэй было б. А так — якая работа ў познюю восень? Ну, вугаль з печы, з грубкі выграбці, занесці высыпаць на ярка-зялёную, пасля атавы ўжо, траву поплаўчыка. Ну, хату падмесці. Кабана, курэй пакарміць — вось і ўся работа. Соткі падпараныя, агарод пусты, толькі пачарнелыя, паламаныя цыбукі кукурузы тырчаць паўз мяжу. Холадна, пахмурна і раніцаю, і ўдзень, а чуць пад вечар — ужо і цёмна.
Да Еўкі хочацца — пагаварыць, распытаць, — а нельга. Пасвараныя сяброўкі. He вытрымала Антоля, на другі ж дзень расказала ўсім у краме:
— Гэта ж вяселле ў нас скора можа быць!
— А дзе ж у нас маладыя?
— Есць маладыя...
Еўцы пераказалі, тая засердзілася, вядома, а Антоля і сама да яе цяпер паткнуцца баіцца.
Мо тыдзень, ці пару тыдняў прайшло з той размовы, як раз, пад вечар ужо, Антоля стаіць на дварэ. Падвязвае драцянкаю плот да шула, якое абгніло ў зямлі так, што на адным стрыжні жыве, восьвось паваліцца. Аж бачыць — ідзе Кузьма, згорбіўся, накульгваючы, і вядзе за повад Еўчыну карову, а ззаду Еўка, падганяе дубцом. Аіітоля прысела, стаілася. Прайшлі і не зірнулі, адно карова павярнула да яе галаву.
I без таго горка было, але ўсё думалася: а мо раптам пашэнціць? Мо пагавораць людзі — дэй; Кузьма сабе астанецца, Еўка сабе, памірацца і зноў будуць жыць, як жылі. А цяпер так адзінока, так моташна зрабілася, што хоць ты іаласі.
Каб папраўдзе Кузьма з Еўкаю вяселле рабілі — на легкавых машынах, як Антоля ў тэлевізары бачыла, з пярсцёнкамі, з фатографам — і то не было б так крыўдна, як пасля гэтай каровы на паводчыку...
Зусім раскісла Антоля. Запусціла сябе. Hi есці не можа, ні спаць, ні работу рабіць — адно ходзіць, туляецца па хаце, па двары і думае, думае. Абы-што ў галаву лезе. Уключыць кіно, каб думкі перабіць, — а ў кіно зноў дон Хуліо ўпрошвае Сільвію... Здаецца, каб пайшоў да каго ды выгаварыўся, выліў усё з душы, дык і палягчэла б. Але каму ты пра такое скажаш? Смяяцца будуць, разнясуць па вёсцы, Еўцы перакажуць... Як памарак хто накінуў!
КНІГІ ОНЛАЙН
