Невядомы Менск. Гісторыя зьнікненьня
Кніга першая
Сяргей Абламейка
Выдавец: Радыё Свабода
Памер: 476с.
Мінск 2021
58. Язэп Драздовіч. «Дом былога судзілішча Менскага замку», 1920 год. На просьбу аўтара знаўца гісторыі беларускай муроўкі Алег Трусаў датаваў замаляваныя Драздовічам руіны канцом XVII — пачаткам XVIII стагодзьдзяў. Гэта азначае, што на тэрыторыі замку былі і іншыя камяніцы, апрача будынку суду.
59. Сустрэча Юзэфа Пілсудзкага на вакзалеў Менску.
18 верасьня 1919 году.
60. Некалькі здымкаў менскіх ходнікаў. На Замчышчы яны, паводле традыцыі, якая налічвала ў Менску шмат стагодзьдзяў, былі драўляныя. Дом па адрасе Замкавая 1 / СтараМясьніцкая 33. 1925 год. Добра відаць пачатак павольнага спуску з Замкавай гары да Нізкага рынку. Ходнік драўляны.
61. Брамы і аканіцы крамаку доме №8 па Стара-Мясьніцкай вуліцы на Замчышчы. У двары гэтага дому стаяў будынак Трыбуналу ВКЛ, які яшчэ называлі Гродзкім судом. Ходнік драўляны. 1925 год.
62. Драўляныя ходнікі былі ня толькі на Замчышчы. Вось такі ходнік каля дому №18 па вуліцы Гандлёвай, якая, зрэшты, была часткай Старога гораду. 1925 год.
63. Але і ў ніжняй частцы старога Менску былі відаць вынікі дзейнасьці славутага гарадзкога галавы Менску 1890-1901 гадоў Караля Гутэн-Чапскага і яго наступнікаў — забрукаваныя квадратнымі плітамі ходнікі. Менавіта пра гэтыя пліты, што пакрывалі большасьць ходнікаў гістарычнага Менску, у тым ліку вуліц Казьмадзям'янаўскай і Школьнай, пісаў Уладзімер Дубоўка: «Дзень стары ляжа на пліты...» Дом па адрасе Герцана, 19 / Гандлёвая, 10. 1925 год.
64. Часам ходнікі брукавалі квадратнымі плітамі наўскос. Як каля гэтага дому №13 па Ракаўскай вуліцы. 1925 год.
65. Мэтафара Дубоўкавых плітаў мела дачыненьне і да цэнтральных вуліц гістарычнага Менску, у прыватнасьці да Савецкай і адной з самых маляўнічых мураваных артэрый гораду — Урыцкага. Дом справа на перакрыжаваньні гэтых вуліц меў адрас Савецкая, 12 / Урыцкага, 54, выгляд з боку Савецкай. Многія эўрапейскія гарады маюць падобныя куточкі. Менск, на жаль, іх страціў. 1925 год.
66. Але і ў Старым горадзе была пэўная разнастайнасьць формаў пакрыцьця ходнікаў. Каля дому на рагу Нізкага рынку і вуліцы Гандлёва-Набярэжнай пліты выглядалі як гістарычны брук. 1925 год.
67. Выгляд Старога гораду з боку вуліцы Вялікай Татарскай. Фатограф знаходзіцца на мінарэце Татарскага мячэту.
Вельмі рэдкі здымак 1941 году. У Верхнім горадзе ўжо няма праваслаўнага катэдральнага Петрапаўлаўскага сабору, былой уніяцкай царквы Сьвятога Духа, зьнесенай у 1936 годзе. Тым ня менш, нягледзячы на зносы канца 20-х і 30-х гадоў Стары горад яшчэ заставаўся Старым горадам. У цэнтры на сярэднім пляне густая забудова Замчышча, у тым ліку Замкавай і Падзамкавай вуліц.
; 5-/б. Фабрыка Меншвэй № 1—кв. Дырэктара Пейгіна, А. Г. Пляц Волі, 15, кв. 4.
113-06. Фабрыка Меншвэй № 1—склад гатовага ўбраньня Н.-Ракаўская, 14/16.
112-85. Фабрыка Меншвэй № 1—фабком Ленінская, 13.
10-18. „ „ №2 Рог Валадарскага і
К. Маркса.
12-95. » „ № 3 Рог Ніжн. Рынку і Каця-
рынінскай.
■10-94. „ Млынавых жарноў—п/к
„Вулкан“ Р. Люксембург, 26.
10-59. Фабрыка Мэблеваяп к Ю.-Завальная, 6.
Ю-60. ,, „ „ магазын Кацярынінская, 5.
11-29. „ Цукерак „Прагрэс" Лекерта, 1/22.
. 7-20. „ „ п кан-
тора Унівэрсытэцкая, 24/48.
12-97. Фабрыка Шчацінавая—Бухгальтэрыя Рог Каліноўскага І Бір-
жавога зав., 14/2.
13-20. Фабрыкэ Шчацінавая—Фабком „
10-41. „ Шчогачна.-Скур.-Галян-
тар.—п/к—Бухгальт. Розы Люксембург, 26.
113-10. Фабрыка Шчотачна-Скур.-Галян-
7.
68. Старонка даведніка «Сьпіс абанэнтаў гарадзкіх тэлефонных сетак Менскай акругі сувязі» (Менск, 1929), на якой тая самая вуліца два разы названая Кацярынінскай і адзін раз — Каліноўскага.
69. Фрагмэнт «Схэмы уліц, завулкаў і пляцоў гор. Менску. Выданне Менгорсовета. 1934 г.» з назвамі некаторых вуліц цэнтральнай часткі гораду. I сьледу не засталося ад спробы назваць вуліцы ў Старым горадзе імем Францішка Скарыны і Кастуся Каліноўскага. Кацярынінская і Казьмадзям'янаўская ўжо называюцца вуліцамі Міхаіла Калініна і Дзям'яна Беднага.
С°КР*Т1,0
а пшароам
£*UPOfop
О/Ц
ГОССТР^Я QCCP
ffН!.^®нроехт нлснмроа:
текстовая часть/
ь*ее?Ль2хІ'^м?Ма;'ю'с'«чке
&. fe.<
"<Еіь5іЖЛ^-^ uP
Ф. Ленкырад 1936 год.
Об'ект ■ '^pre* Ni_
н tew. j^-L^ ІЦ1ГПЙ& 1
«7
SV
70. Тытульная старонка аднаго з тамоў генэральнага пляну Менску 1936 году, распрацаванага ленінградзкімі архітэктарамі. Праца над ім была пачатая ў 1931 годзе.
71. Аўтары генпляну Менску 1936 году. Асноўную ролю ў вызначэньні будучай пляніроўкі Менску адыгралі архітэктары Ўладзімір Вітман і Юры Кілаватаў.
72. Фрагмэнт графічнай часткі генпляну Менску 1936 году. Лявей у цэнтры, насупраць Траецкага прадмесьця ў выгіне Сьвіслачы добра відаць стадыён, а зьлева ад яго дзьве лініі — у арыгінале сінюю і чырвоную. Першая азначае новы аўтобусны маршрут, другая — новую трамвайную лінію. Трасы, паводле пляну, «прабіваліся» праз раён Старога гораду са зносам усёй яго забудовы.
73. Так ленінградзкія архітэктары ў 1930-я гады бачылі пляц Парыскай камуны перад Тэатрам опэры і балету. Уверсе зьлева за рэчкай відаць, што на месцы скапанай Замкавай гары — парк, а ўздоўж вуліцы Няміскай — шматпавярховая забудова, якая там зьявілася толькі ў 1970-я гады.
74. Фрагмэнт графічнай часткі генпляну Менску 1946 году, створанага на падставе ленінградзкага генпляну 1936 году, з дзьвюма магістралямі на тэрыторыі былога Замчышча, але без стадыёну, які праз пару гадоў усё ж пабудуюць. На месцы Старога гораду і Татарскіх агародаў меўся раскінуцца Цэнтральны парк культуры і адпачынку. Каштоўнасьць артэфакту палягае ў тым, што архітэктары пакінулі на малюнку абрысы старых менскіх вуліц. Гэта дазваляе лепш ацаніць маштаб пераўтварэньняў, якія стары Менск зазнаў.
75. Архітэктар Сяргей Шастакоў (крайні справа), 1914-1917 гады. Другі зьлева сядзіць архітэктар Аляксей Шчусеў, які пасьля Другой сусьветнай вайны браў удзел у стварэньні канцэпцыі аднаўленьня Менску.
76. Архітэктар Уладзімір Сямёнаў, другая палова 30-х гадоў XX ст.
77. Некалькі малюнкаў мастакоў, якія ўдзельнічалі ў мастацкіх выставах 1920-х гадоў і малявалі стары Менск. Такім мастак Майсей Сьляпян убачыў выхад Казьмадзям'янаўскай вуліцы на Высокі рынак.
78. Мікалай Дучыц. На Нізкім рынку. 1929 год. У цэнтры — выхад вуліцы Гандлёвай на рынкавы пляц.
79. Мікалай Дучыц. Падзамкавая вуліца. За сьпінай мастака — Сьвіслач. На гары зьлева плянаваўся бульвар для турыстаў. 1930 год, пастэль.
80. Міхась Тычына. Гродзкі суд на Замчышчы. 1924 год.
81. Міхась Тычына. Выхад Казьмадзям'янаўскай вуліцы на Высокі рынак. 1930 год.
82. Міхась Філіnoвіч. Дом Сапегаў XVII стагодзьдзя за дамініканскім касьцёлам. 1924 год.
83. Міхась Філіповіч. Пакой на першым паверсе Дому Сапегаў. 1924 год.
84. У 1960-я гады мастак Мэер Аксэльрод стварыў сэрыю малюнкаў на падставе сваіх эскізаў 1920-х гадоў. Нізкі рынак пасьля зносу цэлага кварталу з боку Замчышча. 1968 год.
85. Мэер Аксэльрод. Завальная вуліца. 1968 год.
Крыніцы ілюстрацыяў
Беларускі дзяржаўны архіў навукова-тэхнічнай дакумэнтацыі, Менск — 26, 33, 41, 42, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 69, 70, 71, 72, 74
Беларускі дзяржаўны архіў кінафотафонадакумэнтаў, Дзяржынск — 8, 25, 37
Нацыянальны гістарычны музэй Рэспублікі Беларусь, Менск — 16, 17, 18, 27, 28, 34, 78, 82, 83
Нацыянальны мастацкі музэй Рэспублікі Беларусь, Менск — 55, 56, 57, 58, 80, 81
Цэнтральная навуковая бібліятэка імя Якуба Коласа Нацыянальнай Акадэміі Навук Беларусі, Менск — 20, 53, 54
Фэдэральны архіў, Кобленц, Нямеччына — 3, 11, 12, 13, 14, 39, 40, 44, 45, 47
Вайсковы архіў Баварыі, Мюнхэн, Нямеччына — 2, 46
Нацыянальны музэй, Варшава, Польшча — 7, 38
Цэнтральны вайсковы архіў, Варшава, Польшча — 43, 59
Збор краязнаўцы Паўла Растоўцава, Менск — 9,15,19, 22, 23, 30, 32, 48, 49, 50, 51, 52, 67, 75, 76
Мэмарыяльны комплекс Яд Вашэм, Ерусалім, Ізраіль — 21
Збор сям’і Мэера Аксэльрода — 84, 85
Збор аўтара — 10, 31, 79
Часопіс «Фотографнческая мллюстрацмя», 1863 — 4
3 кнігі Канстанціна Случэўскага «По Северо-Западу Россям», том II «По Западу Росслм», СПб, 1897 — 5
3 альбому «Внды г. Ммнска», Мн, 1904, Нзданне С. А. Некрасова — 6
3 кнігі «Т-во “Проводняк” заводы в Рмге», 1906 — 24
Кадар з кінафільму рэжысэра Юрыя Тарыча «Лясная быль», 1926 — 35
Сьпіс абанэнтаў гарадзкіх тэлефонных сетак Менскай акругі сувязі. Менск, 1929 — 68
Зьвязда. 3 красавіка 1929 — 29
Чырвоная Беларусь. 1930. №2 — 36
Советская Белоруссня. 17 студзеня 1941 — 73
Наш край. 1926. №2-3 — 77
Скароты назваў архіўных установаў
БДАНТД — Беларускі дзяржаўны архіў навукова-тэхнічнай дакумэнтацыі, Менск
ДАМн — Дзяржаўны архіў Менскай вобласьці
НАРБ — Нацыянальны архіў Рэспублікі Беларусь
ЦНА НАНБ — Цэнтральны навуковы архіў Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі
Паказьнік асобаў
A
Абрантовіч Фабіян 63, 65, 76
Адзярыха Міхась 183
Ажгірэй Анатоль (Анатоль Вольны) 142
Азбукін Мікалай 132, 139, 195, 198, 199, 251, 253, 290
Азгур Заір 369
Аксэльрод Мэер 260
Акулік Міхаіл 297
Алёшын Вадзім 359, 360
Аляксееў Леанід 202
Аляксей Міхайлавіч 94
Аляксюк Павал 65
Аляхновіч Францішак 65, 79
Аніхоўскі Аляксандар 256, 257, 272
Апанскі Іосіф 128, 161, 169, 296
Арлоў Уладзімер 66
Аршанскі Бэр 143, 149
Асмалоўскі Ежы 75
Асмалоўскі Міхаіл 17
Астрога Віктар 73, 78
Астроскі Канстанцін 95
Аўгулевіч 203, 207, 230
Аўсянік Антон 65, 76
Б
Багдановіч Максім 255
Бадунова Палута 65, 98
Баліцкі Антон 172, 201
Бамбешка Іванна 214, 223, 224
Баравы Расьціслаў 16, 31, 90
Барсукова Л. 224
Бачароў Юры 331, 337
Белаконь В. 310
Бернштэйн Г. 440
Блахіна-Ваганава В. 416
Блізьнюк 296
Богуш-Сестранцэвіч Станіслаў 213
Бон Томас 17
Бона Сфорца 95
Брынкевіч В. 316
Брэсьлер Пётра 372, 380, 387
Бугаенка Валянціна 120
Булак-Балаховіч Станіслаў 59
Бунін 376
Бурдзейка А. 224
Быкава Н. 312
Бэрыя Лаўрэнці 408, 419
Бядуля Зьмітрок гл. Плаўнік Самуіл
Бялуга Мікалай 201
Бялькевіч Янка 65
В
Валасевіч 161
Вальфсон Сямён 396
Варанкова Ірына 17
Васілевіч 140
Васілеўская Нона 169
Васілеўскі Д. 183
Васількоў Іосіф 191
Васкабойнікаў 298, 301, 302
Вітман Уладзімір 407, 409, 421
Воінаў Аляксандар 421
Волкаў Анатоль 259
Вольскі П. 231, 234, 304, 306, 313, 322, 325, 382
КНІГІ ОНЛАЙН
