Пачынальнікі
З гіст.-літар. матэрыялаў XIX ст.
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 549с.
Мінск 2003
He встречая препятствнй к удовлетворенню настояшего ходатайства, ймею честь покорнейше проснть ваше высокопревосходйтельство, не йзволйте лй прйзнать возможным разрешйть выдать Марцмнкевйчу просймый паспорт.
Губернатор Токарев
За правйтеля канцелярйй Мозголсвскйй
Рэзалюцыя алоўкам: Отказать. 5.II.
Л. 22. Арыгінал
№ 5
[Віленскі генерал-губернатар.] 9 февраля 1870 г. № 416.
Г. мйнскому губернатору.
Вследствйе представленйя от 25-го мйнувшего января за № 492-м' ймею честь уведомвть в[аше] пр[евосходйтельст]во, что по степенй полйТйческой неблагонадежностй поменійка Вмкентйя Марцйнкевйча2, за что он состойт под полйцейскйм надзором, не прйзнается возможным уволйть йз места его постоянного жйтельства3.
Подпйсал: П[омоіднйк] г[енерал]-г[убернатора] князь Багратмон Л. 23. Водпуск-чарнавік
1 Гл. дакумент № 4.
2 Удакуменце: Марцынкевяча.
3 Спачатку было: ...Марцынкевнча, не прнзнается возможным выдать ему годнчный паспорт в С.-Петербург, Царство Польское, Ковенскую н Внленскую губерннн.
№ 6
Его высокопревосходйтельству господйну главному начальнйку Северо-Западного края
Помешвка Мйнской губернйй й уезда Вйкентвя Мванова Марцйнкевйча
Прошенйе
Дряхлый 63-летнйй старец осмелйваюсь утруждать ваше высокопревосходнтельство всепокорнейшею моею просьбою, умоляя правосудмя й мйлостй вашей!
По прйчйне дерзостй моей дочерй, жйвшей не прй мне, й пронырства мойх врагов, успевшйх оклеветать меня в 1863 году перед правйтельством, надо мною назначен был полнцейскйй надзор, который не снят й поныне. Это обстоятельство заставйло меня не отлучаться йз места моего жйтельства. Хутор мой так мал й нйчтожен, что едйнственным средством пропйтанйя моего семейства было по 1863 год занятйе доверенностямй, чего я ныне, сйдя дома, совершенно лйшйлся, чем доведен до крайне бедственного положенйя.
Ныне дворянйн Коржонтковскйй дал мне доверенность, которой копйю прй сем представляю', хлопотать о полученйй для него наследства в Амернке, после умершего дядй его Генрйха Коржонтковского, й тем дал средство йсправнть мое нйіценское состоянйе.
В. Дунін-Марцінкевіч з дачкой Камілай і групай мінчан
Доверенность эта требует моей поездкй в разные места, чтобы выхлопотать метрйческйе выпйсй й прочйе документы, доказываюшне блйжайшее родство моего верйтеля с умершнм в Амерйке дядею. На таковую поездку нуждаясь паспорта2, я, упросйв соседствуюшнх трех помешйков снабдйть меня поручйтельством, таковое с удостоверенмем полйцйй о нейменйй препятствня к упомянутой моей отлучке в Царство Польское, губернйй Вйленскую й Ковенскую, а также й в столнцу, просйл его превосходйтельства г. мйнского губернатора [относйтельно] выдачй паспорта, но в сем мне отказано.
Такой необыкновенный случай йсправленйя домашнего быта раз в жйзнй мне достался, то желая оным воспользоваться, осмелнваюсь упрашнвать ваше высокопревосходйтельство, прйняв в уваженйе поручйтельство трех помешйков, которые ручаются за меня не только свойм достоянйем, но даже й лйчностью, а также удостоверенйе полйцйй о ненменйй препятствня к моей отлучке, разрешйть мне выдачу годйчного паспорта ежелй уже не в С.-Петербург, то по крайней мере в Царство Польское, тоже в Вйленскую й Ковенскую губернйй, этйм спасете почтй от голодной смертн бедное семейство.
Ваше высокопревосходйтельство, будьте велйкодушный! дозвольте мне заработать кусок хлеба! Поверьте, что я, прй старостй мойх лет, й для себя желаю спокойствйя, й мойм поручнтелям не ймел бы сердца прйчйнйть хлопот. Едйнственная цель моей поездкй — выхлопотать законные документы, доказываюіцйе блйжайшее родство моего верйтеля с умершнм
в Амерйке его дядею, а вместе й наследство по нем, сутествуюіцее в Амерйканском банке, о чем многократно й газеты оповеіцалй.
Вйкентай МарцйнкевйЧ Февраля 16 дня 1870 года
Жйтельство просйтеля Мйнской губернйй й уезда 2-го стана в йменйй Люцынке
Рэзалюцыя алоўкам: Отказать. 5.III.3
Лл. 24—24 адв., 28—28 адв. Арыгінал. На гербавай паперы
1 Гл. гэту ж справу, лл. 25—25 адв., 27.
2 Так у арыгінале.
3 В. Дунін-Марцінкевіч быў вызвалены ад паліцэйскага нагляду ў 1872—1874 гг. (гл.: У. С о д а л ь. Калі ж быў зняты нагляд? «Літаратура і мастацтва», 13 снежня 1974 г.), але неўзабаве нагляд за пісьменнікам — на гэты раз сакрэтны — устанаўліваецца зноў (гл. наступны дакумент).
3 ВЕДАМАСЦІ 1876 г. ПРА АСОБ, ШТО ЗНАХОДЗІЛІСЯ ПАД НАГЛЯДАМ ПАЛІЦЫІ
19 снежня 1876 г. ведамасць пра паднаглядных па Мінскаму пав. накіравана павятоеым спраўнікам В. М. Дабравольскім мінскаму губернатару. У арыгінале, які захоўваецца ў ІІДГА БССР у Мінску, ф. 295, eon. 1, спр. 3024, лл. 21 адв.—22, матэрыял пададзены ў выглядзе табліцы.
№7.
Чйн, званйе, ймя, фамйЛйя й какой губернйй уроженец. Лета от роду. — Помеіцнк Мйнского уезда Вйкентйй Нванов Марцйнкевнч, 56 [лет], его дочь Цезарйна, 21 [год]1.
По какому распоряженню й за что йменно подвергнут надзору. — Прежде состоял под надзором по подозренйю в полйтйчсскйх делах, а ныне учрежден надзор по предпйсанйю г. мйнского губернатора от 10 октября 1876 г. за № 634 за открытне учйлйша2 без разрешення правйтельства.
С которого временй состонт под надзором. — С 19 октября 1876 г.
На какой срок нлн без срока подвергнут надзору н какому нменно: гласному нлн секретному. — Без срока негласному.
Где учрежден надзор, на месте лн жнтельства нлй выслан нз другой губерннн, й чем занймается. — В нменйй Люцйнке, где занймается хозяйством.
Получает лй от казны содержанйе й сколько. — [He получает]3.
Нмеет лй семейство й где оно находнтся. — Нмеет детей в йменйй Люцйнке.
Еслй умер, то где й когда йменно. — [Находйтся в жйвых].
Еслн выбыл нз-под надзора, то по какой прнчнне, с чьего разрешення, куда н когда. — [He выбыл].
Аттестацня. — [Поведення хорошего].
1 У сапраўднасці В. Дуніну-Марцінкевічу было каля 69 гадоў. Старэйшай была / дачка Цэзарына, якая ўдзельнічала ў падзеях 1863 г.
2 Пра гэту школу гл. ніжэй успаміны Ядвігіна 111., стар. 170—WF.
’ Тут і далей словы, узятыя ў квадратныя дужкі, прастаўлены намі замест «то же» у арыгінале.
НЕКРАЛОГ У «KRAJU»
«Кгаі» — польскі грамадска-палітычны штотыднёвік буржуазна-ліберальнага кірунку. Выдаваўся ў Пецярбургу ў 1882—1906 гг. Публікуемы некралог складзены рэдакцыяй часопіса на аснове падрабязнай біяграфіі В. Дуніна-Марцінкевіча, прысланай Аляксандрам Ельскім. Змешчаны ў № 10 «Kraju» ад 10 (22) сакавіка 1885 г., стар. 21. Падпісаны псеўданімам Ельскага еіі. Назва ў арыгінале: Piesniarz bialoruski.
БЕЛАРУСКІ ПЯСНЯР
Чалавека, які пару месяцаў назад пісаў нам пра сябе, «што адной нагой ужо стаіць у магіле» (№ 5 «Kraju»)1, аматара народных рэчаў, перакладчыка на беларускую мову «Пана Тадэвуша», няма ў жывых. 3 падрабязнай яго біяграфіі, напісанай п. Аляксандрам Ельскім, бяром для нашага часопіса змястоўнае апісанне перыпетый гэтага жыцця, прысвечанага аж да апошняй хвіліны, сярод няўдач, нікому з нас не чужых, справе «малодшай сваёй браціі».
Нарадзіўшыся ў 1807 г. у Бабруйскім павеце, у фальварку Панюшкавічы над Бярэзінай, Марцінкевіч наведваў школу ў Бабруйску, якую скончыў у 1826 г. У Пецярбургскім універсітэце2, на медыцынскім факультэце, заставаўся толькі да 1828 г.; вярнуўся адтуль у родную старонку і атрымаў урадавую пасаду ў рымскакаталіцкай кансісторыі ў Мінску. Блізкія яго (бацька Ян і матка з роду Валчацкіх3) зямельнай уласнасці не мелі, кіравалі маёнткам сваяка, мітрапаліта Сестржанцэвіча. Рэдкі ва ўмовах тагачаснага нашага грамадства прыклад працавітасці і нават самаахвярнасці паказаў юнак, звязаны сваяцтвам з такімі высокімі асобамі, калі, застаючыся на ўрадавай службе, выступіў адначасова на сцэне мінскага тэатра.
3 народам зблізіўся Марцінкевіч рана, аднак у больш трывалыя, блізкія адносіны з ім увайшоў толькі з 1840 г., з моманту, калі за свае сціплыя зберажэнні набыў невялікі маёнтак Люцынка, які знаходзіцца на заходняй ускраіне Мінскага пав. Першай літаратурнай працай на мясцовай мове, напалову польскай, напалову беларускай, была «Сялянка»,
выдадзеная ў 1846 г. у Вільні; гэта была двухактовая4 камедыя, якая з поспехам ставілася ў мінскім тэатры і ў якой галоўную ролю войта Навума іграў сам аўтар. У 1855 г. выйшлі ў Мінску беларускія аповесці Марцінкевіча «Гапон» і «Вечарніцы». 3 прадмовы да «Гапона» п. Ельскі прыводзіць сапраўды цікавы і характэрны ўрывак. Запэўнівае ў ёй аўтар, што сваю аповесць напісаў на аснове сапраўднага здарэння з той мэтай, каб памешчыкі пры выбары афіцыялістаў5 звярталі пільную ўвагу на іх мараль і нораў, «таму што тыя, злоўжываючы ўладай, выклікаюць гэтым нянавісць да паноў, калі, наадварот, задачай з’яўляецца аб’яднанне ў імя агульных інтарэсаў». Гэтыя аповесці, аднак, не былі да густу памешчыкам; аўтара падтрымлівала толькі крытыка; прыхільныя рэцэнзіі змясціў нейкі п. Р. М. у «Gazecie Warszawskiej»6 і Сыракомля ў «Gazecie Codziennej»7.
У 1856 г. выдае Марцінкевіч зборнік беларускіх і польскіх аповесцей пад цудоўнай агульнай назвай «Цікавішся? — Прачытай», прысвечаны бабруйскаму маршалку Лапе8 з Рудабелкі; ёсць тут і беларускі верш Марцінкевіча пад назвай «Купала» (ці польская Sobotka). He ведаючы стомы ў працы, не даючы збіць сябе з панталыку засцянковым плёткам, ужо ў 1857 г. друкуе наш «гмінаман»9 у Мінску свайго «Дудара беларускага» і бярэцца за пераклад «Пана Тадэвуша». Дабіўшыся даверу вырашальных сфер, асабліва ў асобе ўплывовага цэнзара Паўла Кукальніка, які (як кажа Марцінкевіч у адным са сваіх пісем) «быў шчырым прыхільнікам славянскага братэрства», перакладчык Міцкевіча быў упэўнены, што яму ўдасца ўзбагаціць бедную народную літаратуру роднага краю перакладам шэдэўра літоўскага вестуна. Сапраўды ў 1858 г., атрымаўшы папярэднюю згоду, Марцінкевіч аддаў пераклад у друк. Выданне ўзяў на сябе Сыркін. На жаль, Кукальнік выехаў быў у тую пару на пэўны час з Вільні, а чыноўнік, што замяшчаў яго (п. Мухін), быў іншай думкі. За выключэннем некалькіх экземпляраў, якія разышліся прыватным шляхам, тыраж не трапіў на паліцы кнігарняў. Апошняй, надрукаванай у 1861 г. у Вільні працай Марцінкевіча была аповесць на польскай мове пад назвай «Люцынка, або Шведы на Літве».
Жывучы ўвесь гэты час у Мінску з сям’ёй, аўтар «Дудара беларускага» быў душой гуртка, які групаваўся вакол яго і да якога між іншымі належалі: Адам Шэмеш10, мастак-жывапісец і эрудыт; Адам Пянькевіч11, паэт; Ігнат Легатовіч, бібліёграф, паэт і педагог; Ігнат Кржыжаноўскі12, скрыпач і г. д. У 1855 г., калі Сыракомля наведаў Мінск і збіраў матэрыялы да гісторыі гэтага горада (якія пазней друкаваліся ў «Тесе Wilenskiej» Кіркора)13, памяць гасцявання ў Марцінкевіча паэт пакінуў у вершы, надрукаваным у
КНІГІ ОНЛАЙН
