КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Бабёр плыве ўздоўж берага, пакуль не знікае ў зарасніках рагозу. Я гляджу на гадзіннік: 7 гадзін 15 мінут. Да мяне падыходзіць Леанід Васільевіч, які скончыў свае доследы на балоце. Я паказваю яму, дзе праплыў бабёр, дзе вылазіў на бераг і ў якім напрамку знік. — Бабры ў нас не вельмі палахлівыя,— гаворыць ён.— Падпускаюць да сябе даволі блізка. Пад вечар іх часта можна бачыць. — А днём? — пытаюся я. — Амаль ніколі. Бабры не выносяць гарачыні і не любяць яркага сонца. Уся дзейнасць іх праходзіць пераважна ўначы. Бабёр, якога вы наглядалі, жыве, мабыць, у хатцы нумар 147, недалёка адсюль. Увесь дзень ён адпачываў, як і ўсе прыстойныя бабры, у сябе дома. Пад канец дня, перад захадам сонца, ён вынырнуў з хаткі, паплаваў некаторы час каля жылля, асвяжыўся ў халаднаватай вадзе, закусіў, прывёў у парадак свой туалет і цяпер паплыў у канал на працяглую начную жыроўку. Раніцай ён вернецца дамоў адпачываць. — Хацелася б паглядзець, як валяць бабры дрэвы,— заўважыў я. — Зараз яны гэтым не займаюцца,— адказаў Леанід Васільевіч.— Для таго каб убачыць баброў за работай, за будаўніцтвам хатак і плацін, за нарыхтоўкай харчовых запасаў, трэба вам прыехаць сюды ўвосень. Будаўнічы сезон пачынаецца ў іх у верасні. Улетку яны толькі жыруюць. — Што ж,— кажу я,— нічога не зробіш. Прыйдзецца пачакаць восені і прыехаць сюды яшчэ раз. Мы стаім некалькі хвілін на мыску. Цёплы летні вечар павольна і непрыкметна апускаецца над ракой. Мы вяртаемся тым жа шляхам, па левым беразе канала, у Крайцы і прыходзім дадому ў дзесяць гадзін вечара. УРОЧЫШЧА ЗАЛАЗЫ Сёння ўвечары я зноў пайшоў ва ўрочышча Залазы, на гэты раз па правым беразе канала. Дайшоўшы да трэцяга шлюза — шлюзы на канале называюцца тут «залазамі», адсюль і назва ўрочышча,— я павярнуў управа і апынуўся на паўкруілай градзе, ці касе, якая ў форме маладзіка ўзвышаецца над поймай Бярэзіны. Града гэтая, ці, як тут кажуць, «грыўка», падобна да штучна зробленага сярод балота насыпу, але створана яна, хутчэй за ўсё, наносамі Бярэзіны ў час паводак. Уся яна густа зарасла высокай травой. На ёй узвышаюцца дубы, і адзінокія, і невялікімі групамі, прасціраючы над касой сваё вузлаватае, кучаравае голле. 3 грэблі касы далёка відаць наваколле. На супрацьлеглым беразе звілістай Бярэзіны адзінока высіцца сярод балота стары сухі дуб з вялікім гняздом. Тут, каля гэтага гнязда, і была падстрэлена егерам самка арлана-белахвоста. Я спрабую прайсці да бабровай хаткі нумар 147 па беразе Бярэзіны, але прабрацца туды немагчыма. Дажджы, што ішлі некалькі дзён запар, ператварылі балоцісты луг, які цягнецца ад «грыўкі» да берага ракі, у непраходную дрыгву. Я вяртаюся да канала і пераходжу па шлюзе на левы бераг, а адтуль іду на знаёмы мысок, дзе канал злучаецца з Бярэзінай. Ледзь толькі заняў я пазіцыю на мыску, як у вадзе з’яўляецца бабёр і плыве ў мой бок. На гадзінніку 7 гадзін 20 мінут. Дзіўнае супадзенне! Мабыць, бабёр з хаткі нумар 147, калі гэта той самы, якога я бачыў раней, досыць сталы ў сваіх прывычках. Праўда, датычыцца гэта толькі часу, а не маршруту. На гэты раз бабёр змяніў напрамак сваёй прагулкі. Мінуўшы вусце канала, ён плыве ўніз па рацэ і хутка знікае за бліжэйшым паваротам. ПЕРАД АД’ЕЗДАМ Заўтра мне трэба вяртацца дамоў. Перад ад’ездам я вырашыў паглядзець яшчэ раз на Бярэзіну. Гадзіны ў дзве я выйшаў з канторы запаведніка і пайшоў у бок ракі праз сухі сасновы бор, які акружае сядзібу. Дарога вядзе між пясчаных узгоркаў з рэдкімі, але высокімі соснамі і кустамі ядлоўцу. Прайшоўшы кіламетры тры сасновым борам, я выходжу да ракі. Лес тут раптоўна абрываецца, дарога ідзе ўніз. Сосны змяняюцца групай маладых бярозак, вольхай і лазняком. Мінуўшы невялікі балоцісты луг, я дабіраюся да Бярэзіны. Яна тут значна вузей, чым Свіслач у Мінску, але гэткая ж, калі не больш, звілістая. Павольна цячэ яна сярод заліўных лугоў, утвараючы шырокія плёсы з жоўтымі і белымі гарлачыкамі і шматлікія затокі — прытулак дзікіх качак. Ля самай вады растуць кустамі лаза і вольха. На зялёных лугах цвіце жоўтымі плямамі курыная слепата. Дзе-нідзе чырванее конскае шчаўе. На тым беразе ходзіць бусел. 3 высокай травы ўзлятаюць дзікія качкі. На гарызонце сінеюць лясы. Вясной, у часе паводкі, уся гэтая балоцістая раўніна зліваецца з Бярэзінай у адно суцэльнае мора. 3 гэтага боку лесу бялеюць тонкія і стройныя бярозкі. Можа, ім абавязана Бярэзіна, ці, як кажуць заўсёды мясцовыя жыхары, Бяроза, сваім імем? Ёсць у народзе паданне, быццам яна бярэ свой пачатак з маленькай крыніцы, якая выцякае з-пад карэнняў старой бярозы ў балоцістым бярэзніку. Таму рака і называецца — Бяроза, ці Бярэзіна. Можа, гэта і сапраўды так?.. Ціхі, мірны пейзаж. На супрацьлеглым беразе віднеецца вёска Брод. Злева тырчаць рэшткі вялікага, узарванага і разбуранага ў час вайны моста. На той бераг можна цяпер пераправіцца толькі на лодцы. Над разбураным мостам ляціць у шэрым небе шуляк. «Добра яму,— падумаў я,— маючы крылы». Калі б гэты мост быў цэлы, рушыў бы я адсюль адразу на мястэчка Мсціж — да яго ж усяго пятнаццаць кіламетраў ад Брода. А так прыходзіцца ехаць у абход цераз Бягомль, рабіць лішнія семдзесят кіламетраў. Паглядзеўшы ўслед шуляку, які пераляцеў цераз Бярэзіну і знік за вёскай, я пайшоў назад у Крайцы. На другі дзень, развітаўшыся з дырэктарам і работнікамі запаведніка, я выехаў цераз Бягомль, Мсціж і Зембін у Барысаў, а адтуль, цягніком, у Мінск, з цвёрдым намерам вярнуцца сюды восенню, каб паглядзець, як валяць бабры дрэвы, як будуюць яны сабе хаткі і як рыхтуюць харчовыя запасы на ўсю доўгую і суровую зіму. ЗНАЁМЫМ ШЛЯХАМ Пабываць зноў у Бярэзінскім запаведніку мне давялося толькі праз год. Неяк пад вечар, у пачатку верасня 1948 года, я выехаў на машыне знаёмым шляхам па Лагойскім тракце. У вячэрнім змроку хвалямі разбягаюцца невысокія ўзгоркі, цьмяна пабліскваюць у нізінах шматлікія звілістыя рэчкі. Хутка надыходзіць ноч, па-восеньску халодная і вільготная. Між Плешчаніцамі і Бягомлем у яркім святле нашых фар апынуўся заяц. Замест таго каб кінуцца адразу ўбок, ён імчыць па дарозе наперад. Заяц намагаецца ўцячы ад машыны па простай лініі. 3 неймавернай хуткасцю, як страла, ляціць ён па светлавой дарожцы, атуленай цемрай, нібы між дзвюх чорных сцен. Некалькі хвілін цягнецца гэтая шалёная, але няроўная гонка. Дзе ж там вытрымаць заечаму сэрцу і доўгім нагам супроць машыны! Вось ён ужо амаль пад самымі коламі. Сабраўшы апошнія сілы, заяц высока падскоквае ўгору, робіць у паветры дугу і, апынуўшыся ў цемры, выратоўваецца ад немінучай пагібелі. Недалёка ад Бягомля з’явіўся ў асветленай паласе перад машынай другі заяц. Гэты ўсё бяжыць і бяжыць па дарозе на ўсю моц, а скокнуць убок не здагадваецца. Машына дагнала яго і падбіла шынай. Касавокі небарака застаўся ляжаць на дарозе, забіты на месцы, без якіх-небудзь знешніх пашкоджанняў. Шафёр спыніў машыну, падняў зайца і паклаў яго ў кузаў. — Заўтра нядзеля,— сказаў ён.— Добры абед будзе. Узышоў месяц. У нізінах, над рэчкамі, над паплавамі, павольна ўзнімаецца туман. Абапал дарогі вырас цёмны лес. — Чаму заяц бяжыць па асветленай паласе заўсёды толькі наперад? — пытае ў мяне шафёр. Ён лічыць, відавочна, сваім абавязкам растлумачыць мне паводзіны зайца, бо сам адразу і адказвае: — Яго асляпляе святло машыны. Ён бачыць перад сабой толькі светлую паласу дарогі, нібы калідор між дзвюх чорных сцен, і думае, што яму можна бегчы толькі ў адным напрамку — далей па калідоры, што ў гэтым яго адзіны ратунак. Вось і бяжыць ён усё наперад, пакуль сілы хопіць. — А першы заяц? — спытаў я, каб падтрымаць размову. — Першаму зайцу пашанцавала выпадкова,— адказаў шафёр.— Ён бег каля самага краю, перад правым колам. Ратуючыся з-пад машыны, ён скокнуў, не гледзячы куды, і незнарок апынуўся па-за межамі светлай паласы. Тут да яго адразу вярнуліся і нармальны зрок, і ўсе пачуцці. Ад месяца ўсё навакол пасвятлела. Мільгаюць па баках прыдарожныя слупы. За Бягомлем на дарогу перад намі выйшаў воўк. Характэрная постаць яго аддзялілася раптам ад цёмнай заслоны лесу і апынулася ў светлай паласе дарогі. Звер спыніўся і глянуў у наш бок. Вочы яго ўспыхнулі зялёным агнём. Ён павярнуўся ўсім тулавам і павольна перайшоў дарогу. — Каб яго ваўкі! — вылаяўся шафёр.— Жыцця няма ад гэтых шэрых разбойнікаў. Надта яны шкодзяць. Каб не месяц, можа, і ён кінуўся б ад нас па дарозе? От каб яго дагнаць і падбіць, як таго зайца! На 124-м кіламетры ад Мінска мы павярнулі з тракту ўправа. Серабрыстае, халоднае святло месяца льецца над высокімі змрочнымі ялінамі. Ад цёмнай вады канала патыхае вільгаццю. Узнімаецца густы малочна-белы туман. АДНАЎЛЕННЕ ФЕРМЫ Пераначаваўшы на канапе ў дырэктарскім кабінеце, я выходжу раніцай з канторы. Сонца даўно ўжо разагнала туман і цяпер, пасля халоднай ночы, свеціць асабліва ярка і лагодна. У сасновым бары стукаюць дзятлы. Па гонтавым даху дырэктарскага дома жвава скачуць вясёлыя пліскі. Зігзагамі прарэзваюць паветра стрыжы і ластаўкі. Шмат чаго змянілася за гэты час у запаведніку. Выраслі новыя будынкі, багата папоўніўся экспанатамі адноўлены заалагічны музей. Леанід Васільевіч паказвае мне гадавальнік, што будуецца для ласёў. У сасновым бары, каля самай сядзібы запаведніка, выдзелены для гэтай мэты ўчастак зямлі памерам у адзін гектар. На ўчастку растуць і старыя высокія хвоі, і густы малады падлесак. Глеба тут сухая, пакрытая белым мохам, верасам і бруснічнікам. Вакол участка, адзначанага слупамі, будуецца паркан з сасновых бярвенняў, дастаткова моцны і трывалы, каб ласі не маглі яго паваліць, і дастаткова высокі, каб яны не маглі цераз яго пераскочыць. У цёплым сонечным паветры пахне верасам і жывіцай. — У наступным годзе,— гаворыць Леанід Васільевіч,— ласіная ферма будзе ў нас цалкам адноўлена. Вясной мы адловім некалькі маладых ласёў і будзем іх трымаць у гэтым гадавальніку, хоць і за парканам, але ва ўмовах, вельмі блізкіх да прыродных. Доследы па прыручэнні ласёў, паспяхова распачатыя да вайны, будуць намі працягвацца. Пра гэтыя доследы вам можа расказаць шмат цікавага наш заатэхнік Вадзім Аляксандравіч. Ён займаецца вывучэннем парнакапытных жывёл і наглядае за пабудовай фермы.