КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вось нібыта і «спраўдзілася» старая прыкмета: заяц дарогу перабег. НА БУЗЯНЦЫ Каля першага шлюза спушчана на ваду новая лодка, зробленая Аляшкевічам. Жалезныя вілкі для вёслаў зрабіў таксама ён у сваёй кузні. Леанід Васільевіч садзіцца за руль, Аляшкевіч бярэцца за вёслы. Мы плывём па рацэ Бузянцы. Дзень выдаўся ясны, сонечны. Цёпла, нават спякотна, нібы ўлетку. У спакойнай вадзе адлюстроўваецца і блакітнае неба з белымі нерухомымі воблачкамі, і стагі сена на паплавах, і зялёны нізкі бераг з асакой, чаротам і лазою. Толькі бусла не хапае для паўнаты пейзажу. — Буслы адсюль яшчэ ў канцы жніўня паляцелі на групоўку ў пойму Бярозы,— гаворыць Аляшкевіч, нібы адгадаўшы мае думкі,— а жоравы пачынаюць групавацца. У чорным тарфяністым зрэзе берага мы ўбачылі на ўзроўні вады, пад зялёнай скошанай асакой, бабровыя норы. У лодцы пачынаецца размова пра баброў. — Бывае так,— кажа Аляшкевіч,— што жывуць бабры доўга ў адной мясцовасці, а потым раптам знікнуць усе разам, нібы па камандзе, кінуўшы свае хаткі ды норы, і з’явяцца нечакана ў другім месцы, дзе іх раней ніколі не было. — Прычына тут у харчах,— адказвае Леанід Васільевіч.— Бабры пакідаюць свае паселішчы, калі вакол няма чаго есці, калі знішчана кармавая база. Тады яны перасяляюцца ў другія, некранутыя мясціны. Харчовая база аднаўляецца на працягу трох — пяці гадоў. Тым часам знішчаецца расліннасць там, куды яны перасяліліся, і бабры вяртаюцца з новага ўчастка на сваё старое месца, рамантуюць пакінутыя хаткі і жывуць, пакуль не адновіцца харчовая база ў толькі што спустошанай імі мясцовасці. Такі ў іх ідзе кругаварот. — А чаму,— пытаецца Аляшкевіч,— калі проста скасіць ці высечы лазняк, ён аднаўляецца на другі год, а пасля баброў увесь чыста пасохне, счарнее і аднавіцца можа толькі праз некалькі гадоў? I на гэта ў Леаніда Васільевіча знаходзіцца вычарпальны адказ. — Косяць ці высякаюць адначасова ўсю плошчу,— гаворыць ён.— Адначасова яна ўся і аднаўляецца. A бабры знішчаюць расліннасць нераўнамерна, паступова і не падрад. Летам яны адкрываюць доступ у разрэджаныя зараснікі сонечным праменням, а зімою — холаду. Лазняк больш сохне, мерзне і гіне, і таму патрэбна больш часу, каб ён мог аднавіцца. Над рэчкай праляцела пяць качак. Леанід Васільевіч, узяўшы стрэльбу, вылазіць з лодкі і па балоце ідзе да таго месца, дзе яны апусціліся. Мы з Аляшкевічам плывём да бабровай хаткі № 101. Хатка выглядае нібы нейкі звычайны ўзгорак сярод лугу, бо ўся яна густа зарасла зверху лазой і крапівой. Вузкі, але глыбокі канал без вады аддзяляе хатку ад берага. Навокал усюды расце лазняк і альхоўнік. Ці даўно бачыў я першы раз у сваім жыцці бабровую хатку на Смолінцы! Тады гэта была для мяне вялікая падзея. Цяпер я наглядзеўся бабровых хатак як мае быць і на Сергучы, і на Бярэзіне, і на Бузянцы. Цяпер мне хочацца ўбачыць бабра за работай, паглядзець, як ён пілуе і валіць дрэвы, як рамантуе сваё жыллё ці будуе грэблю. Дзеля гэтага, уласна кажучы, я і прыехаў сюды. Некалькі разоў раней звяртаўся я з гэтым да Леаніда Васільевіча і Аляшкевіча. Але кожны раз яны адказвалі, што яшчэ не час, што трэба пачакаць. Для таго каб убачыць бабра за працай, неабходна выбраць ноч ціхую, бязветраную і светлую. Нічога не зробіш, прыходзіцца набрацца цярплівасці. УРОЧЫШЧА «вокны» Каля хаткі на тарфяністай зямлі відаць выразныя сляды выдры. — Раней гэтая хатка была пустая,— гаворыць Аляшкевіч.— У сакавіку 1946 года тут загінуў шасцігадовы дзік. Узлез на хатку, пачаў раскопваць лычам ды і праваліўся ўніз. Назад вылезці не змог і задушыўся. Вядома, цяжкі ды непаваротлівы. Пачынае прыпякаць. Сонца ззяе і ў небе, і ў гладкім люстры вады. Каля берага плавае пер’е і пух. — Качкі ліняюць,— гаворыць егер. Прыстаўшы да берага, ён паказвае мне нару выдры. — I тут, бачыце, выдра жыве па суседству з бабром. Мусіць, тая самая, сляды якой засталіся каля хаткі. Мы вылазім на бераг. Сярод густых зараснікаў лазняку і чароту перад намі так званае «акно». Гэта — круглы і вельмі глыбокі вадаём з халоднай як лёд крынічнай вадой, чыстай і празрыстай. На дне «акна» можна ўбачыць невялікую цёмную адтуліну. Там бурліць, кіпіць і серабрыцца паветра, нібы нарзан у каптажы. Выліваючыся з круглага «акна» на паўвостраве, крынічная вада струменіць вузкім, звілістым раўчуком між кустоў нізкарослага лазняку і збягае ў раку, пабліскваючы ў траве. Адсюль папаўняецца вадой Бузянка. Гэтае месца так і называецца — урочышча «Вокны». Непадалёку ёсць яшчэ адно такое «акно». Леанід Васільевіч далучаецца да нас. Мы садзімся ў лодку і плывём далей. «ЛЕЙЗАРАВА ПІПКА» За ўрочышчам «Вокны» рака Бузянка робіць вялікую, амаль закончаную пятлю. Праплыўшы больш кіламетра, мы апынуліся раптам амаль ля таго самага месца, адкуль адплылі. Каб прайсці гэтую адлегласць па зямлі, па простай лініі, трэба зрабіць не больш сотні крокаў, але перашкаджае топкае балота. — Ведаеце, як гэтае месца завецца? — пытаецца Аляшкевіч.— «Лейзарава піпка», вось як. Было гэта даўно, яшчэ да Першай сусветнай вайны. Жыў тут купец Лейзар, лесам гандляваў. Хацеў быў Лейзар шырокую канаву пракапаць у гэтым месцы, каб выправіць рэчышча і скараціць водны шлях для ляснога сплаву, але ж нічога з гэтага не выйшла. Пахадзіў ён тут з нейкімі людзьмі па балоце, паглядзеў на рэчку, на пятлю гэтую, папыхкаў сваёй піпкай, ды так нічога і не вырашыў. Выдаткаў, мабыць, пашкадаваў, ні з чым і вярнуўся, толькі піпку сваю ў балоце згубіў. Вось з таго часу ўрочышча гэтае і называецца «Лейзарава піпка». Шмат тады людзі з гэтай прыгоды смяяліся. Як цяпер паглядзець, то тут асабліва і думаць не было чаго. Колькі тае справы! Цяпер, часам, каб была такая патрэба, абмеркавалі б на сходзе, склалі б план, выйшлі б усёй грамадой і адразу ўсё на свой лад перарабілі б. Аляшкевіч паглядзеў яшчэ раз на пятлю, якую робіць у гэтым месцы рака, і, узяўшыся за вёслы, дадаў: — Зрабіць гэта было б зусім і няцяжка. Толькі што патрэбы такой няма. Рэчка запаведная, лес не сплаўляецца, рыбу лавіць забаронена, дык няхай яна сабе цячэ, як хоча, як гэта ёй ад прыроды прызначана. На сухой адзінокай бярозе сярод лазняку сядзіць нерухома падорлік. — Ён і качку бярэ і зайца,— гаворыць Аляшкевіч. —Ад цецерукоў таксама не адмаўляецца,—дадае Леанід Васільевіч,— Качкамі ён выкормлівае сваіх малых, гэта для яго найбольш лёгкая здабыча. Падорліка мы часта бачым не толькі тут, каля рэк і азёр, але і ў ліставых, змешаных лясах, і ў сасновых барах, і ў дубровах. Знішчае ён і варон, і гракоў, і галак, і розных дробных птушак, ловіць і рыбу, і мышэй, і жаб. Карысці ад яго мала. Мы лічым яго шкодным драпежнікам, хаця гэтае пытанне яшчэ не вырашана канчаткова. ДОМЖАРЫЦКАЕ ВОЗЕРА Рака Бузянка робіцца ўсё шырэй і паўнаводней. Мы выплываем на шырокі прастор Домжарыцкага возера. Па сіняй вадзе ходзяць невялікія хвалі, б’юцца аб борт нашай лодкі. Домжарыцкае возера мае дзевяць кіламетраў у акружнасці. Супрацьлеглы бераг густа акаймаваны лесам. Мы падплываем да старой бабровай хаткі. Яна пуставала з 1945 года. Цяпер бабры ўзяліся з вясны за капітальны рамонт. Хатка пакрыта новымі, зрэзанымі нядаўна палкамі. Проста дзіўна, якія вялікія і цяжкія ствалы ўсцягвае бабёр з вады на вяршыню сваёй хаткі. Нястомны Леанід Васільевіч зноў вылазіць з лодкі і ідзе па балоцістым беразе. Мы з Аляшкевічам плывём на сярэдзіну возера. Вецер суцішыўся. Вада ў возеры спакойная і гладкая, перламутравага колеру. Цёмна-сіняя сцяна лясоў адбіваецца ў люстранай паверхні возера. Некалькі пазалочаных воблачкаў бронзавага колеру нерухома вісяць у бяздонным светла-блакітным, нібы акварэльным небе. Цішыня. Вада ледзь чутна плюскоча аб лодку, ціха цурчыць каля носа. Рассякаючы вадзяную люстраную гладзь, лодка пакідае за сабою след, які доўга не разыходзіцца. Па возеры, далёка ад нас, плывуць дзве качкі. Сонца хіліцца да захаду, афарбоўваючы нерухомую ваду ружовым адценнем. Мы набліжаемся да сцяны чароту. 3-пад самага носа лодкі з рэзкім краканнем узнялася ў паветра чарада маладых качак. На паверхню вады выскачыў у серабрыстых пырсках шчупачок. 3 чароту ўзнімаецца з дзесятак качак, потым яшчэ каля дваццаці, яшчэ пяць, яшчэ сем. У чароце чуецца пляск і чвяканне. — Увесь бераг шапоча,— гаворыць Аляшкевіч.— Іх тут процьма. Сапраўды, у зарасніках трысця, чароту і асакі гняздзіцца па берагах возера і ў навакольных балотах незлічонае мноства дзікіх качак. Тут можна ўбачыць і звычайную крыжанку, ад якой паходзіць наша хатняя качка, і шэрую качку, і шматлікія віды чыркоў і ныркоў. Восенню яны збіраюцца на Домжарыцкім возеры вялікімі чародамі, да тысячы галоў у кожнай, і трымаюцца так да адлёту, пакуль вада не пачне замярзаць. Мы выходзім з лодкі на бераг і раскладаем вогнішча. Чакаем Леаніда Васільевіча. Праз некалькі хвілін з’яўляецца і ён. Моўчкі садзіцца ля агню, разуваецца і сушыць мокры абутак. 3 возера даносіцца аднастайны прарэзлівы крык: — Каў... Каў... Гэта крычыць шэрая чапля. Леаніду Васільевічу не сядзіцца. Пакуль сохнуць шкарпэткі, ён нацягвае мокрыя боты на босыя ногі і знікае ў чароце. Над возерам згушчаецца змрок. У вячэрняй цішыні з таго боку, куды пайшоў Леанід Васільевіч, адзін за адным грымнулі два стрэлы. Рэха разнеслася над соннай вадой, над трысцём і грукоча цяпер далёка, недзе на тым беразе. У цёмным небе засвяціліся першыя зоркі. Аляшкевіч расказвае мне пра сваё жыццё. — Сам я родам з-пад Плешчаніц. Бацька мой адтуль і дзед. Арандавалі мы там зямлю ў пана Жаброўскага. Быў гэты пан немец. — Немец? — перапытаў я.— У яго ж прозвішча не нямецкае. — He з роду немец, а веры нямецкай,— растлумачыў егер.— Hi католік, ні праваслаўны. Таму яго і звалі немцам. Ён не прызнаваў ні святых, ні абразоў. Ад яго і дзед мой набраўся, любіў часам з святых пакпіць, хоць і меў ад іх прыбытак. — Які ж гэта быў прыбытак? — Дзед мой выразаў з дрэва розныя рэчы, лыжкі, міскі. Ну і «езусаў» для прыдарожных крыжоў, капліц і могілак, святых для касцёлаў Сам выразаў, найбольш з бярозы, сам і фарбаваў. Усе яго ведалі і хвалілі. Святыя былі ў яго, як жывыя, на суседзяў падобныя. Зарабляў ён добра, вясёлы быў стары, а падпіўшы, любіў часам спяваць: