КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Божа, Божа, Ты мяне стварыў, Я цябе зрабіў; Прадаць цябе мушу, Каб пажывіць душу. Бабка мая вельмі за гэта гневалася на дзеда і крычала: «Ах ты, пэцкаль! Што ты пяеш? Як гэта можна? Ці ж табе не сорамна? Змоўкні!» А ён толькі смяецца... Каб жыў мой дзед у цяперашні час, то, можа, з яго сапраўды які разьбяр ці мастак атрымаўся б. Аляшкевіч змоўк і задумаўся. — Даўно вы тут егерам? — 3 таго часу, як створаны запаведнік, з 1925 года. Раней я кавалём працаваў і слесарам. Пасля ў армію 146 пайшоў. У дваццатым годзе ваяваў з панамі. Служыў у кавалерыйскай часці ў Барысаве. Там быў таксама кавалём. А як дэмабілізаваўся, то ажаніўся, узяў дзяўчыну тутэйшую ды і застаўся ля Кветчы назаўсёды. He шкадую. Аляшкевіч разварушыў вогнішча і падкінуў галля. Моўчкі сядзім мы ля агню, які ўспыхнуў з новаю сілай, разганяючы навакольны змрок. Выпала начная раса. Недзе справа пачуўся моцны ўсплёск, затым — хрыплыя стогны, шумная і працяглая тузаніна, нібы два вялікія звяры кінуліся адзін за адным праз трысцё ў ваду і ўзнялі там валтузню. — Гэта бабры выйшлі на жыроўку,— гаворыць Аляшкевіч.— Мабыць, нешта не падзялілі. Адзін пагнаўся за другім. Б’юцца яны страшэнна. Сядуць адзін супроць другога ў мелкай вадзе на задніх лапах і спачатку толькі штурхаюцца пярэднімі, а потым як схопяцца ў абдымку! Кожны стараецца ўчапіцца за шыю другога і паваліць яго. Тады слабейшы кідаецца наўцёкі, у ваду, дзе глыбей, а другі гоніцца за ім. А стогнуць пры гэтым як жаласна! Пацеха! Слаба ўспыхвае полымя. Вогнішча дагарае. Вакол нас згушчаецца цемра, нічога не відаць. 3 цемры з’яўляецца постаць Леаніда Васільевіча. У руках у яго дзве чаплі. Адну ён забіў, другая — жывая, параненая. — Гэта для музея,— тлумачыць Леанід Васільевіч.— У нас чучала чаплі няма. Параненая чапля ачуняла. Яна стаіць, натапырыўшыся, увабраўшы галаву ў плечы, і глядзіць у вогнішча невідушчым позіркам сваіх залаціста-жоўтых вачэй. Вясной чаплі з’яўляюцца ў лясах верхняга цячэння Бярэзіны ў канцы сакавіка. Гняздзяцца яны на высокіх дрэвах ці ў зарасніках чароту на зламаных сцяблах. Кормяцца чаплі галоўным чынам рыбай, але ловяць часам і мышэй. Цэлымі гадзінамі стаіць чапля ў вадзе каля берага на адной назе, падкурчыўшы другую. Рыбу яна ловіць моцным, шпаркім і трапным ударам вострай дзюбы. Калі чапля ляціць, яна не выцягвае шыю, як бусел ці жораў, а трымае яе выгнутай, адкінуўшы галаву да спіны. Па гэтай адзнацы яе лёгка адрозніць у палёце. Леанід Васільевіч падстрэліў чаплю, калі яна села на старую хвою. Ён думаў, што яна забіта, але ў яго руках чапля ажыла. Цяпер яна стаіць каля нас у зябкай, хваравітай паставе, безудзельная да ўсяго, і не варушыцца. Вогнішча тым часам пагасла. Мы садзімся ў лодку, узяўшы з сабой і жывую і забітую чаплю. Над возерам узняўся туман. Амаль вобмацкам знаходзім мы месца, дзе рака Бузянка бярэ свой пачатак з возера. Холадна і вільготна. Я змяняю на вёслах Аляшкевіча. Дзесьці далёка над ракой відаць чырванаваты водбліск. Ён з’яўляецца то злева, то справа ад нас. — Гэта смалякі паляць,— заўважае Аляшкевіч.— Нехта восцямі рыбу б’е. Становіцца ўсё святлей. Чуюцца ўдары вёслаў па вадзе. Перад намі вырысоўваецца ў чырвоным святле чорны абрыс лодкі. На носе ярка гараць на падвешанай жалезнай рашотцы смалякі. Яны асвятляюць начную цемру і разганяюць туман. У лодцы два пажылыя дзядзькі. Адзін стаіць з восцямі напагатове, другі трымае вясло і кіруе лодкай. Рыбак, які стаіць наперадзе, углядаецца ў ваду. Чырвонае святло смалякоў асвятляе цёмную раку аж да самага дна. У гэтым святле можна ўбачыць, як спіць, трымаючыся на адным месцы, буйная рыбіна. Тут застыў каля карча ля берага вялізны шчупак, там — лінь, яшчэ далей — галавень, а ў глыбокім віры ляжыць, як калода, тлусты вусаты сом. Павольна і ціха плыве лодка. Леанід Васільевіч аклікнуў рыбакоў. Лодка спыняецца. Начная цішыня парушана. Пачынаецца сварка. Леанід Васільевіч злуе, бо лавіць рыбу ў рацэ забаронена. Голасна дакарае ён рыбакоў Тыя заўзята пярэчаць. Пасля кароткай, але энергічнай спрэчкі з парушальнікамі запаведнасці Леанід Васільевіч забірае ў іх восці і запісвае прозвішчы. — Заўтра з’явіцеся ў кантору,— гаворыць ён сярдзіта. Мы плывём далей. Леанід Васільевіч доўга не можа супакоіцца. Яго абурае «несвядомасць» дзядзькоў. БАБРЫ ЗА РАБОТАЙ Сёння я нарэшце убачыў баброў за работай. Яшчэ раніцай мы з Аляшкевічам дамовіліся, што паплывём увечары на лодцы па Бярэзіне, уніз ад Сергучоўскага канала да возера Палік, паглядзець, як працуюць бабры. У падарожжа мы выбраліся каля дзевятай гадзіны вечера. Дзейнасць баброў пачынаецца, як вядома, пасля захаду сонца. У верасні найбольшую актыўнасць яны праяўляюць з дзевяці гадзін вечара да другой гадзіны ночы. У свае хаткі бабры вяртаюцца пасля кармёжкі і будаўнічай працы адзін за адным, прыблізна ў пяць-шэсць гадзін раніцы. Ноч абяцала быць ціхая і светлая. Спачатку мы карысталіся вёсламі. Веславалі мерна і спакойна, па адным вяслу з кожнага боку. Потым, каб не рабіць лішняга шуму і не палохаць баброў, зусім перасталі веславаць. Ветру няма. Ля самага берага растуць вольхі і вербы. Наша лёгкая лодка павольна, ледзь прыкметна пасоўваецца ўніз па плыні ракі. Яна нібы слізгае па чорнай, глыбокай вадзе. Вёслы ляжаць на дне, мы іх не чапаем. Сядзім моўчкі і не варушымся, плывём уздоўж берага. 3 левага борта густы лазняк. Справа — шырокая балоцістая пойма. Звілістая рака робіць тут паварот. Аляшкевіч асцярожна схапіўся за чорную галіну, якая вытыркаецца з берага, і бясшумна падцягвае лодку ў невялікую затоку, амаль з усіх бакоў замаскіраваную кустамі лазняку. Лодка спынілася. Тонкія гнуткія галінкі скрыжоўваюцца над нашымі галовамі. 3-за тоўстага ствала старой вярбы, якая схілілася над вадой, добра відаць даволі шырокі плёс, асветлены месяцам. Плёс знаходзіцца ад нас метраў за пяць-шэсць. Адсюль будзе зручна наглядаць за бабрамі. Вакол чарнеюць сілуэты дрэў і кустоў. У пасярэбранай святлом месяца вадзе многа гарлачыкаў 3 боку плёса даносіцца аднастайны характэрны гук, нібы нехта шпарка і моцна скрабе нечым вострым па дрэве. Уражанне такое, быццам штосьці грызе вялікі пацук. У вільготным начным паветры гэты гук, шоргат ці скрыгат, не ведаю, як яго лепей назваць, далёка разносіцца над ракой. Мы пачулі яго задоўга да таго, як ціха падплылі да свайго сховішча. Цяпер ён на момант спыніўся, каб праз некалькі хвілін аднавіцца з новаю сілай. Якім чароўным і прывабным здаваўся мне гэты дзіўны гук! Вочы мае паступова прывыклі да рэзкага кантрасту паміж халодным серабрыстым святлом месяца і густымі, чорнымі ценямі. Я пачаў выразней разбірацца ў навакольных прадметах, адрозніваць іх, заўважаць асобныя дэталі. Напружана ўглядаюся ў асветленую месяцам паверхню плёса, у абрысы супрацьлеглага невысокага берага. Нарэшце я заўважыў цёмную постаць бабра. «Вось ён!..» — ледзь не крыкнуў я, але стрымаўся. Кульгаючы з боку на бок, бабёр капошыцца каля дрэва. Пляскаты хвост яго валочыцца па траве, паварочваецца ў розныя бакі. Бабёр узняўся на заднія лапы, абапіраючыся на хвост. Кароткімі пярэднімі лапкамі ён ухапіўся за ствол маладой асіны. I адразу зноў пачуўся характэрны гук пілавання разцамі па дрэве. Толькі цяпер я заўважыў, што бабёр не адзін. Каля яго заварушылася постаць другога бабра. Ён узяўся за ствол з другога боку. Прайшло некалькі хвілін. У начным паветры пачуўся гучны трэск. Дрэва пачало хіліцца ў бок ракі. Бабры спынілі работу. Прыслухаліся. Трэск паўтарыўся. Абодва бабры адсунуліся ад ствала. Яшчэ праз хвіліну дрэва захісталася, зашумела галлём і, падмінаючы лазняк і маленькія бярозкі на беразе, рухнула ў ваду. Сонная рака ўскалыхнулася. Пырскі ляцяць ва ўсе бакі. Увесь гэты шум нібы спалохаў баброў. А можа, яны пачулі Аляшкевіча, які кашлянуў у гэты момант. Першы з баброў цяжка і нязграбна заскакаў у бок берага. Ля самай вады ён азірнуўся па баках, засіпеў і кінуўся ў раку галавою ўніз. Хвост яго мільгануў над берагам і з сілай пляснуў па вадзе. Гук ад удару разнёсся далёка па наваколлі. Бабёр знік пад вадой. I адразу на паверхні ракі з’явілася і хутка разышлася серабрыстая дарожка дробных бурбалак. Гэта было паветра, якое бабёр выдыхнуў з лёгкіх, плывучы пад вадой. Дзе падзеўся другі бабёр, я заўважыць не паспеў, але і яго на беразе ўжо не было. Мне здалося, што ён знік у траве каля самай вады. Хавацца нам цяпер не было патрэбы. — Яны вылезуць на бераг не так яшчэ скора,— голасна сказаў Аляшкевіч. Пень асіны бялее ўначы сваёй завостранай, абламанай і расшчэпленай верхавінай. Мы выходзім з лодкі і аглядаем спілаванае бабрамі дрэва. У ствале асіны бабры выгрызлі кальцо ў выглядзе кліна, накіраванага ўнутр дрэва. — Чыстая работка! — смяецца Аляшкевіч. Ён бярэцца за свой стальны метр і, прыклаўшы яго да зрэзу, абвяшчае: — Дваццаць тры сантыметры ў папярочніку!.. Але гэта што! Глупства! На Жартайцы бабры спілавалі некалькі дрэў, якія мелі па пяцьдзесят—шэсцьдзесят сантыметраў. Быў нават выпадак, калі яны звалілі старую вярбу крыху больш метра ў дыяметры. А з гэтай асінай яны справіліся, мусіць, за адзін прыём. Хаця, можа, і ўчора яшчэ пачалі, хто іх ведае! Бывае часам, што яны пачнуць грызці дрэва і кінуць, а потым, праз колькі дзён, зноў возьмуцца і паваляць. Цяпер, калі мы ад’едзем і ўсё вакол супакоіцца, бабры вылезуць з вады і перш за ўсё ачысцяць ствол ад галля і сучча. Лісце і кару з маладых галінак тут жа і з’ядуць, пакуль яны свежыя. Усё астатняе пойдзе ў кладоўку, у запас, на зіму. Мы вывелі лодку з затокі і паплылі назад. Яркі месяц па-ранейшаму асвятляе раку. У лодцы я распытваю Аляшкевіча аб тым, як робяць бабры свае харчовыя запасы на зімовы час і дзе яны іх хаваюць. Пакуль мы даплылі ўверх па рацэ да вусця Сергуча, егер мне ўсё як след растлумачыў. — Рыхтаваць сабе корм на зіму,— гаворыць ён,— бабры пачынаюць у канцы верасня ці ў пачатку кастрычніка і займаюцца нарыхтоўкамі на працягу ўсяго лістапада. Запасы гэтыя складаюцца з асіны, лазы, бярозы і часам чаромхі. Але больш за ўсё любіць бабёр асіну. Калі няма асіны, ён корміцца лазой. Калі ж і лазы не хапае, бярэцца за бярозу. -— Дзе ж ён робіць сабе кладоўку?