КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Гаспадары ў ім жылі, мадам. Яны яго пакінулі, бо ў маёнтку завялася здань. — Здань? Ну, гэта мяне ані не турбуе. Вось не думала, што ёсць яшчэ ў Францыі куткі, дзе вераць у нячыстую сілу... — Я б не паверыў, мадам, — прамовіў зусім сур’ёзна слуга, — каб гэтая здань, ад якой збеглі мае гаспадары, не намазоліла вочы мне самому... Тут у парку, начамі... — Выдумалі байку! — усміхнулася я. — Байка, кажаце? — пакрыўдзіўся стары.— Камукаму, а вам няма чаго смяяцца, мадам, бо гэтая здань — вы. ПАЛЯРЫНА і зналі вы цудоўнага аўстрыйскага паэта Рызенталя? — запытаў ён. — Я сустракаў яго толькі адзін раз, — адказаў я. — Мне помніцца, ён тады гаварыў пра Расію, нейк вельмі прыгожа сплятаючы наіўнае з таямнічым. Вакол яго расказаў нібы калыхаўся лёгкі туман, які надаваў апісаным ім персанажам контуры прыблізныя і формы, што выходзілі за мяжу чалавечага... Нават голас яго быў дзіўны і як бы прыкрыты адлегласцю... Так, сапраўды, бачыць яго мне давялося ўсяго адзін раз, і ўсё ж я палюбіў яго болып, чым многіх прывычных і блізкіх мне людзей... Хутка пасля гэтай кароткай сустрэчы я прачытаў паведамленне аб яго смерці. Сумна мне стала, але я не здзівіўся, бо выгляд у яго быў, як у жывога нябожчыка. Потым, даволі часта, вандруючы ў самых розных краінах, у Францыі, у Германіі, у Італіі, усюды я знаходзіў сяброў Рызенталя: то мужчыну, то жанчыну, якім ён напоўніў сэнсам жыццё, прасвятліў розум і якія, дзякуючы яму, мелі больш далікатнасці і чуласці, чым іншыя чалавечыя істоты. — Я вельмі рад, што мы аднолькавай думкі, — прамовіў ён,— бо я таксама быў другам Рызенталя. Як і вы, я з ім бачыўся толькі гадзіну, але забыць яго ўжо не мог. Гады тры таму назад, праязджаючы праз маю мясцовасць, ён мяне ўспомніў, прыслаў пісьмо і спыніў- ся ў мяне на адзін дзень. Пачыналася восень, і было халаднавата. Я жыву каля падножжа высокіх гор. Рызенталь, чалавек зябкі і кволы, быў адзеты па-летняму і адчуваў сябе дрэнна без цёплай вопраткі. «Ці не маглі б вы,— сказаў ён, усміхнуўшыся,— мне пазычыць паліто?» А вы бачыце, што я намнога таўсцей і ростам вышэйшы за нашага друга. Я пайшоў шукаць сваю карычневую палярыну, у якой звычайна выходзіў узімку на паляванне. Рызенталь, усцешаны, паказаў мне, што можа з галавой укруціцца ў пышныя падвойныя складкі матэрыі, і, накінуўшы на сябе палярыну, доўга прагульваўся разам са мной пад кронамі дрэў. Мой дом, сад, асенняе, чуць пажоўклае лісце, высокія горы навокал — днём, а ўвечары — камін, у якім зырка палалі сухія дровы, так яму спадабаліся, што ён вырашыў застацца ў мяне яшчэ на адзін дзень. Уночы ён разаслаў палярыну на сваім ложку, а назаўтра раніцай апрануў яе як рабочы халат. Вечарам ён сказаў мне, што яму не хочацца выязджаць адсюль, а я, са свайго боку, нічога так не жадаў, як затрымаць пры сабе як мага даўжэй гэтага арыгінальнага і мілага чалавека. Вось так, дзень за днём, мінула два тыдні, а ён усё гасцяваў у мяне, не разлучаючыся з палярынай. Нарэшце Рызенталь паехаў, пакінуўшы мне на памяць паэму, напісаную ў гэтыя дні. Праз кекалькі месяцаў я даведаўся, што ён памёр. Пасля яго смерці, на другі год, таксама ранняй восенню да мяне з’явіўся новы госць — французскі пісьменнік, празрысты, адшліфаваны стыль якога мне вельмі падабаецца. Асабіста мы з ім тады былі яшчэ мала знаёмыя. Ён гэтак жа спыніўся ў маім гарадку толькі на адзін дзень, спяшаючыся па нейкіх справах у Вену. За ядою гутарка ў нас не клеілася, ішла вельмі туга. Мне ўжо здавалася, што сяброўства, на якое я разлічваў, не мае пад сабой грунту, рассыпаецца, як пясок, што людзі мы розныя, і з жалем рабіў вывад, што так і давядзецца нам расстацца, не абмяняўшыся словам шчырым і значным. Паснедаўшы, мы выйшлі на прагулку ў крануты восенню сад. Госць пачаў скардзіцца на сьірасць, і я прынёс яму палярыну Рызенталя. I тут здарылася дзіўнае. Накінуўшы на плечы гэтую адзежыну, ён зрабіўся адразу нейкім іншым, не такім, як быў. Яго лагічныя развагі, праўдзівыя і горкія, раптам страцілі рэзкасць, памякчэлі, напоўніліся ціхай журботай. У ім абудзілася давер’е, і размова наша набыла характар інтымны, нагадваючы споведзь дзвюх блізкіх душ. Калі надышоў вечар, дружба між намі ўмацавалася канчаткова. I, як некалі Рызенталь, мой асенні госць, завітаўшы на дзень, правёў у мяне цэлых два тыдні. Вы ўяўляеце, што, пасля гэтага, карычневая палярына стала для мяне як бы рэліквіяй, якой я прыпісваў, не надта верачы, вядома, таямнічую ўласцівасць тварыць дабро. Тою ж ?імой я закахаўся ў дзяўчыну рэдкай красы, родам з Вены, Інгеборг фон Дзітрых. Яна належала да збяднелай дваранскай фаміліі, сама сабе зарабляла на жыццё, працуючы ў выдавецтве. Я хацеў ажаніцца з ёю, прабаваў пасватацца, але яна, як большасць маладых дзяўчат, узгадаваных пасля вайны, трымала сябе з падкрэсленай незалежнасцю і, не адмаўляючыся ад знаёмства са мною, гаварыла, што сама думка звязаць сябе шлюбам ёй агідная. Мне было балюча бачыць гэту яе самастойнасць у вялікім горадзе, дзе не раз да яе чапляліся людзі без сораму і сумлення. Так прайшло некалькі цяжкіх месяцаў. Вясной Інгеборг згадзілася наведаць мой дом у Вінэрвальдзе. У першы ж вечар, пасля абеду, мы выйшлі ў сад, і я ёй сказаў: «Калі ласка, зрабіце мне прыемнасць... Дазвольце, замест вашага манто, накінуць вам на плечы маю палярыну... Вы не сентыментальная, я знаю... Гэта жаданне можа паказацца вам недарэч- ным... Але што вам значыць?.. Вы ж у мяне ніколі не былі; калі ласка, апраніце, прашу вас». Яна пасмяялася з мяне і, жартуючы, з чароўнай грацыяй дала згоду. Ен перастаў расказваць, бо ў вячэрнім змроку ў глыбіні алеі выплыла зграбная постаць у карычневай палярыне і накіравалася да нас. — Дазвольце вас пазнаёміць з маёй жонкай, — прамовіў ён. ПАСЛЯ КАШКУЛ ашына мчалася на вакзал, і малому Алену было весела. Ён ніколі не выязджаў з дому, і думка, што цяпер ён будзе жыць у гарах, паступіўшы ў школу-інтэрнат, яму падабалася. Таварышы сказалі яму, што там працуюць менш, чым у ліцэі. Ален бачыў дырэктара, калі той прыязджаў у Парыж, і знайшоў, што ён добры, памяркоўны. — Ведаеш, тата, ён мне сказаў, што зімой пасля абеду заняткаў у іх няма і вучні бегаюць на лыжах альбо катаюцца на каньках. — Спадзяюся, ты возьмешся і за латынь, — уздыхнуў пан Шміт, — нельга адставаць. На пероне, убачыўшы паравоз і новыя бліскучыя вагоны, Ален ад радасці заспяваў. Ён ганарыўся сваім гарнітурам бэжавага колеру, скураным чамаданчыкам, цёмнымі шарсцянымі пальчаткамі, а болып за ўсё тым, што адпраўляецца ў падарожжа адзін разам з бацькам. — А што мы, тата, рабіць будзем у цягніку? — Я з сабой узяў работу, малыш... Ну, а ты? Калі хочаш, я куплю табе ілюстраваны часопіс... Кнігі пры табе няма? — Няма, але гэта нічога... Я пагуляю ў калідоры... Ён знік і хутка вярнуўся, вельмі ўсхваляваны: — Тата! Тут ёсць мне таварыш!.. Жан-Луі Дзюжарык... Цераз тры купэ... з мамай. — Што? Едзе вучыцца? — Ага, але не ў тую школу, куды я, а ў нейкую манастырскую. — Шкада, што не да пана Бензо, вас было б там двое французаў. Ну, але зрэдку вы зможаце пабачыцца... А пакуль што ідзі да яго, гуляйце разам і не дурэйце. Бертран Шміт любіў дзяцей, але не цярпеў, каб яны адрывалі яго ад работы. Ален, заўважыўшы, што бацька паглыбіўся ў сваё, каб не замінаць яму, паспешна выйшаў. Цягнік набіраў хуткасць. Пан Шміт час ад часу кідаў безуважны позірк на двух хлапчукоў, якія хадзілі паводдаль у калідоры. Кожнаму з іх было гадоў па дванаццаць. За вокнамі праносіліся ўзгоркі, рэчкі і безупынна мільгалі тэлеграфныя слупы. Праз гадзіну Ален вярнуўся, маркотньі і ўзрушаны: — Тата, ты ведаеш, што мне сказаў Жан-Луі? Што яго вельмі крыўдзяць у школе. Што старэйшыя вучні злыя... Адбіраюць у яго ўсё — кнігі, цукеркі — і, калі ён не даецца, б’юць яго кулакамі, прыціскаюць да сцяны і душаць. — А чаму ён не абараняецца? — Бо ён сярод іх адзін француз, адзін... Ён так прасіў, каб мама не пасылала яго ў манастырскую школу, а пакінула дома, у Парыжы, але яна не хоча, бо выйшла замуж другі раз за палкоўніка Кірыліна, рускага, у якога страшэнна закахалася... і Жан-Луі ў доме лішні. Шміт са здзіўленнем зірнуў на сына: — Хто табе гэта расказаў? — Жан-Луі. — Жан-Луі не павінен гаварыць пра сваіх бацькоў такім тонам. — Якім тонам, тата? Ён мне сказаў, што вельмі любіць сваю маму, што яна таксама ято любіла і, калі яго тата памёр, даглядала яго вельмі добра... Але ж цяпер яна закахалася. — He ўжывай слоў, якіх не разумееш... Хто такая? Што за мадам Дзюжарык? — Што ты, тата! Яна цяпер не мадам Дзюжарык, а мадам Кірыліна. Яна вельмі прыгожая... Хочаш, я цябе праводжу ў яе купэ? Гэта блізка. — Ну добра, добра, малыш. — Як ты думаеш, тата, калі ў пана Бензо ёсць старэйшыя вучні, яны будуць мяне біць? — А ты дай ім здачы. Наколькі я ведаю, пан Бензо чалавек энергічны і ўмее трымаць дысцыпліну ў сваёй школе... Ідзі да свайго сябра, гуляйце. У Дзіжоне Шміт выйшаў на перон і ўбачыў свайго сына з таварышам. Жан-Луі быў худзенькі зграбны хлопчык з вялікімі вачамі, сумнымі і глыбокімі. — Тата, пазнаёмся. Гэта Жан-Луі. Бертран Шміт паспрабаваў даць яму некалькі парад: — Калі старэйшыя цябе не ўзлюбілі, не ўцякай ад іх, а старайся пасябраваць... He думаю, што яны такія ўжо нягоднікі. — Хто? Гэтыя дзецюкі? — прамовіў Жан-Луі.— Яны нападаюць на мяне, як звяры... Калі што скажаш не па-іхняму, б’юць і гоняць прэч... Паравоз даў гудка, і Ален прыбег у вагон да бацькі. — Ты ведаеш, тата, што мне гаварыў Жан-Луі на пероне, калі ты падышоў да нас? Ён гаварыў: «Які я няшчасны! Чым ехаць у гэту праклятую бурсу, лепш кінуцца пад цягнік. Але ў мяне не хапае смеласці... Ален, зрабі мне паслугу, штурхні мяне пад колы, а мая спадчына няхай застанецца табе». Ведаеш, у яго пасля смерці бацькі ёсць спадчына, багатая... Але я не згадзіўся. — Я думаю... Твой гэты прыяцель, відаць, крыху чокнуты... — Няпраўда, ён зусім не чокнуты. Ведаеш, тата, ён кажа, што, каб яго мама ўяўляла сабе, як яму там Ken- ска жывецца, вечныя бойкі са старэйшымі, як ён плача ўночы, лежачы ў ложку, яна б не адважылася зноў пасылаць яго ў такую школу. — Праводзь мяне да гэтай дамы. Мадам Кірыліна была жанчына красы надзвычайнай. Ціхім, мілагучным голасам яна выказала некалькі цікавых, крыху журботных думак наконт дзяцінства. Бертран як сеў, так і застаўся.