Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
ЗЛОСТЬ ж. агульн слав. злосьць, злосны, злавяць.
ЗЛОВОНІЕ ср. сморад.,
ЗЛОВРЕДНЫЙ, злашкодлівы.
ЗЛОВ’ЫЦІЙ, злавгсьлівы, злавесны.
ЗЛОД’БЙ, злодзей, алодзейка, злодзьлівы зладз7 ня ведаю чаго ты хочаш. Я і знаць ня знаю і ведаць ня ведаю. Пазнаеш яго з учынкаў яго. Я ня знаю хто зрабіў, але ведаю што блага зрабіў. Знаць жабу па пліганьню, а сокала па палёту. У гэтам значэньні дзеяслоў гэты пераходзіць у прысл,: Знаць табе там добра. Знаць табе Настулька замуж хочаца што ў цябе сьлёзанькі ня кацяцца. Знаць па вясельлю, шг. о не татачка аддаець, не мамачка благас .лў іець. Знаць дурня па чырвонай шапцы. Каб „юе знацьцё, што ў кумы піцьцё і сам-бы пайшоў і дзетак павёў. Як хто знае, так сьпявае.
ЗНАНІЕ ср. веда, вгдны. Навука веду дае. Без нявукі няма веды. Каб тое в. даньне дзе спатыкнешся! Ведныя ў наауках людзі казалі.
ЗНАТНЫЙ, відны, прыкметны, слаўны; вызн<7чны, выдатны, прыкмгтны, знаменны.
ЗНАТОК м. практычны, умелы, які знае вартасьць чаго; знавец, знаўство.
ЗНАЧЕНІЕ ср. значэньне.
ЗНАЧНТЕЛЬНЫЙ, зндчны. Значны лік людзей было.
ЗНОБНТЬ каго, зябіць, зябіцца, зябкі, зяблівы, зябкасьць. Зазяблі азяблі, рукі. Зябіць і трасе ўсяго, бо зязябіўся ў дарозе. Зябкі дзень. Зябкасьць чуецца ў паветры.
ЗНОЙ м-. гарачыня ад сонца; прыпар, упал, сьпека. У сам поўдзень, ў сам прыпар жнуць. Ад самага Купальля пачаліся упалы, гарачыня. Сьпека, сьпякота парыць.
ЗОБ м. ніжпяя часьць стравапраходу ў птушак, мясісты мяшок. дзе страва набракае да пераходу ў жалудак; у людзей і жывёлаў пухліна на шыі; валк
ЗОВ, кліч, клгчны, клжаць.
ЗСДІАК .W. грэцк. мысьлСвы паяс па ўсей акружнасьці гаданога авароту зямлі кругом сонца, разьдзелены на 12 часыіей, якім прысоблены знакі і назовы: баран (сакавік), бык (красавік), блізьнякі (травень) рак, леў, дзева, вагі, скарпіён, стралец, казярог, вмавік, рыбы; зодзіяк або зьвярынец.
ЗОДЧЕСТВО ср. навука і мастацтва будаваць будынкі; будаўн/цтва, архітэктура.
ЗОДЧІЙ .ч. будаўн/чы, дойлід. Слова дойлід, сустрач 'Сіша ў песьнях: А ў Турове, на мураве, тры дой.бды ц^ркаўку стаўлялі;—а такжа ў назовах топографічных (в. Дойлйы каля Бе.іа:току, уроч. Дойлідаўка у Дзі(, п., каля Гармзнавіч і шм. інш.). Есьць прозьвішчы—Дайлюк, Дайлевіч. Пры апрацоўцы бярвяна на брус, зчэсываньне гарбыля бэлькі з аднаго боку, вазываецца даііляааньнем, дай.ібўкабі. Называюць такжа даіілбўкаіі або дыляй, . дылбўкаіі палавіну бярна, ці алііілаваны ад бэлькі TOjCTbi гарбыль яе. Карскі залічае слова дойлід да слоў ўзятых з літоўскай мовы.
ЗОЛА ж. попел, прысок. Попсл—астатак ад згараньня гаручых матэрый; прысок—попел у якім маюнца іскрынкі агня; гаворыцца такжа прысок аб разсыпаных ў парашок астанках нябошчыка.
ЗОЛНТЬ бялізну, ларыць у вадзе на'варанай на попеле; лугавлць, ад луг—вывар попелу; жлукціць, жлукто—вада з попслам, завараная напаленымі камянямі.
ЗОЛОВА ж. сястра мужа; залоўка.
ЗОЛОТО агульн. слав. золата, залаты, залацець, залац/сты.
ЗОЛОТНТЬ, пазлачлць. Стоўбікі тачоныя-пазлачоныя. Пазлачаны кубак. Пазалотнік, майстар, які пазлачае.
ЗОЛОТОД'ЬЛ м. майстар які выбарляе з золата розныя рэчы; залатяр.
ЗОЛОТУХА ж. адуродная хвароба якая выражаецца агульным недамаганьнем і падатлівасьцю да хвароб; шкрофул, шкрофул/чны; нгжыць, нежытны.
ЗОЛОТОШВЕЙНЯ ж. майстэрня, дзе вышываюць золатам; гафтарня.
ЗОНА ж. грэцк. паяс зямлі, ўздоўж роўнадзенніка (экватара), зона.
ЗОНД м. лекар. сталёвы пруток з галоўкай да дасьледаваньня ран; шчупгнь, шч^п, шчупок.
ЗОНДЙРОВАТЬ, шчупаць, вышч^пываць.
ЗОНТ м. нямец. парасон, парасончык.
ЗООГРАФІЯ м. грэцк. апісаньне зьвяроў; зоогрдфія.
ЗООЛОГІЯ ж. грэцк. гісторыя жывёлаў; зоол£гія.
ЗООТОМІЯ ж. грэцк. анатомія жывёлаў; зоотомія.
ЗООФНТ м. грэцк. напоў зьвярок, напоў расьціна; жываед.
ЗРАЧОК м, зрэнка, згнка.
ЗР'ЬТЬ (зргью) дасьпеваць; сьпець, сьпелы, сьпеласьць. Сьпелыя яблакі, груійы, ягады. Нясьпелыя плады называюць зялёнымі., але ніколі сырымі.
ЗР"ЬТЬ (зрю), бачыць, вгдзець
ЗР"ЬН1Е ср. спасобнасьць, орган бачаньня; зрок, зрочны.
ЗР'ЬЛЙШ.Е ср. відовішча.
ЗРНМЫЙ відомы, відзебны.
ЗРНТЕЛЫІЫЙ, відоўны, відоўня.
ЗРНТЕЛЬ в/дзень.
ЗРЯЧІН, відушчы, відучы, в/сны.
ЗУБРЬ зьвер, Bos ursus; жубр.
ЗУБ м. агульн. слав. зуб, зубок, зубны, зубаты, зубасты, зубасьцік.
ЗУБРЙТЬ, выбіваць на мэталю (прыкладам на сярпе) зубкі; зубгць. Серп пілу зубіць, назубіць.
ЗУБОСКАЛЬНЙЧАТЬ, вышчырацца, ашчырацц.а. Чаго ашчыраешся? Вышчырака гэты заў сёды каля баб вышчыраецца.
ЗУБОЧЙСТКА, завостраная шчэпка, пяро да вычышчаньня зубоў; калыпок.
ЗУДЙТЬ, сьвярбець, сьвярцець. Вось яму ўсё ў носе сьвярціць каб наброіць. Рана ўжо не баліць, але да несьцерпу сьаярціць. Сьверць ў седаўцы не дае яму супакоіцца.
ЗЫБАТЬ, калыбяць, калыхаць, зыбаць.
ЗЫБЬ—калыба.
3"ЬЛО прысл. црк:, вельмі.
ЗЯТЬ м, муж дачкі; зяць, зяцек, зяцька.
М.
ЙБО, злуч, бо. He пацьверджу, бо гэта ня так.
MBA ж. агульнае радавое найменьне древаў Salix; верба.
МВЕРЕНЬ м. аскромак, аскепак, вотшчабень Аскромак каменя трапіў у вока. Аскепак, вотшчабень адляцеў ад палена.
МГМР м. расьць, Acorus Calamus; аір.
МГЛА ж. агу.'.н. слав:, ігла, іголка, ігл/ца, ігольніца, ігляр, іглгсты. Іглы бываюць рожнай формы і велічіні і тасоўна да гэтага маюць навовы: швацкая—іголка; да нараваньня назутац; да шыцьця радніны ўжываюць—шаршатку', да сшываньня мяхоў і рагож ужываюнь доўгую іглу з закрыўленым канцом—швайку, давышываньня воўнай і да ператыканьня узору натканінах бяруць—вушат-
ку, да рубнаваньня (вязанія) ужываюць кручок, пруткі.
ЙГО, ярмо, ярэмны, ярэміць.
ЙГОТЬ ж. ручная ступка, асабліва мэталічная і шклянная; мажджэрчык. У аптэках ужываюць шкляныя мажджэрчыкі.
ЙГРАТЬ, забаўляцца, весяліцца; гуляць. Дзяцё гуляе лялькай, кот мышой. Мы гулялі ў карты, ў вугалькі ў сьляпака (жмуркй). Але нельга: ігралі у карты, бо іграць можна толькі на якім музычным іструманце; гэтак сама нальга „ігралі вясельле", а трэба .гулялі вясельле". Наіпа слова „ігрышча" выводзіцца адігры на музыкальных інструмантах,—разумеецца ігра да танцаў; як і аднаслоўнае „музыка': Былі на музыцы (ігрышчы); хадзіце на музыку (ігрышча). Выключэньне становіць сцэнічная гульня, аб якой гаворыцца „ігра*, але ,гульня“ прыроды, выабражэньня.
ЙГРЙВЫЙ, рззвы, гульлгвы. Гульлівы сьмяшок.
ЙГРОК—гулец, гулецкі. Гэта не гулецкая гульня. Гулецкія карты (йгральныя).
ЙГРУШКА, рэч зробленая для забавы; цацка, забаўка. Дзіцячая цацка, забаўка. Гэта яму не работа а забаўка.
ЙГУМЕН м. ЙГУМЕНЬЯ ж. грэцк. зьверхнік манастыра; ігумен, ігуменьня. Някождаму старцу ігумемам быці. Ты дачка ігуменава, а я папоўскі сын (не ашукаеш мяне). Пападьдзя памрэ—non у ігуменах, a non памрэ, пападзьдзя— па гуменах.
ЙДЕЯ ж. лац. паняньце аб рэчы: умысловае выабражэньне рэчы; мысль, замысл; ідэя, ідзал мысьлёвы прыклад дасканальнасьці; ідэолёгія — часьць мэтафізыкі або псыхолёгіі якая разважае аб мысьленьні і мысьлі; ідэаліст—хто захватваецца недасьціглымі мысьлёвымі выдумкамі; ідэал/зм -м. філёзофія абапертая не на праявах матэрьяльнага сьвету, а духовага або умысловага.
ЙДЙЛІЯ ж. невялічкае апавяданьне, паэмат, з ідэальным выабражанем сельскага быту; ідыльля.
ЙДІОМА ж. грэцк. мясцовая адмена мовы; гутарка.
ЙДІОТ грэцк. недарэка ад нараджэньня, слабавумны, дурнаваты, дурань; ідзіота.
ЙДОЛ ж. фігура якая выабражас паганскага бога; балван, стод, балвахвяльнік, зн. паганін.
ЙДТЙ агульн. слав. ісьц/, ідзгцца, ідомы. ЙЖДЙВЕНІЕ ср. кошт, выдятак, наклод. йЗАДНЫЙ ср. сызпеклы.
ЙЗБА м. сялянская хата; жытны драўляны дом; істоба, істсбка. Слова паходчіцьад „тапшь“, ацяпляць; так сама як ад „комін" паходзіць слова „комната“, а ў нас коўната, лац. cominata. Вышэйпрыведзвныя словы кніжныя, народная мова знае для абазначаньня жытнага будынку словы—хата і дом; а для абазначаньня чыстай палавіны—сьвятл/ца. Даўней, знанае было слова грыдня у знач. рас. „язба“ нашага цяперашняга „асець“. Гэтак, чытаем у Гвагніна (XVI ст.): ,,Русь Белая з ноля зносіць уселякае збожжа ў чорныя (курныя) ізбы, якія яны грыднямі пазываюць, і там сушаць*. Грыдня, скарочанае градарня, або як н.ізызаюць мясцамі асець—г р а д н і ц а; паводче Вітабскай вомовы „грыдніца” бо ў вітабскім дыялекце а параходзіць ў ы. Магчыма што гэтым найменьням даўней абазначалі асобны род курных хат. У кождым разе цяпер грыняй называюць аСшырную сьвятліцу („нзбу”) надаючы адценак няўтулыіасьці. Гэткая грыня, ані яе запоўніць, ані яе ацепліць! Грыня, як адрыня, хоць па ей сабак ганяй. Калі ў Друі прыехаў цырк і пабудаваў з дасок цырковы будынак на бульвары, то сяляне што былі па кірмашы, назвалі будынак „грыня": Наехалі кулдышы (камэдыянты) і пабудавалі грыню ў якой бдуць свае штукі паказываць,
КНІГІ ОНЛАЙН
