Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
Выпушчаючы ў сьвет гэты слоўнік я цікаваў галоўным чынам практычную мэту і даў „Расійска —Крыўскі слоўнік'' дзеля таго, што, мне думаецца, карыстацца ім будуць больш тыя, якія добра ведаюць мову расійскую, але слаба сваю—крыўскую, бо кожды наш інтэлігент вучыўся расійскай мовы ў школах, а сваю найчасьцей знае толькі з наслыху.
Назваў я гэты слоўнік „Расійска-Крыўскім", бо як гісторыя сьведчыць, нашае запраўднае племянное і найіянальнае найменьне ёсьць Крывічы. Зьмены імён народаў цесна звязаны з гістарычнымі рэволюціямі перажыванымі народамі. У нашым гістарычным жыцьці на працягу тысячалецьця было некалькі такіх рэволюцій, якія складаюць пэрыёды нашай гісторыі.
На зарані гістарычных часаў наш народ выстуае, як сарганізаванае цэлае націянальнае і палі-
тычнае, пад наймсньнем Крывічы. Але ўжо ў X стагодзьдзі адбываецца вялікага гістарычнага значэньня рэволюція: замена старой праславчнскай веры, новай верай—хрысьціянскай. Хрысьціянства шырылі панаваўшыя, над падбігымі славчнскімі плямёнамі Варагі-Русь. I, вось, ў пзрыёд, ад прыняцьця хрысьціянства да запанаваныія новай, лігоўскай дынастыі, наступае замяшаньне ў паняцьцях: народ Крывічы якім яго ўсе кругом называюць, хочучы адзначыць сваю прыналежнасьць да хрысьйіянства ўсходняга абрадку, мянуе сябе,—па веры і па тыпу перайпюўшай да нас з Візанніі і Баўгарыі, праз Варагаў, культуры, — Русамі, Русьсю. Гэты пэрыёд ёсьць Крыўска-Рускі і трывае ён ад X дл XIII ст.
Другі пэрыод насіупае са зьменайстарой крыўска-рускай дынастыі, якую замяшчае дынастыя літоўская, м. б. ў XIII ст. 3 упадкам дынастыі. пачынае зыходзіць найменьне Крывічы ў значэньні дзяржаўным: яго заступае найменьне Літва. Дзяржава Альгерда, як і ЖыгімовтаАўгуста была адгалітнай Літвой, а толькі ў гэтай дзяржаве быў вельмі значны лік грамадзян, якія трымаліся веры зашчэпленай ім Русамі, і дзеля гэтага, яны па веры называлі сябе: Русь, русіны. Калі літоўская дынастыя прыняла каталіцтва, нлйменьнс Русь злучае ўсіх вызнаўцоў грэцкага абрадку і абыймае ўсе землі, дзе жылі вызнаўцы гэтай веры, ад Карпат да Окі. У гэтым другім пэрыодзе, які трываў немаль да канца XVIII ст., мы фігуравалі пад найменьнем Літва-Русь. Дзяржаўна—Літва, па веравызнаньню—Русь. Па гэтай старой памяці ў палуднёвых і ўсходніх паветах,—дзе наш народ стыкаўся з такіміж права-
слаўнымі ці уніятамі як і ён сам,—дагэтуль народ наш называе сябеЛітвінамі (прыкл. у Чарнігаўшчыне, ў усх. Могілеўшчыне і Смаленшчыне).
Трэцьці пэрыёд, які пачаўся ад уніі з Польшчай ў 1386 гаду і быў перарваны толькі падзелам Польшчы, кіраваўся да ператварэньня н.ішага народу ў палякаў. На нашае шчасьце „народам" лічылася ў ты>і часы толькі шляхта, дык і гэты гістарычны працэс меў ўплыў не на ўвесь народ, а толькі адэіна на шляхэцкі стан, лкі пераходз'ічы праз каталіцтва, прыймаў лаціна-польскую культуру. Гэты пэрыёд у гісторыі нашага баярства, — якое было добрымі патрыётамі Літоўскімі (ў значэньні дзяржаўным), а па культуры і веры мела сябе за палякаў,—адзначыўся разьдзе.іям народных мас з яго гістарычнымі вярхамі, і, слушна, можа быць названым Літоўска-Польскім.
Прыходзіць урэшце расійскае панаваньне, і наступае чацьверты пэрыёд расійска-беларускі. 3 прыходам расійскай ўлады, уцісканае пад Польшчай праваслаўнае духавенства, пагалоўна перакідаецца ў маскоўскі абоз, парываючы ўсякую зьвязь з народам; за духавенства:л ідзе праваслаўная шляхт.', якая яшчэ была застаўшыся ад разгрому пад Польшчай. Падае, працавіга створаная Польшчай, унія. I, ў выніку, ад пароду адпздаюць рэшта грамадзхіх вярхоў, топучы ў расійскай вялікадзі'р жаўнзсьіп і называючы сябе, без ўсякіх засьцярог, „рускнмн", праз два с. Гэты пэрыёд заманаваў яшчэ адно найменьне—Беларусы.
Гэтак вярхі нашага націянальнага дрэва, пэрыёд за пэрыёдам, засыхалі і адпадалі ад народнага пня.
Ці яны аджывуць і прырастуць нанова, трудна згадаць. Хутчэй за ўсё што не. Пераходіх прадзедаў у чужы абоз варункаваўся, пераважна, не ідэалістычнымі, а чыста матэрьяльнымі матывамі дык мала надзеі на тое каб унукі, выракліся з занятага іхнімі бацькамі і прадзедамі палажэньня сярод чужынцаў, і вярнуліся да свайго народу нясьці, разам з ім, ланцугі няволі і нядолі.
Цяперашняе націянальнае адра'джэньне нашае пачалося не са старых абсохшых галін, а з каранёў народных.
Пачалося і будуецца не дынастыяй, не рэлігіяй, не шляхтай, а самім крыўскім народам.
1 дзеля гэтага, шануючы перажытую гісторыю, невыракаючыся культурных здабыткаў, прыдбаныхіў наіву яаціянальнуюскарбніцупад найменьнем „Рус*>'‘, „Літва", ці іншым якім, мы, хочучы быць самаістым славянскім народам, выносім з гісторыі нашай і з нашага народу на сьвет прастарае племянное і націянальнае сваё найменьне— Крывічы.
Мы Крывічы па крыві, па роду племені, але засяляем землі балотныя і лясістыя, дзеля гэтага, каторыя з нашага племя жылі на дрыгве-балоце, па гэтай азнацы. звалі іх Дрыгвічамі, а каторыя жылі у лясях-дрэвах—зваліся Дрэўлянамі, каторы.і жылі на горках—зваліся Гаранамі. Адна галіна Крывічоў, пад кірункам радавых старшын Радзіма і Вяткі, перасялілася з заходу на ўсход, з Ляшскага паграніча ў парэчча Сожа і тут размножылася. Дзеля гэтага і Дрэўляне, іДрьгвічы, і Гаране, і Радзімічы
і Вяцічы адно Крыўская племя, адзін, як даўней казалі, язык.
Мы Крывічы, а ня Русь Літоўская, Варажская ці Маскоўская, Белая ціЧорная;мы асобны славянскі народ, не провінціяналькая чыясь адмена.
Мы Крывічы, славянскае асобнае племя, са сваей асобнай мовай, гісторыяй, народным характарам, звычаямі і абычаямі; племя, якое тысячу з лішнім лет засяляе сваю крывічанскую зямлю.
Мы Крывічы, гэта знача, што мы па доўгім, цяжкім сьне прабуджаемся вольнымі душой, як вольнымі пачувалі сябе нашы прашчуры на вечах старэтных.
Наша мінуўшчына, гэта блуканьнеся па раздарожах і муках, а мы няпер ізноў пры крыніцах гаючае і жывучае вады, пры сваім народзе Крывічанскім, і, разам з ім, адбудовываемо вольную Крывію!
Калісь Манголы заваявалі Кітай і на той знак, што кітайцы сталіся рабамі, накінулі ім абавязак насіць косы. Зтых часаў мінула немаль тры тысячы гадоў; кітайцы даўно ўжо высвабадзіліся з мангольскай няволі, але косы, знак маногольскага рабства і сягоньня носяць. Ня будзем жа мы падобны кітайцам! Адкіньмо ад сябе з пагардай ўсякія патлы гістарычнай залежнасыіі, асабліва калі гэта залежнасьць, як таўро ганьбы, кладзецца на нашае націянальнае імя.
Гэткія былі мае думкі калі я клаў агаловок „Крыўскі'* на гэту кніжыцу. Пытаньне гэта вялікай
гістарычнай вагі, якое, на маю думку, рашыць ці Сўджана нам быць націяй, ці не; яно ляжыйь на сумленьні павадыроў нашага адраджэньня і імі павінна быць вырашана. Я, з горсткай аднадумцаў, зважыўшы ўсе данныя, паставілі гэтае пытаньне на кон, хай цяпер абмяркуюць ўсе тыя, хто арэ і скародзіць крыўскія адлогі.
Затым кнігу гэту дабрароднай зычіівзсьці чытачоў паручаю.
Аўтор.
A.
АБАЖУР -і/. фр. заслона на сьвямо. на сьвечку, .іяппу; з«сьня, зястка, ад „зясень' нень; з a с V ва мЛсца .заценснае, засьцісты даючый цень; н <і ў з а с ь ц і знаходзячыйся ў няню, ў злценку: з а ц ь м а, зацьмеж а, зацямнсньн е.
АББАТ д/. фр. ігумсн каталіцкага манастыра— ап, ягнячы; ягнятніца водзячая ягнят авэчка, жанка даглядаючая ягнят. Ягмак, гадавалае ягнё.
АГОНІЯ ж. грэцк. змаганьне жьшьця са сьмерцю; кананьне, непрытомнасьць паміраючага. K anae, а за зельле хапае. Каб табе tnakoe кананьне, як гэта праўда. Перад кананьнем прызнаўся.
АГРАМАНТЫ м. мн. франц. барвістыя пляцёнкі са шнуркоў да абшываньня жаночы.х шат; крэплі, (ад „крапаць"), кутазіва, кутазьнік, майстар робячый кутазіва.
АГРАФА ж. франц. зашпілка, злпінка, з«сьцібка, засьцібнуць; сушпілка, наусушпіль.
АГРОНОМІЯ ж. грэцк: навука земляробства, рлтайства; аграномія, поляв^даньне.
АГРНКУЛЬТУРА, земляробства, ратайства.
АДАМОВО ЯБЛОКО, цьвёрды выступ на горле чалавека; коўцік. Каўглць, глытаць. Каўтяч йамаўзьлівы ў ядзе чалавек, пьяніца; каўтнуць, глынуць, выпіць на скорую руку.
КНІГІ ОНЛАЙН
