Планета людзей
Антуан дэ Сент-Экзюперы
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 397с.
Мінск 1984
— Адзінаццаць!
I ўсёй чароўнасцю гэтай лічбы ўпіваліся толькі сёстры ды я.
Ад гэтага ўспаміну мне стала трошкі ніякавата. Асабліва бянтэжыла мяне, што суддзі мае былі такія спрактыкаваныя. Яны ж беспамылкова адрознівалі хітрых звяркоў ад прастадушак, па кроках лісы разумелі, у добрым яна настроі ці зараз да яе лепей не падыходзіць, і бадай не горш разбіраліся і ў чужых думках і пачуццях.
Я любаваўся гэтай дапытлівай, строгай і чыстай маладосцю, але мне было б куды прыемней, каб яны памянялі гульню. А пакуль, у боязі атрымаць «адзінаццаць», я пакорліва падаваў ім соль, падліваў
віна, але, падняўшы вочы, зноў і зноў натыкаўся на іх мяккую паважнасць непадкупных суддзяў.
Тут ні да чаго была б нават ільсцівасць: пыха была чужая ім. Пыха, але не гожая гордасць: яны так хораша думалі пра сябе, чаго б я ніколі не адважыўся б сказаць ім услых. Мне нават і ў галаву не прыйшло пакрасавацца ў арэоле свайго рамяства,— было б занадта дзёрзка лезці на вяршыню платана толькі дзеля таго, каб паглядзець, ці ўвабраліся ў пер’е птушаняты, і па-сяброўску павітацца з імі.
Пакуль я еў, мае негаваркія феі так пільна цікавалі за мной, я так часта лавіў на сабе іх бліскавічныя позіркі, што ўрэшце я і зусім змоўк. Усталявалася цішыня, і тут на падлозе нешта ціха засіпела, шорхнула пад сталом і сціхла. Я паглядзеў на дзяўчат. I тады малодшая, відаць, задаволеная ўчыненай праверкай, усё-такі не ўтрымалася ад спакусы яшчэ разок выпрабаваць мяне: упіваючыся ў кавалак хлеба моцнымі зубамі юнай дзікункі, яна, вядома ж, у надзеі ашаламіць мяне, акажыся я нікуды не вартым варварам, нявінна растлумачыла: «Гэта гадзюкі».
I задаволена змоўкла, нібыта гэтага тлумачэння было дастаткова для кожнага, калі толькі ён не дурань з дурняў. Старэйшая сястра маланкава зірнула на мяне, ацэньваючы маю найпершую рэакцыю, і адразу ж абедзве з самым абыякавым і нявінным выглядам схіліліся над сваімі талеркамі...
— А!.. Гадзюкі...— міжвольна вырвалася ў мяне. Нешта слізганула па маіх нагах, даткнулася да шчыкалатак — а гэта, аказваецца, проста гадзюкі...
На маё шчасце, я ўсміхнуўся. I вельмі чыстасардэчна: прытворная ўсмешка іх бы не ашукала. А ўсміхнуўся я таму, што мне было весела, што гэты дом з кожнай хвілінай усё болын падабаўся мне, і яшчэ таму, што мне карцела паболей даведацца пра гадзюк. На дапамогу прыйшла старэйшая сястра:
— Пад сталом у падлозе дзірка, тут яны і жывуць.
— А ўвечары, гадзін у дзесяць, вяртаюцца дадому,— дадала малодшая.— А ўдзень яны палююць.
Цяпер ужо я спатайка разглядваў дзяўчат. Спакойныя, ціхамірныя твары, а глыбока ўнутры — жывы, дасціпны розум, прытоеная ўсмешка. I гэтае непараўнанае ўсведамленне сваёй перавагі...
Нешта разлетуценіўся я сёння... Усё гэта цяпер так далёка. Што сталася з маімі дзвюма феямі? Яны ўжо замужам, канечне. А можа, цяпер іх ужо і не пазнаць? Бо гэта ж такі сур’ёзны крок — развітанне з дзяцінствам, ператварэнне ў жанчыну. Як маецца ім у новым доме? Ці па-ранейшаму дружаць яны з дзікімі травамі і са змеямі? Яны былі саўдзельны ў жыцці цэлага свету. Але настае дзень — і ў юнай дзяўчыне прачынаецца жанчына. Яна марыць паставіць нарэшце некаму ўсе «дзевятнаццаць». Гэты вышэйшы бал — быццам груз на сэрцы. I тады з’яўляецца нейкі дурань. I дагэтуль такія праніклівыя вочы ўпершыню ашукваюцца і бачаць дурня ў самым ружовым святле. Калі дурань прачытае вершы, яго прымаюць за паэта. Вераць, што яму даспадобы старэнькі дзіравы паркет, вераць, што ён любіць мангустаў. Вераць, што ён усцешаны даверам гадзюкі, якая пад сталом лена прагульваецца па яго нагах. I аддаюць яму сваё сэрца — дзікі сад, а яму даспадобы толькі падстрыжаныя газоны. I дурань вядзе прынцэсу ў рабства.
VI. У ПУСТЫШ
1
Столькіх радасцей былі пазбаўлены мы, лётчыкі Сахарскай авіялініі, калі нас на тыдні, месяцы, гады забіралі ў палон пяскі, калі мы незваротна лёталі ад
форта да форта без надзеі, што неўзабаве зноў трапім у тую ж мясціну. Гэтая пустыня не дарыла нам падобныя аазісы: сады і дзяўчаты — гэта проста казкі! Ну, канечне, некалі мы адпрацуем тут і вернемся ў далёкі-далёкі край, каб пачаць новае жыццё, і ў тым краі нас чакаюць тысячы дзяўчат. Ну, канечне, там, сярод сваіх кніг і ручных мангустаў, яны цярпліва спеляць для нас свае пяшчотныя душы. I самі робяцца такія вытанчаныя, чароўныя...
Але я ведаю, што такое адзінота. Тры гады ў пустыні выдатна давялі мне, што гэта такое. Тут палохае не тое, што ў нейкім выкапнёвым царстве марнуецца твая маладосць,— тут здаецца, што там, удалечыні, старэе ўвесь белы свет. На дрэвах саспелі плады, на нівах ускаласаваўся ўраджай, парасцвітала хараство жанчьін. Час прамінае, і трэ было б паспяшацца дадому... Час прамінае, а далеч усё не адпускае цябе. I дары зямлі выслізгваюць між пальцаў, як танюткі пясок барханаў.
Звычайна людзі не адчуваюць плыні часу. Жыццё здаецца ім ціхім і запаволеным. А вось мы і на нядоўгай стаянцы адчуваем бег часу, нам па-ранейшаму плешчуць у твар пругкія, вечна жывыя пасаты. Мы — як пасажыр хуткага цягніка: аглушаны перастукам колаў, ён імчыцца праз ноч і па мімалётных россыпах агнёў за вагонным акном здагадваецца пра палі, сёлы, дзівосныя мясціны, але ўсё гэта не пакідае трывалага следу ў памяці, усё прападае, бо ён — у дарозе, ён імчыцца далей. Гэтак і нас, яшчэ злёгку ўзбуджаных ад палёту, не супакойвала нават мірная стаянка, вецер свісцеў у вушах, і ўсё яшчэ мроілася, што мы яшчэ ў дарозе. I здавалася, нас таксама, насупор усім вятрам, пясе ў невядомую будучыню стукат нашых няўтольных сэрцаў.
Няскораныя плямёны — неад’емная частка пусты-
ні. Ночы на Кап-Джубі, як боем гадзінніка, былі рассечаны на чвэрці гадзіны рэгулярнай і гучнай пераклічкай вартавых. Гэткім чынам іспанскі форт КапДжубі, які знаходзіўся ва ўладаннях няскораных плямёнаў, аберагаў сябе ад затоенай у мораку небяспекі. А мы, пасажыры гэтага сляпога карабля, слухалі, як то бліжэй, то далей раздаюцца гэтыя воклічы, як яны лунаюць, кружаць вакол нас, быццам чайкі.
I ўсё-такі мы любілі пустыню.
Калі напачатку і ствараецца ўражанне, што яна — толькі пустэльня і ціша, дык гэта толькі таму, што яна раскрываецца далёка не кожнаму. Самая звычайная вёска — і тая мае свае таямніцы. Калі мы не адрачомся дзеля яе ад рэшты свету, калі мы не ўдзельны ў яе традыцыях, звычках, перажываннях, мы нічога не даведаемся, што яна для тых, каму яна — радзіма. Альбо вось жыве побач з намі чалавек, але ён замураваўся ў сваім манастыры і жыве паводле невядомых нам правілаў,— і вось ужо гэты чалавек апынаецца для нас у сапраўдных цібецкіх нетрах, у такой далечы, куды ніколі не дабрацца нам аніякім самалётам. Хай сабе мы і прыйдзем у ягоную келлю! Яна будзе пустая. Царства чалавека ўнутры яго. Так і пустыня — гэта не пяскі, не туарэгі, нават не маўры, узброеныя вінтоўкамі...
Але сёння нас змучыла смага. I толькі сёння мы робім адкрыццё: ад калодзежа, які мы даўно зналі, свеціцца ўсё наваколле. Гэтак жанчына, якая не паказваецца на вочы, заварожвае ўвесь дом. Адзін нейкі калодзеж запаноўвае намі, як любоў.
Пяскі толькі напачатку пустынныя, але настае такі дзень, калі, асцерагаючыся атрада няскораных арабаў, пачынаеш вывучаць складкі гэтага шырознага плашча, які захутвае іх. Блізкасць варожага атрада таксама зыначвае воблік пяскоў.
Мы прынялі правілы гульні, і яна пераўтварае нас. Сахара такая, якой яна выяўляецца ў нас саміх. Каб разгадаць яе, мала пабываць у аазісе, трэба паверыць у воду, як у бога.
2
Ужо ў першым палёце я пакаштаваў пустыню. Мы — Рыгель, Гіёмэ і я — пацярпелі аварыю непадалёк ад форта Нуакшот. Гэты маленькі пост у Маўрытаніі ў той час быў зусім адрэзаны ад свету, як згублены ў моры астравок. Там жыў адзін стары сяржант са сваімі пятнаццаццю сенегальцамі. Ён сустрэў нас, як пасланнікаў неба.
— Каб вы толькі ведалі, што гэта значыць для мяне — пагаварыць з вамі!.. Каб вы толькі ведалі!
Для яго гэта нешта значыла: ён плакаў.
— За апошнія паўгода вы тут першыя госці. Прыпасы мне дастаўляюць двойчы ў год. To лейтэнант прыедзе, то капітан. Апошнім разам прыязджаў капітан...
Мы ўсё яшчэ былі прыгаломшаныя. За дзве гадзіны лёту ад Дакара, дзе нам ужо рыхтуецца снеданне, нечакана нешта псуецца ў маторы — і твой лёс рэзка мяняецца. I вось ты ўжо іграеш ролю прывіда перад старым сяржантам, які плача ад радасці.
— Выпіце, калі ласка, мне так прыемна прапанаваць вам чарку! Гэта ж трэба, у той раз капітан прыехаў, а ў мяне нават не было чым пачаставаць яго!
Я ўжо расказаў пра гэта ў адной сваёй кнізе, і я нічога не выдумаў. Сяржант так і сказаў:
— Тады ў мяне нават і чокнуцца не было чым... Такая ганьба, я нават прасіў, каб мяне змянілі...
Чокнуцца! Вьтпіць на радасцях чарку віна з чалавекам, які саскочыць з узмыленага вярблюда! Цэлых шэсць месяцаў жыць чаканнем гэтай хвіліны. Яшчэ
за месяц да гэтага начышчаць зброю, ад склепа да вышак вышароўваць пост. У прадчуванні блаславёнага дня з высокай тэрасы нястомна ўзірацца ў далягляд,— а можа, там ужо клубіцца пыл, можа, ён ужо набліжаецца, жаданы атрад з Атара...
Але няма віна: немагчыма адзначыць свята. Няма чым чокнуцца. I адчуваеш сябе зняслаўленым...
— Я спадзяюся, што ён вернецца. Я так чакаю яго...
— А дзе ён, сяржант?
I сяржант паказвае на пяскі:
— Хто яго ведае, наш капітан — ён усюды!
Яна сапраўды была, тая ноч, праведзеная на Tapace форта ў размове з зорамі. Апроч зор, там не было чаго вартаваць. А іх было безліч, як у час палёту, толькі цяпер яны заставаліся на сваіх месцах.
У палёце, калі ноч занадта чароўная, часам так залетуценішся, што забываеш кіраваць, і самалёт спакваля адхіляецца ўлева. Ты думаеш, што ён ляціць роўна, і раптам пад правым крылом заўважаеш нейкае селішча. Але ж у пустыні няма ніякіх селішчаў. Значыць, гэта рыбацкая флатылія выйшла ў мора. Але ва ўсёй Сахары не знойдзеш ніводнай рыбацкай флатыліі. Што ж тады?.. I ты ўсміхаешся ўласнай няцямлівасці. Мякка выроўніваеш самалёт. I селішча займае сваё месца, зноў начэпліваеш на рыцарскія даспехі сузор’е, якое выпусціў з рук. Селішча? Так. Селішча зор. Але адсюль, з вышыні форта, відна толькі застылая, як замарожаная, пустыня, адны нерухомыя хвалі пяску. I надзейна прымацаваныя сузор’і. I сяржант кажа:
КНІГІ ОНЛАЙН
