КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Дзіўна, але вераб’і не заляталі ў ластаўчыныя гнёзды і быццам нават не цікавіліся імі. Яны жвава ціўкалі ла тым канцы пуні, часам пырхалі па бэльках і ў гэтым канцы, але без увагі да гнёздаў. Мабыць, у іх былі свае, і яны пільнаваліся сваіх. Во каб так людзі. Людзі! Што з імі рабілі і яшчэ ад іх чагосці чакалі. Усе гады рознага будаўніцтва яны, аднак, нс былі мэтай, а толькі сродкам для ажыццяўленпя тых вялікіх і не надта разумных, часам надуманых, a то і бязглуздых планаў. Хутчэй матэрыялам, з якога ляпілі розныя прыдуманыя кімсці фігуры, не дбаючы, а ці трэба людзям тая лепка і тыя фігуры. Азевіч, сцяўшы сэрца, тады вамагаўся думаць: тое патрэбна дзеля вышэйшай мэты. Хоць бы дзеля краіны, сацыялізму, дзеля будучыні. Мабыць, так думалі-лічылі многія, калі не ўсе, хоць бы і з іх, раённага кіраўніцтва, ды ішлі гады, і ўсё выразней рабілася разуменне: калі тое на шкоду тым, хто тое рабіў, дык, мусіць, і не на карысць будучым пакаленням. На згубу і тым і гэтым. Дужа апрыклым было яму тое перабіранне жыцця, ягоныя пра жыццё думкі, радасці з якіх было так мала. Адны расчараванні і боль. А цяпер дык яшчэ і новы вялікі боль — вайна. Тут ужо вялікая пагуба для ўсяго і ўсіх. Але тут хоць усё выразна, бы ў сонечны дзень, тут няма месца сумненням — трэба змагацца. 3 усяе сілы, на ўсіх франтах. Трэба неяк натужыцца і не даць перамагчы сябе, інакш не будзе нічога — ні жыцця, ні надзеі. Але ўся бяда ў тым, ці не вернецца тое нядаўняе пасля вайны? Усё ж кожнае змаганне мае ў сабе сэнс не толькі супроць, але і за. За што ён будзе змагацца? За тое, што перажыў ён, яго бацькі, сястра Ніна, Анэля і яе бацькі, ён не хацеў бы. Тады за што ж? На тое ён не знаходзіў адказу. У пуні ўсё святлела, блішчэлі ад снегу, што свежа лёг знадворку, усе шматлікія шчыліны між бярвення, праз якія напірыста дзьмулі струмені ветру. Азевіч ужо не заплюшчыў вачэй, у галаве трохі павальнела, і ўвесь ён аддаўся слыху. Дзіўна, але за ўвесь час ён не пачуў нідзе ніводнага чалавечага гуку, ні голасу, ні скрыпу, ні стуку. Нібы на хутары. Але ж тое не хутар, то вёска, невялікая, праўда, вёска, здаецца, пры лесе. Цяпер, калі ад яго трохі адступіла хвароба, ён пачаў думаць-баяцца, каб яго тут не накрылі паліцаі. Ці хоць бы вясковыя здраднікі. Усё ж, мабыць, не ўсе тут такія, як ягоная цётка, ёсць жа і пакрыўджаныя савецкай уладай. Хіба мала крыўдзілі. Можа, толькі адны па вайне забыліся на нядаўнія крыўды, а іншыя якраз цяпер іх прыпомнілі. Для гэтых, апошніх, былы райкомавец Азевіч якраз самая прынадная знаходка. Яшчэ можна і нешта зарабіць на ягонай галаве. He, яму тут залежвацца нелыа. Трэба некуды дыбаць. Вось куды толькі? Ён трохі павярнуўся ў сваім лаўжы, прыхінуўся лбом да сцюдзёнага бервяна. Праз вузкую шчыліну відаць стаў невялікі заснежаны абсяг з плотам і далей нейкае драбна- лессе — ці не тое, з якога ён выйшаў ад рова. Вёскі ж адсюль не было відаць — здаецца, гэта цётчына хата была тут самая крайняя. Можа, ён зноў трохі задрамаў-сцішыўся, бо не заўважыў, як у пуні паявілася ягоная цётка. Ціхенька загаманіўшы, яна паставіла на гарохавінне побач невялікі вандзэлачак, пачала развязваць яго. — Ну як жа вы тут? Трохі быццам павесялелі з выгляду. Гарачка адступілася, ага? — Трохі адступілася,— знямогла прамовіў ён. — Ну і добра. Ну і нічога. Дасць Бог, і паправіцеся. Ведама ж, прастуда, яна на кожнага можа. Ці які грып... Вунь у тую зіму ў нас усю вёску грып выкачаў... Тут во прынесла вам гарачага малачка і гэта... з мёдам. Мёд, ён дужа пальзіцельны. Да свацці бегала... — Ты ж не сказала там... пра мяне? — Ну як жа я скажу? Ці можна па цяперашнім часе... Гэта ж калі дазнаюцца, не дай Бог! I вам, і нам тожа... — А ў вас хто яшчэ... дома? — А бабка, маці мая. Ну і дзеткі, дзве дзяўчынкі. Сын Віця невядома дзе. У Расеі быў на вучобе, у ФЗО гэтым, a цяпер хто ведае. Можа, і жывога няма,— забедавала цётка, адразу спахмурнеўшы з твару. — А ў вас гэтыя, паліцаі, ці ёсць? — запытаўся Азевіч. — У нас няма, каму тут у паліцаі ісці? Адны старыя ды бабы. А вунь з Сакаўшчыны наведваецца Петручонак малодшы. Начапіў белы шкумат на рукаў, далі вінтоўку, дык ходзіць. Тры дні таму прыходзіў. Дужа баялася, думала, можа, дазналіся што... Пра вас. — Тры дні? — здзівіўся ён.— А хіба я тут тры дні ўжо? — Вы ж тут ад серады, калі памятаеце. Якраз у сераду я прыйшла за саломай, парсючку падаслаць. Аж вы стогнеце. Спужалася... — Пастой... Ад серады, дык колькі ж я праляжаў? — А восьмы дзень сёння. Гэта яго здзівіла. Восьмы дзень, а ён думаў, дні два ці тры. Значыць, добра яго ўклала хвароба. Значыць, не прастуда тое, як бы не тыф... Але яму цяпер усё ж куды лепш, жар быццам мінуў, была толькі вялікая слабасць, знямога ў спакутаваным целе. У той час дзесь за дзвярыма басавіта гаўкнуў сабака, Азевіч аж спахапіўся ад неспадзеўкі. Цётка, заўважыўшы тое, вытлумачыла: — To ж Ваўкалака. -Хто? — Ваўкалака наш. Ну, сабака. Прыплёўся, сядзіць. 3 раніцы недзе бегаў, аж прыбег. Мусіць, пачуў, дзе я. — Сабака... — Ну. Ведаеце, прыбіўся з лета, можа, з лесу прыцягся, такі быў аташчэлы, худы, прыйшоў на падворак і лёг. Чую, куры закудахталі, падумала, можа, лісіца — было ўлетку панадзілася, трох курачак уцягнула. Аж сабака. Чорны, вялікі такі. Я на яго замахала, узяла палку — не ідзе. I Іу што рабіць? Дала хлеба — з’еў. I астаўся. Цяпер куды я — туды ён. — He брэша? — He. He брахучы. — Дык, можа, пусціце? Сюды... — He, не трэба. Ён... да мужчын нейкі нядобры. Гэта ж улетку на бальшаку, ну там, за лесам, нашых пленных гналі... Ой, божачка, колькі іх там ішло... Па спякоце, галодных. Каторыя абраненыя, у закарэлых бінтах... I немцы абапал з вінтоўкамі. Ну, неяк пайшлі мы з сяла, чацвёра — пляменніца, ну і бабы. А ў пляменніцы мужыка перад тым змабілізавалі, думала, пабачыць. Харчу вандзэлачак узяла. Сталі мы ля мастка, на пагорачку, і праўда — гоняць! Ідуць не ідуць, а брыдуць, плятуцца, каторыя падаюць, каторых вядуць. A калі каторага не возьмуць, дык немцы бах! — і гатовы. Стаім мы, глядзім, баімося, што прагоняць немцы. Аж не праганяюць. I тут гэты... Ваўкалака прыбег, лётае каля людзей, пабяжыць у адзін бок, у другі — дужа ўстрывожаны. А не брэша, і немцы яго не чапаюць. I тут — бах у адным канцы, пасля ў другім. Гэта ж немцы страляюць, хто ўпаў. Якраз і каля мастка аднаго стрэлілі. Бабы кінуліся ўніз — ляжыць, маладзенькі такі, з перавязанай рукой. А немцы крычаць: нельга, цурук! Дык мы назад, баімося. Немцы адышліся, дык гэты Ваўкалака — туды. Падбег, халера, і кроў з травы ліжа. Чалавечую кроў, мусіць, цёплую яшчэ. Зблізку, з долу, пасля з грудзей. Мы аж забаяліся яго, во дык сабака! Як пайшлі дамоў, той недзе пабег за калонай. Ну, думаю, хай брыдзе, нашто ён такі? Аж надвячоркам з’яўляецца, дужа кульгае, праўда, падстрэлены, ці што. Лёг пад вербінай, ляжыць, толькі язык высалапіў. I нікуды не ідзе. Ну і астаўся. Аклямаўся неяк. Цяпер не кульгас. Цётка расказала, паправіла на шыі цёплую хустку, і Азевіч не ведаў, што ёй сказаць. Прыстрэліць, мусіць, такога Ваўкалаку. А можа, і не трэба. Можа, і сабака такі ж, як людзі цяпер — пакалечаны вайной небарака, ад несалодкага сабачага жыцця. — Цяпер нешта да мужчын нядобры. Як пабачыць, адразу поўсць дыбам. Мусіць, дапяклі яму мужчыны. Асабліва калі ў вайсковым. — Ды ўжо ж, дапяклі,— пагадзіўся Азевіч. Цётка ўзялася яго карміць спярша крупнікам з глінянай місачкі, з якой ён зачэрпнуў са тры лыжкі і болей не мог. Тады яна прымусіла яго выпіць кварту цёплага малака з мёдам. I ён выпіў з вялікай натугай, бо і малако не дужа яму смакавала. I ўшчэнт прытаміўся ад тае працэдуры, аблёгся на гарохавінне. Вялікая луста хлеба ляжала некранутай на абвязаным гарлачыку. — А як жа з хлебам у вас? — запытаў Азевіч,— Ці ёсць хлеб? — Хлеб ёсць,— з задавальненнем у голасе сказала цётка.— Намалола на тым тыдні, дык спякла тры боханы. He тое што ў калгасе. — Пастой,— нешта прыпамятаўшы, сказаў Азевіч.— A дзе намалола? — Ды ў сенцах. На жорнах. — А хіба... Жорны ў вас не пабілі? — А, тады! — здагадалася цётка, што ён мае на ўвазе.— Білі. На тры кускі камень пабілі. Ляжалі ў крапіве. Ды яшчэ кожны дзень рабілі абход, правяралі, ці ляжаць, дзе кінулі. — Хто разбіў? — сказаў ён і сцішыўся, чакаючы адказу, які быў для яго дужа важны. — Ды камсамольцы гэтыя. I акцівісты. Але мой Іван усё роўна малоў. Зрабіў такія абручы, саставіць камяні і змеле ўначы. А пасля разбярэ і зноў кускі ў крапіву. Там і ляжаць. Тыя прыйдуць, паглядзяць, у сшытку нешта памецяць. Так і абыходзіліся,— ціхенька засмяялася цётка, задаволеная ўласнай з Іванам хітрасцю. «Тым і абыходзіліся,— падумаў Азевіч,— I цяпер яна корміць сваім хлебам таго, хто бурыў жорііы, біў камяні. Ці яна не ведае, не здагадваецца, хто ён? Ці зусім не мае крыўды на яго і такіх, як ён? Нядаўніх райкомаўцаў, камсамольцаў, актывістаў? Што гэта за характар такі — незласлівы ці непераборлівы да дабра і да зла? Што гэта — сялянскае, жаночае? Ці нацыянальнае? Адкуль яно ўзялося, добра гэта ці не? А раптам тая незласлівасць перакінецца і на адносіны да немцаў? Падумаюць, што і немцы не горш. Тым болей што дазваляюць есці свой хлеб, той, які не дазвалялі бальшавікі?» — Я вам хлебца пакіну і малачка. А крупнік падагрэю, яшчэ прынясу. Папалуднаваць. Дык ляжыце, набірайцеся сілы,— сказала яна і ўздыхнула, загароцілася,— Можа, і мой сынок дзе так ляжыць. Калі жывы дзе. А можа, ужо ў зямельцы... — Ды не, — паспрабаваў суцешыць яе Азевіч. — Калі малады, дык недзе ў войску. Там усё ж Чырвоная Армія, забеспячэнне, абучэнне. Ваяваць будзе. — Каб жа хоць яго як пабядзілі, немца гэтага. A то во прэ і прэ, — сказала цётка і толькі цяжка ўздыхнула. — Пабядзім, — адгукнуўся ён з кволай упэўненасцю. — He можа таго быць, каб не пабядзілі. I лепш будзем жыць. Справядлівей, чым да вайны. Усё ж класавая барацьба скончыцца, ворагаў не будзе. Цётка не надта спрытна пачала ўставаць з гарохавіння. — Каб жа не было, a то ўсё кругом ворагі і ворагі. Азевічу здалося, што ў тых яе словах стаіўся пэўны недавер да таго, што сказаў ён. Але ён сказаў шчыра. Ён дужа хацеў верыць, што пасля ўсяго перажытага да вайны і ў вайну, асабліва калі выганяць фашыстаў, жыццё дужа пераменіцца. Усё ж людзі, з’яднаныя братняю справай, павінны пазбыцца класавай, партыйнай ды якой іншай варажнечы і зажыць па справядлівасці. Колькі ж можна ваяваць між сабой?