КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Толькі ці давядзецца дачакаць таго залатога дня гэткім, як ён? Наперадзе яшчэ колькі змагання, небяспек і пакут. Немцы... праўда, далёка, у гэтай вёсцы, можа, іх і не бачылі. Затое тут уладараць тіаліцаі. А колькі ў астатніх вёсках тых паліцаяў? Асабліва ў вялікіх. Ужо акупанты паклапаціліся, панастаўлялі сабе памагатых, навербавалі. Тым болей вербаваць было з каго, знайшлося добраахвотнікаў. Ці тых, што пайшлі на іхнюю службу з нявыкруткі: або ў партызаны, або ў паліцыю. Як тыя акружэнцы, уцекачы, палонныя з лагераў. Во яшчэ з кім ваяваць прыйдзецца. 3 сваімі! — А дзе ж Іван твой? — асцярожна папытаўся Азевіч’. — А хто ж яго ведае,— проста адказала цётка,— Як узялі, дык дасюль ні слыху ні дыху. — Хто ўзяў? — Ды свае. Энкавэдзісты. Быў жа брыгадзірам у калгасе, усё рабіў, як загадвалі. Нават парцейцам стаў, на сходы хадзіў. Дык узялі. Ноччу прыехалі з раёна, начальнік той Мілаван і з ім яшчэ двое. Ператрэслі ўсё, перарылі і забралі. Як ішоў, казаў, што памылка, разбяруцца і выпусцяць. Ну, я і чакала. Тую вясну чакала і лета. I год мінуў, і другі. Нічагусенькі. I завошта прапаў чалавек? Цётка зноў змарнела тварам, апанурылася, утаропілася позіркам кудысь за гарохавінне. I ён не суцяшаў яе, не пытаўся болей нічога. Ды і што ён мог ёй сказаць? Дзе яму было браць тыя словы апраўдання ці суцяшэння? — Гэта ж адсохла ў мяне ўсё, чакаючы. Каб жа была правінка якая, каб ён дзе зрабіў што не так, насупраць, ці ўзяў чужое. Дык нідзе ж нічога. Такі быў сумленны — і дзяцюк, як замуж ішла, і пасля, як мужчынам стаў. Ніколі, бывала, ні словам не зачэпіць, ні, барані Бог,— рукамі. Усё чакалачакала... Бразне дзе чым скаціна, здаецца — ідзе. Мільгане хто ля вакна — Іван ідзе. Ноччу, здаецца, шапоча. Прачнуся — нікога. Мабыць, ужо не дачакаюся... — Гэта добра, калі хто чакае... Жонка павінна чакаць, не то што некаторыя,— падумаўшы, сказаў Азевіч. — Анягож. Некаторыя ж зусім не чакаюць. Вунь Сёмкава Агата, як узялі, дык праз месяц ужо з другім залётала. Адмовілася, кажуць, ад мужыка, ворага народа. Ці Тэкля з Кажанаў. Ну, але я не магу так. Як гэта я адкажуся? Ад свайго мужыка? Можа, дзе мая пажаданка яму паможа. Як паддзержыць. A то, глядзі, і выпусцяць. — А што, было так, каб выпусцілі? Каб хто вярнуўся? Цётка раздумна паківала галавой: — Не-а, у нас не чуваць было. Можа, дзе і выпускалі, але ў нас ніхто не вярнуўся. Усіх недзе там панішчылі. Можа, і не трэба, каб выпусцілі, каб вярнуліся цяпер, па вайне, не ў лад са сваімі пачуццямі падумаў Азевіч. Вунь Вайцяшенка выпусцілі, дык што карысці? Добра яшчэ, не пайшоў да немцаў, пэўна, таму, што інвалід усё ж. А каб здаровы? Ці яму адкараскацца тады ад паліцыі? He, тыя, што там пабылі, ужо прапашчыя для савецкай улады. Але ж гэта во цётка... Хоць там не пабывала, але ж мужыка страціла. I во глядзі — выхаджвае яго, аднаго з тых, хто тады кіраваў, ладзіў уладу. I не толькі біў жорны... Цяжка было яму зразумець тое, ды ён надта і не стараўся пранікнуць у неразгаданыя загадкі жыцця. Хапала яму вайсковых загадак. I найбольшаю з іх быў ягоны ўласны загадкавы лёс — як быць, куды кіраваць? Добра ўтаміўшыся ад размовы з цёткай, ён неўзабаве заснуў. Сніўся яму нейкі дзіўнаваты сон, быццам ён ходзіць па кветніку, такім, як у суседа-бухгалтара, толькі кветнік гэты на цэлае поле, і ўсё навакол абсеяна півонямі — і нехта кажа яму, што за кветнікамі роў, можа, каб напіцца вады з ручая, але як ён дайшоў да рова, дык убачыў там кроў. Кроў лілася з кветніка, цурчала з голых абрываў на тым беразе, крывавыя ручаі сцякалі ў дно і нікуды болей не цяклі, кроў сабралася там у глыбокую сажалку. I тады ён убачыў, што і ягоныя рукі ў крыві і што ён імкнуўся сюды, каб памыць іх, толькі як жа і дзе тут памыеш? Тут яшчэ болей запэцкаешся. Тады ён пачаў выціраць рукі аб вопратку, пайперш аб шынелак, які недарэчна вісеў на ім у гэты спякотны летні дзень. I тут аднекуль паявіўся ягоны бацька чамусці з Белалобікам, уклаў повад у яго руку, а сам паляцеў-паляцеў у паветры над ровам. Ягор хацеў крыкнуць, каб вярнуўся, не ляцеў, бо ўпадзе, але бацька хутка знік недзе, здаецца, узляцеў у неба. I тады на тым абрывістым беразе рова паявіўся нацдэм Дарошка. Нібы вясковы дзед, той стаяў чамусці ў нейкім белым убранні, прасціраючы рукі над ровам, і нешта не то абвяшчаў, не то маліўся ці праклінаў каго, а абапал яго цурчалі з абрыву крывавыя ручаі. Ягору зрабілася жудасна, ён хацеў уцячы, але раптам здалося, што Дарошка просіць паратунку, хоча з таго берага перабрацца на гэты, ды неяк. I памагчы яму не было як. Ад невыноснай пакуты Азевіч намогся і прачнуўся. Сны ён сніў не часта і не надта звяртаў на іх увагі, ён проста, прачнуўшыся, не памятаў іх. Але гэты чамусці запомніў да драбніц, і ён дужа не спадабаўся Ягору. I чаму яму прысніўся Дарошка? Што гэта значыць — крывавы роў, цераз які той не мог перабрацца? Ягор не надта разумеў таго няшчаснага нацдэма, хоць у душы і не меў ніякай варожасці да яго. Адчуваў, што Дарошка — чалавек зусім не благі, разумны і адукаваны, а за што арыштаваны — хто ведае? Можа, было за што, а можа, і не. Ужо Ягор не хацеў яго нішчыць, ён шкадаваў настаўніка, толькі што ён тады мог зрабіць? Абараніць было немагчыма, загубіць — як раз плюнуць. Ну дык таго і дамагліся. Вядома, лягчэйшага. У пуні было цёмна, не накрыты кажухом ягоны твар азяб, але целу было сугрэўна, гэтую ноч ён не пацеў. Як заўжды, ён пачаў слухаць таемныя начныя гукі, якія скупа чуліся ў пуні. Недзе ў саломе тоненька папісквалі мышы, шорхалі-тачылі салому; вецер у падстрэшшы варушыў саламяную паску, якая чуйна трымцела ў цішыні. Знадворку ў пуню, здаецца, не пранікала нічога, і праз нейкі час ён зноў пачаў трохі драмаць. Ён, можа, і заснуў, як раптам пабудзіўся ад новых гукаў — то былі далёкія стрэлы: забахалі ў цішы — раз, другі, трэці. Два разам. Стралялі з вінтовак. Падхоплены трывогай, Азевіч спярша сеў, пасля, хапаючыся за шурпатыя бёрны сцяны, устаў на калені. Усё трымаючыся за сцяну, а пасля прыхінаючыся да выскубанай сцірты саломы, пабрыў да варотаў. Тыя, аднак, аказаліся зачыненыя знадворку, але ён патузаў іх, і адна палавінка расчынілася. Тады ў завею, як ён ішоў сюды, здалося, іншыя будынкі былі далекавата ад пуні, цяпер жа аказаліся зусім блізенька, за некальлі крокаў — хата, хляўкі. Побач паветка, ток, мусіць. Ад варотаў пуні на падворак вяла вузенькая, свежа пратаптаная ў снезе сцежка, а збоч ад яе, за полем і лесам, барвовымі водблескамі чырванела неба і чуліся стрэлы. Як ён выйшаў, бабахнула яшчэ, можа, разы тры, і ўсё там няпэўна аціхла. Толькі водблескі шырэй і вышэй расплыліся па небакраі, на іх фоне высвеціліся чорныя яловыя верхавіны блізкага лесу, і ён падумаў: дзе гэта? Хіба на бальшаку ці ў Сакаўшчыне? Але, мусіць, Сакаўшчына трохі ўбаку, а гэта пад Галубяніцкай пушчай. Мабыць, пад пушчай, і нешта гарыць — пэўна ж, вёска. Значыць, паляць і ўначы, і ўначы віеццакружыць над чалавечым лёсам крумкач пагібелі. Хто гіне толькі? Але, пэўна, там партызаны. У Галубяніцкай пушчы павінны быць з суседняга раёна, калі толькі там збярогся які атрад. Але ёв быў слабы, не мог доўга стаяць на сцюжы і пабрыў назад у пуню. На каленях успоўз у сваё добра-такі ўлежанае за тыдзень лаўжо, з галавой улез пад кажух. Трохі тросся ад дрыжакі і думаў, што, відаць, трэба неяк выпаўзаць назусім. Яшчэ дзень паляжыць і пойдзе. На гэты раз ён знас куды, дзе трэба шукаць такіх, як сам. Ды і людзі памогуць. Памагла ж гэтая цётка, у якой нават нс запытаў яс імя. Ну, але запытае. Ён трохі яшчэ задрамаў на світанні, а як ранічкай прыйшла цётка са сваім вандзэлкам, упершыню ўсміхнуўся ёй і прыўзняўся, прыхінуўшыся плячмі да сцяны. — Ну, як вы? — запытала яна. — Лепей? — Лепей, лепей, — сказау ён, стараючыся, каб бадзёра. Яна развязала свой вандзэлачак, дастала міску з дранікамі і скваркамі, ад якіх паўзабыты пах разышоўся па ўсёй пуні. На гэты раз ён з’еў усё, выпіў кварту цёплага малака. Лусту смачнага цётчынага хлеба сунуў у кішэню. — Ці чулі, як стралялі ўначы? — запытаў ён і сціх, чакаючы адказу. Цётка з клопатам зірнула на яго. — Анягож! Пад ранак такая страляніна — у Касцюкоўцы, кажуць. — Гэта дзе? Пад Галубяніцкай пушчай? — Ага, пад пушчай. На самым краёчку. Гарэла там нешта. — Палілі? — Пэўна ж, палілі. Ён думаў, што, можа, яна ведае нешта пра начныя падзеі, але, мабыць, ведала яна не больш за яго. — Сёння я пайду ад вас,— сказаў ён з рашучасцю. Хоць жаднай рашучасці яшчэ сам не меў — не ведаў, ці адолее сваю слабасць. Ён чакаў, што цётка будзе ўгаворваць яго пачакаць, паляжаць пару дзён у пуні, ды цётка сказала толькі: — Гэтак? Пойдзеце? — Трэба ісці. Нельга мне доўга аставацца. Я ж з райкома. Маё прозвішча Азевіч, можа, чулі? — сказаў ён, расчулены цётчынай дабрынёй да яго. Чакаў, што яна здзівіцца, ці нават зазлуе, ці папытаецца яшчэ пра што, а цётка сказала проста: — Я ж ведаю. — Ведаеш? I ведала, хто я? — Ну. Я ж пазнала. Як вы тады перад вайной сход Праводзілі ў Трыкунах. Яшчэ тады з жанчынкай такой беленькай былі. I старшыня выканкома, як яго, забылася... Што вораг народа стаў. — Заруба. — Во-во, Заруба. Я тады ў сястры там была, схгдзіла на сход. Вас бачыла. Малады такі, у будзёнаўскім ділеме... Вось так, кола замыкалася. А ён думаў?. Ён думаў, што ніхто — нічога. Аж ведалі, памяталі. He чакалі толькі. Але і нечаканага прынялі, можа, уратэвалі ад смерці. Чым жа ён аддзячыць гэтай сардэчнай цётцы? Чым парадуе яе ў не меней, чым у яго, трудным жыцці? — Тут во яшчэ такая праблема,— сказаў Азевіч.— Падэшва ў мяне адарвалася. — Гэтак? — Во як,— варухнуў ён з-пад гарохавіння дзіравым ботам.— Можа б, мне які бот расстаралася? На і без таго заклапочаным твары цёткі прабег явічэ большы клопат. — Дзе ж яго ўзяць? У мяне ж ботаў няма. Hi мужчын, ні ботаў. Сама во ў апорках хаджу. Можа б, адраманта- ваць як? — раптам ажывілася цётка. — Калі вы знімеце, дык я да Крывені схаджу. Тут наш, вясковы, ён пачыняе каторым. — Ну што ж, — сказаў Азевіч. — Паспрабуй, можа, падаб’е. 3 вялікай натугай ён здзёр з нагі падсохлы за час ягонай хваробы бот, прыкраў босую ступню сапрэлай анучай. Яна ўзяла бот, затуліла пад палою апраткі.