Поўны збор твораў. Том 3
Аповесці
Васіль Быкаў
Памер: 656с.
Мінск 2005
— О, майн гот! Юнгофіцір!
— Майн гот табе! — ад злосці крычу я і клічу Кацю: — Сястра! Хутчэй! Хутчэй!
Толькі Кацю, здаецца, падганяць не трэба. Яна ўжо тут і хуценька расшпільвае на Юрку партупею і рэмень. Я задыхаюся ад знямогі і падаю на дол.
— Танкі... Танкі ўжо там!..
Каця кідае на мяне жорсткі, бязлітасны позірк.
— Дзе сяржант? Дзе той свалата? Ты не бачыў? — Я адмоўна кручу галавой. Каця выпальвае з лютасцю: — Уцёк, зараза! Балбатун, трапло праклятае! Страляць такіх гадаў! Падлюга! Цяпер прападаць!
Да гэтага недалёка. Сапраўды, справы нашы кепскія. Страляць няма каму і няма чым, ды і наўрад ці паможаш гэтым бядзе. I ўсё ж дарма я аддаў таму аўтамат. Чым цяпер будзем адбівацца? Хіба што адным карабінам. Ну і ну!
Некалькі куль з вуліцы б’юць па сценах. Адна праз акно адбівае кавалак ад печы. Нас абсыпае глінай. Каця схіляецца над Юркам, пакрыквае на немца — цяпер той памагае. Я хапаю Юрку за галаву — на скронях у яго моцна торгаюцца жылы — яшчэ жывы.
— I на халеру я звязалася з вамі! Ужо ў Аджамцы была б! — незадаволена бурчыць Каця.
— Хутчэй! Хутчэй, Каця! Ён жа задыхаецца...— раздражнёна прашу я.
— Чакай ты!.. Ось яно што! — кажа Каця. Яна поркаецца пад загорнутай Юркавай вопраткай. Там усё акрываўлена.
Я ўжо нямала бачыў акрываўленых — жывых і мёртвых, а тут не магу глядзець: гэта ж Юрка...
— Та-а-ак...— засяроджана кажа Каця і, таропка захінуўшы сарочку, абматвае бінтом паверх гімнасцёркі.
— Ён выжыве, га? Выжыве, Каця? — пытаюся я.
— А я што — Бог? — з незразумелаю злосцю крычыць у адказ Каця,— Я не Бог табе!
Пасля яна запіхвае ў сумку бінты і кідаецца да акна.
— Дзе падводы? Дзе падводы? Дзе тая свалата балбатлівая?
Але ні сяржанта, ні падвод няма. Наогул, нідзе амаль ужо нікога няма. У гэтьтм канцы сяла мы засталіся адны.
Хату скаланае выбух. У акно патыхае пылам і трацілавым смуродам. Каця падае, мы ўсе прынікаем долу. А калі ўзнімаем галовы, бачым у дзвярах вялізную постаць у незашпіленай цёмна-шэрай куртцы з пухнатым каўняром, накінутай проста на белую споднюю сарочку. У яс разрэзе відаць валасатыя грудзі.
— Бінта трэба! У каго ёсць бінт?
Чалавек адной рукой заціскае рану на шыі, з якой між пальцаў у рукаў, на куртку струменямі ліецца кроў. У другой руцэ ў яго ППС. I тут я здзіўляюся — гэта ж мой ППС! Вунь і знаёмая почапка з меднай драцінкай замест трэнчыка.
Але перш чым я спраўляюся што-небудзь сказаць, да чалавека падскоквае Каця.
— Дзе ўзяў? Дзе ўзяў гэта? — яна рэзка тузае яго за палу курткі.
На твары дзяўчыны лютасць. Чалавек спярша не разумее, лыпае вачыма то на Кацю, то на сваю куртку. I тады я раптам здагадваюся, што і аўтамат, і куртка былі ў нашага сяржанта, якога мы чакаем цяпер.
— Гэта? — урэшце цяміць чалавек,— He ўкраў. Вунь у забітага ўзяў.
— Дзе забіты? — крычыць Каця, аж скаланаючыся ўсім целам.
Чалавек, таксама раздражняючыся, у тон ёй адказвае:
— А ты што — пракурор? Вунь на дарозе ляжыць.
Каця, разам абвяўшы, паныла апускаецца на падлогу. На яе твары — пакутная грымаса болю. He адолеўшы яго, яна расслабленымі рухамі зашпільвае сумку і, не пазіраючы на яго, пытае:
— Дзе танкі?
— Пруць, сястра. Вам тут не месца. У хаце, стогнучы, крычыць лётчык:
— Зараз жа адпраўляйце мяне! He маеце права! Я да Героя прадстаўлены!..
Каця ўскідвае на нас позірк. У яе вачах — рашэнне.
— Выносіць! Выносіць усіх! На дарогу! Хутка! Куляй! Жыва!
Так, выносіць! I ўсё ж гэта не самае ўдалае. Выносіць, значыць, цягнуць на сабе параненых. Толькі ці далёка пацягнеш ад танкаў?..
I ўсё ж рабіць болей няма чаго. Седзячы тут, мы дачакаемся горшага, і я падхопліваю пад паху Юрку. Чалавек у сяржантавай куртцы абмотвае бінтом шыю і, запіхнуўшы за каўнер канцы, бярэ Юрку з другога боку. Немец без прынукі, паслужліва падскоквае да Каці. Ён ужо ў нечым шынялі і падобны на чырвонаармейца. Толькі шапка ў яго нямецкая. Удвух яны паднімаюць лётчыка.
— Агародамі, агародамі давай! Туды, у канец! Дарогай не пройдзеш,— камандуе мой памагаты.
Мы выграбаемся ў двор, аббягаем разбіты вугал хаты, у якой мелі прытулак, і кідаемся па гародах. Збоку цягнецца тын, наверсе якога напята заінелая калючая драціна. Мы шыбуем уздоўж тыну. Толькі я хадок усё ж дрэнны, і Каця з немцам нас абганяюць. Добра яшчэ, што ад агню ззаду прыкрывае хаціна. Але з вуліцы нас, мусіць, ужо ўбачылі. He паспяваем мы трохі адбегчыся, як лютая чарга ўразаецца ў страху гэтай будыніны. Наверсе ўшчэнт разлятаецца комін, і аскалёпкі яго градам сыплюцца са страхі. У паветры салома і снег. Паўз нашы галовы праносяцца кулі.
— Ото даюць, сволачы! — злосна азіраецца баец.— Такі драп наладзілі... і хоць бы табе хто! He вайна, а расправа. Я вунь кідаўся, кідаўся з тым вашым бязногім. Чалавек з дваццаць мы затрымалі. Ды ўрэшце самі напароліся...
Я ў нейкім няўцямным зняменні. Думкі паблыталіся. Запальчывая гарачнасць не дае мне даўмецца, як дзейнічаць лепш. Я толькі адчуваю, што Юрка гіне, што я не ўратую яго, не паспею. Мяне кідае ў жах ад таго нутранога хрыпу якім ён заходзіцца. 3 рота яго ўсё пузырыцца крывавая пена, і мне здаецца, што ён задыхаецца. Я раз-пораз затрымліваю хаду і няспрытна падхопліваю яго за галаву, якая жахліва адкідваецца долу. Юрка то стогне, то раптам змаўкае, і мне здаецца: канец!
У канцы тыну мы прадзіраемся праз тугія, як дрот, галіны вішанніку на ўзмежку. Новая блізкая чарга кладзе нас у бур’ян. Як толькі яна мінае, мой памагаты ўсхопліваецца і адхінае мяне ад ІОркі.
— Пастой! Давай я!
Доўгі, рукасты і, відаць, дужы, ён адным махам узвальвае на спіну Юрку. Прыгнуўшыся, шырачэзным крокам шыбуе ў снег. Я азіраюся — танкі ўжо ўсе ўцягнуліся ў сяло. На касагоры па той бок пуста. Неўзабаве яны будуць тут.
Абедзвюма рукамі абапіраючыся на карабін, я бягу за чалавекам. Цяпер мне куды лягчэй, калі б не нага...
— Чорт пабяры! — кажа ён, няспрытна паварочваючыся да мяне пад ношай,— Выскачыў без гімнасцёркі. 3 ёй і ўсе дакументы накрыліся. Далося ж, на халеру, заначаваць у крайняй хаце!
«Заначавалі! — механічна паўтараю я, бо іншага і не чую.
Іншае не даходзіць да мае свядомасці.— Заначавалі. I праспалі, праваронілі ўсё на свеце...»
— А вы хто? — пытаюся я ззаду.
— Я? Ды старшына з ДОПа. Еўсюкоў. He чуў такога? — кажа ён, шырока сігаючы па снезе.
Хто яго ведае, можа, і чуў. Сапраўды, у ДОПе — не ў батальёне: там нават сяржанты вядомы ўсёй дывізіі. Толькі цяпер я ўжо не прыпомню. Цяпер гэта і няважна. Я адкідваю прэч жардзіну, якая замінае, і мы пералазім у суседні гарод. Наперадзе бяжыць Каця з немцам.
— Нічога! — супакойвае мяне або, можа, самога сябе старшына,— Стрымаюць! Павінны ж стрымаць! Што гэта за безабразіе такое!
Так, сапраўды, няшчасце, пракляцце! Ну і сяло! Ну і ранне! Што толькі робіцца! Душа гарыць болем і крыўдай. Толькі што зробіш?
Раптам мы чуем: Каця з немцам штось крычаць нам і паварочваюць між хат да вуліцы. Я аж прыпыняюся: і слыхам улоўліваю на секунду, як дзесьці непадалёк за хатамі грукоча фурманка. У грымоцці выбухаў мы не адразу ўчулі яе і, мабыць, спазніліся. Старшына кідаецца бягом. Я зноў адстаю. Мы перабягаем закіданы саломаю двор і выскокваем на вуліцу. Пасярэдзіне дарогі проста на нас шалёна імчыць нечым нагружаная з каптуром фурманка.
18
— Стой! Стой! — крычу я з роспаччу і лютасцю, бо адчуваю, што гэта — апошняя паша магчымасць уратавацца. Другой ужо не будзе.
— Стой! — раве Еўсюкоў.
На мае рукі ён звальвае з сябе Юрку і кідаецца проста пад капыты коней. Але пара рыжых, відаць, напалоханая не менш за людзей, шалёна праносіцца міма. 3-пад капытоў на мяне пырскае ашмёткамі снегу. У возе цэлая гара нейкіх цюкоў і зверху на іх, як на брычцы з сенам,— баец. Другі на перадку апантана паганяе коней.
— Стой! Хусаінаў, стой!
Старшына кідаецца наўздагон. Падвода, завярнуўшыся ледзьве не ўпоперак вуліцы, спыняецца. Да яе ўжо бягуць Каця з немцам — ім бліжэй. Я з усіх сіл валаку пад пахі ІОрку. Ён усё ў непрытомнасці і страшэнна цяжкі. Ногі мае вязнуць у мяккім, як пясок, перацёртым коламі снезе — хоць бы паспець! Ззаду нас закрывае паваротак, дзе мы ўначы ласкочылі на прыдзірлівага капітана. 3 таго канца вуліцы яшчэ не відно. Танкі яшчэ нас не бачаць.
— Тр-р-рах! Тр-рах! Ціў-у... Бах!
Гэта ўсё яшчэ там, за павароткам, адкуль, на нашае шчасце, выскачыла гэтая фурманка. Але што гэта — здаецца, мы ўсс ў яе не ўлезем: столькі грузу! Добра, што хоць там нейкі старшыновы знаёмы. Можа, паложым Юрку... Старшына падбягае да фурманкі і хапаецца за вяроўку, якой звязаны груз.
— Скідай шмуццё! Згружай усё! Хутка!..— задыхана крычыць ён таму, на самым версе воза.
Але той, відаць, не спяшаецца разгружацца. ён яшчэ ніжэй угінаецца ла сваім грузе і штурхае ездавога:
— Пашол! Нелзя скідай! He разрешал!
— Ты што, ачмурэў? Параненыя! — крычыць старшына і зрывае з воза вяроўку.
Два цюкі цяжка звальваюцца на дарогу, пекалькі іх кідае ўбок старшына. Баец ла возе ўскоквае на шырока расстаўленыя ногі.
— Нелзя! Я отвечал! Я распіска давал! Ён зверху нагой штурхае ў плячо старшыну. Той, аднак, хапае яго за валёнак і з сілай тузае ўніз.
— Дурань! Прэч адсюль!
Хусаілаў, лязграбла выгнуўшыся, падае з воза задам у снег. Старшына ў адно імгненне ўскоквае ла падводу і пачынае шалёна скідваць усё на дол.
— К чортавай матары! Людзі гінуць! — крычыць ён на возе і паварочваецца да ездавога, які спалохана трымае колей.— Алу, скідай хутчэй!
Я з усяе сілы валаку ІОрку і прагна спадзяюся на ўдачу: авось паспеем? Паспеем! Ля падводы ўжо Каця з немцам, япы падвалакваюць туды лётчыка і, пасадзіўшы яго на снег,
таксама пачынаюць скідаць з фурманкі цяжкія цюкі. Цяпср мне відаць, гэта — ватоўкі, пэўна, з нейкага склада ОВС. Хусаінаў тым часам пругка ўскоквае з долу. Нешта дзіка закрычаўшы, хапаецца за карабін, які тырчыць у яго за спіной. Ён здзірае яго цераз голаў і адскоквае на крок. У той жа момант гахае стрэл. Схапіўшыся за руку ніжэй локця, старшына на возе няўцямна выпростваецца. 3 пальцаў на цюкі капае кроў.
— Ах ты, гад! — пасля секунднае збянтэжанасці вызвяраецца ён на Хусаінава,— Ты так? Так, свалата?!
— Стойце! Пастойце! Што вы робіце! — крычу я.
Да Хусаінава прама на яго вінтоўку кідаецца Каця. Але ён ухіляецца.
КНІГІ ОНЛАЙН
