КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
У мяне яшчэ не мінула злосць на Лёшку, яна сваёю ўладарнаю сляпою сілай засланяе трывогу за ранак, у які чакаюць нас чарговыя выпрабаванні вайсковага лёсу. Але чорт з ім — з заўтрам,— я не люблю загадзя чакаць кепскага, мне заўжды лепш, калі яно грымне як нечакана, а так напакутуешся напярэдадні і, як гэта часта бывае,— дарэмна. Я тупаю наперадзе па сцяжыне і апроч тае трывожнай няўпэўненасці адчуваю ў сабе пустотную лёгкасць ад чагось перажытага, страчанага, што ўжо адступіла, не хвалюе, толькі яшчэ халодным попелам ляжыць у душы. У мяне ўжо няма ні былое зайздрасці да Лёшкі, ні нястрымнага, пакутнага імкнення да Люсі, я нешта зразумеў, перажыў і, думаецца, нават пасталеў і паразумнеў за гэтую ноч. Мы ідзём моўчкі, ціхенька парыпвае дужка на кацялку; Лук’янаў ззаду маўчыць — ён заўсёды такі задумёны і няўклюдны. Я прыпамінаю, як нядаўна Лёшка абразіў яго палонам, а ён змоўчаў, стрываў — перанёс усё ў сабе. — Што вы яму па мордзе не далі тады? — пытаюся я, азірнуўшыся — Варта было б. Лук’янаў трохі маўчыць, уздыхае, затым разважна адказвае: — А ці варта? Ці варта чапацца! Гэта глупства. He ён першы, не ён апошні. Я ўжо прывык. — Дарма. Так ён і будзе чапляцца, тыраніць. Калі здачы не даць. Ён такі. — Ніхто чалавека не тыраніць больш, чым ён сам сябе. Так вось. — Гэта калі ў чалавека сумленне ёсць. А ў Задарожнага яно і не начавала. — He, чаму? — падумаўшы, адказвае Лук’янаў.— Па-свойму і ён мае рацыю. Адносна, вядома. Мы зноў маўчым, памалу клыпаем і ўслухоўваемся ў ноч. Сцяжынка прыводзіць нас да сланечніку, які шэраю нерухомай сцяной дрэмле ўначы. Па той бок яго, на дарозе, чуюцца салдацкія галасы, недзе далей на сцежцы коратка бліскае іскра ад цыгаркі і даносіцца сцішаны смех. Хоць і вайна, і небяспека, але пакуль ціха, і жыццё ідзе сваім чынам. Лук’янаў ціхенька ідзе ззаду, і ў сузіралыіа-супакоеным настроі яго я згадваю ціхі водгук перажытых пакут, нейкі душэўны надлом, гэта цяпер мне блізка, зразумела, і я пытаюся: — Скажыце, а як вы ў палон трапілі? Салдат з паўхвіліны маўчыць, нешта думае, затым уздыхае: — Проста. Пад Харкавам у сорак другім. Параніла. Страціў тірытомнасць. Ачнуўся — наўкола немцы. Ну, лагер, і ўсё... Я думаю, што Лук’янаў скажа і яшчэ што, але ён змаўкае. У адным месцы мы натыкаемся на неглыбокую мінную варонку. Месячнае святло таямніча высвечвае на сцяжыне круглую чорную пляму з стабілізатарам усярэдзіне. Хоць небяспекі ад яе ўжо няма, але не хочацца і ступаць у яе чарнату. Я пераскокваю варонку. Лук’янаў абыходзіць яе збоч. — Такі быў мой пачатак канца,— уздыхае Лук’янаў. — Пачатак канца! — паўтараю я і думаю, які недарэчназлавесны сэнс у гэтых двух, такіх звычайных упаасобку, словах,— А затым што? — Затым? Затым пачалося пекла. Усё лета закопвалі супрацьтанкавыя равы на Украіне. У сорак першым іх жа накапалі тысячы кіламетраў. I мы закопвалі. Нікому гэта не трэба было, але, відаць, іншай работы для нас не знайшлося... — Вы ж, здаецца, афіцэрам былі? — Лейтэнантам. Камандзірам сапёрнага ўзвода. — Ну, а пасля? — А пасля от радавы,— сумна ўсміхаецца Лук’янаў. — А чаму так? — Так. Я не пытаюся болей — разумею, што яго пакаралі, хоць не магу даўмецца, чаму чалавек, які столькі стрываў у палоне, павінен быў яшчэ і ў нас панесці нейкую кару. — Гэта, брат, так,— кажа ён, ідучы побач.— У вайну мне не пашанцавала страшэнна. Ва ўсіх адносінах. — А яшчэ што? Лук’янаў прыцішвае хаду, пазірае ў месячную далячынь і заклапочана кажа: — Разумееш, што атрымалася. Бацька мой камандзір брыгады, Герой Савецкага Саюза. А я вось няўдака, сорамна прызнацца каму. Я насцярожваюся, слухаю, ён заўважае гэта і дадае: — Пасля палону так і не напісаў яму. He адважыўся. Дый што я напішу? Праўда, бацька мяккай душы чалавек. Маці таксама. Hi грошай, ні ласкі не шкадавалі. Здаецца, і я някепскі быў, слухаў, вучыўся. У сорак першым разам з дому пайшлі: бацька — на фронт, я — у вучылішча. I вось дзіка як атрымалася. — Ну што ж!.. Ці ваша віна? Вайна ўсё. — Вайна, вядома. Але не ў тым рэч...— пярэчыць ён.— Недзе штось сфальшывіла ва мне. Я-то ведаю. Толькі... Ён, аднак, не дагаворвае, змаўкае, і я кажу: — Кепска! — Вось іменна. Я веру і шчыра спачуваю яму. Гэтая яго бяда нечым вабіць мяне, мусіць, у нас з ім нейкія блізкія перажыванні, і мне хочацца чым-небудзь суцешыць свайго таварыша. — Ну, то нічога. Яшчэ не позна. Можна званне аднавіць. Быць бы жывым. А на кпіны вы не зважайце. He ўсе ж у войску такія, як... Задарожны. — Яно-то так, але... Дарэчы, ты не вельмі слухай гэтага Задарожнага,— пераходзіць на іншае Лук’янаў,— Ён трапло. Набрэша, а на справе нічога і не было. Такіх шмат... сярод нашага брата — мужыкоў. Гэтыя словы спачатку здзіўляюць, а затым раптоўна ўзбадзёрваюць мяне. Я аж спыняюся, і нечакана для сябе ў мяне вырываецца: — Праўда? — Ну, а ты як думаў? Люся някепская дзяўчына... Наогул, шмат нашых уяўных бед ад таго, што мы не верым жанчыне. Мала паважаем яе. А ў ёй жа святасць мацярын- ства і мудрасць вякоў. Яна антаганіст злачынства, бо яна маці. Яна шмат выпакутавала. Пакуты выкрышталізавалі яе душу. А, як правільна сказаў Жаўтых, пакуты робяць чалавека чалавекам. Чалавек без пакут — трава. Насустрач ідуць пехацінцы, моўчкі брыдуць яны ў прыцемках, несучы на перадавую раныі сняданак. Гадзінай пазней ужо тут не пройдзеш; хто спозніцца, той будзе галадаць да вечара. Мы ўглядаемся ў іх невыразныя пры месяцы твары, але знаёмых сярод іх няма. — Мы не спазніліся, хлопцы? — пытаюся я. — He. Яшчэ толькі пачалі даваць. Мы от першыя,— ахвотна адказвае маленькі пехацінец, згорблены ад вялікага тэрмаса на спіне. Мы збочваем на траву і размінаемся. Лук’янаў даганяе мяне і зноў ідзе побач. Відаць, я сваёю цікаўнасцю зачапіў у ім нейкую балючую струну, якая загучала цяпер шчыра і надоўга. — Пакуты, пакуты!..— раздумна кажа ён і з нечаканаю ажыўленасцю прадаўжае: — Я вам скажу. Я доўга памыляўся, не разумеў шмат чаго. Палон мяне навучыў многаму. У палоне чалавек адразу губляе ўсё, што паначапляла жыццё: кубікі, шпалы, ордэны, дыпломы, білеты. Застаецца адно толькі пры ім — яго душа. Як у Ісуса. Я нагледзеўся рознага. За трыццаць год жыцця не зразумеў таго, што за адзін год палону. Я ўсё думаў: усё ж яны, немцы, не якія азіяты, яны далі чалавецтву Баха, Гётэ, Шылера, Энгельса. Аказалася, увесь іхні сэнс — Гітлер. Вось што можа зрабіць адзін чалавек з нацыяй, якая даверыцца яму. Хаця не ўсе аднолькавыя. Некаторыя думаюць па-свойму. Напэўна, кожны чалавек — ад прыроды чалавек. Жыццё робіць з яго генія або злыдня. Немцы прадалі Гітлеру свае душы, і ён зрабіў іх злыднямі. Гэта страшна — прадаць аднаму ўсе душы. Апрача ўсяго іншага, гэты адзін стане вампірам. Ён захоча акіяна крыві. Быў у нас Курт, ён шмат што разумеў правільна. Мы часам гутарылі. Я палонны, а ён салдат з аховы. Але ён трус. Ён болей за ўсё баяўся фронту. Ён ненавідзеў Гітлера, але пакорна служыў яму. Пасля ён павесіўся ў лагеры. — Чаго ўжо чакаць ад немцаў,— кажу я,— калі вось і нашы... Колькі набралася і ўласаўцаў, і паліцаяў... — Яно так. Гэта ўжо даказана. Трусасць і разлік на выгаду губяць усіх: і нашых, і немцаў, і радавых, і генералаў,— з незвычайным для яго запалам кажа Лук’янаў.— He перамогшы ў сабе карысталюбца, баязліўца, не пераможаш ворага. Гэта так. Гэта пытанне жыцця і пытанне гісторыі. Памаўчаўшы трохі, ён весялей ужо дадае: — А за Люсю ты не турбуйся. Яна нішто дзяўчына. Так мне здаецца. Скончыцца вайна — камусь пашанцуе. Эх, калі б не вайна!.. I я раптам адчуваю, што веру яму, веру, як Богу, ён звальвае з мяне нябачны камень пакут і дае светлую жаданую надзею,— дзіўна нават, якою сілай валодаюць звычайныя сяброўскія словы, сказаныя ў пару. Я не магу даўмецца цяпер, як гэта я не зразумеў усё з самага пачатку, навошта так легкадумна паверыў гэтаму балабону Лёшку. Я вельмі рады цяпер, але, здаецца, нічым таго не паказваю Лук’янаву — мне раптам робіцца лёгка і светла на душы, і нават заўтрашняе выпрабаванне адлятае кудысь у далёкія задворкі памяці. — Ага, Люся слаўная. Гэта ён балбатун,— згаджаюся я, і мне пакутна-балюча ад думкі, што зусім нядаўна яшчэ я гатовы быў зняславіць ні ў чым не вінаватую дзяўчыну. — Давай хутчэй, браце, каб не спазніцца! Ці не віднее? — павесялеўшы, кажу я, і мы паскараем крок — паўз сланечнік у лагчыну ля вёскі, куды ўночы прыязджае наша батальённая кухня. 9 Пакуль мы прыносім сняданак, пачынае світаць. Неба з кожнай хвілінай святлее, па небасхіле ўсё шырэй разліваецца зеленаваты водсвет далёкага сонца, хутка гаснуць і без таго рэдкія зоркі. Месяц у вышыні растае, губляе сваё ядронае ўночы святло, вузее і бездапаможна вісіць над пасвятлелым прасцягам. На зямлі неўпрыцям знікаюць рэзкія цені, сплывае срэбны месячны бляск, сціпла і слаба асветленае, выступае са змроку ранішняе наваколле — травя- ністае, перакапанае вайной поле, шэраг слупоў над дарогай, вузкая палоска сланечніку пад вёскай. Таропка і моўчкі снедаем. Жаўтых першы паспешна даядае з вечка прыпраўленую тушонкай кукурузную кашу (мамалыгу па-тутэйшаму) і засоўвае ў кішэню недаедзены кус хлеба. Шэры ў прыцемках твар старшага сяржанта ажыўлена-засяроджаны на сваіх камандзірскіх клопатах. Мы таксама выскрэбваем кацялкі, чысцей аблізваем лыжкі, і ўнутры ў кожнага з нас шпарка і няўхільна расце дрыготкая трывога. I мне аж любасна ад тае дзелавой спакойнасці, з якою гэты немалады ўжо, рудавусы, ссінелы з твару, трошкі крываваты ў нагах — звычайны калгасны дзядзька, наш цяперашні камандзір, збіраецца да начальства з дакладам аб гатоўнасці. Быццам для якой звычайнай працы ў полі, дажоўваючы ў роце сняданак, ён за тоненькі раменьчык вешае на шыю бінокль, закідвае за плячо аўтамат, насоўвае на лоб пакамечаную, белую ад conpa пілотку, якая заўжды неяк аблавушкай сядзіць на яго галаве — ад вуха да вуха. Пілотка і іншая абмундзіроўка ў яго не дужа адмысловыя, звычайнае БУ, затое ўсё іншае, што вызначае ў ім сяржанта-артылерыста, дагледжана і носіцца ў ашчаднасці. Бінокль хоць і старэнькі, з вышчарбленым акулярам, але пра яго Жаўтых кажа, што не памяняе на новы, нават на трафейны цэйсаўскі. Да сяржанцкае палявой сумкі з настаўленнямі, брытвай і рознай салдацкай драбязою прышпілены компас,— як у начальства. Пад ранак ён надзявае зашмальцаваную сваю ватоўку, на ёй пакручастыя пагоны з чырвонаю лычкай упоперак і на рукаве вышэй ад локця, нібы залатая, паблісквае выразаная з бляхі самадзелка — скрыжаваныя ствалы гармат. Гэта эмблема знішчальніка танкаў. Ботаў Жаўтых не носіць, кажа, што ў іх нездарова нагам, і ходзіць у чаравіках з абмоткамі, якія накручвае нізенька — на далонь ад халявак.