КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
— Усё! — кажу я і апускаю рукі.— Усё! Прарваліся! Я сядаю на зямлю між станін, прыхінаюся да казённіка, ад яго патыхае жарам, але я не адхінаюся ўбок. Я ўжо ўвесь абяссілеў, аглух, у вушах гудзе, трашчыць, вые, і перад вачыма расплываюцца жоўтыя, аранжавыя, чорныя кругі. Высокае ўжо сонца бязлітасна паліць з прапыленага, завалочанага дымам неба. У полі пуста, сям-там жаўтаватыя ў зялёнай траве бугаркі — гэта трупы. Вунь, здаецца, і знаёмы — раскінуўшы ногі, тварам уніз ляжыць салдат-кулямётчык, што нядаўна бег за сваім камандзірам. Побач выпалі з рук і ляжаць кулямётныя скрынкі. I тады рэзкі магутны выбух скаланае зямлю. Над танкам, выкінуўшы ў бакі ласкуцце дымнага полымя, падскоквае вежа, коратка скрыгае сталь, гармата коса ўразаецца ў зямлю дульным тормазам. Агонь з яшчэ большым шаленствам пачыпае жэрці гуму каткоў, фарбу, залітую бензінам зямлю навакол. У паветры над намі кружыць і асядае гарэлае ашмоцце тканіны. 3 акопа выскокваюць Задарожны з Крывёнкам, стаіўшыся ў доле апіявой, яны пазіраюць на танк. Пасля Задарожны ўсхопліваецца: — Што рабіць, браткі? Прападзём жа, га? Во калі знікла яго заўсёдная наглаватая самаўпэўненасць, вось і збаяўся ён, гэты наш хвалёны смяляка. На яго гладкім твары — спалох, вочы мітусяцца, і ён нават не спрабуе саўладаць з сабой. Мы маўчым, Крывёнак выцірае пілоткаю твар і даволі спакойна пытаецца: — Колькі снарадаў засталося? — Мала,— кажа Папоў.— Мала. Ён усё сціскае ў падоле руку і маўчыць. Мы пазіраем на яго, бо цяпер ён — нейкім чынам наш камандзір. — Ну што сядзім? — нервова выпальвае Лёшка.— Папоў, камандуй! Ты ж намеснік! Якога чорта!.. Я зацінаю дыханне — азіраюся: перад намі ў акопах ужо нікога няма, але ззаду, на ўчастку суседняга палка, траншэі якога ідуць па пагорку, атакі не было, цяпер там грыміць бой, відаць, як кусцістымі клубамі рвуцца міны. Мы ад іх далёка наводшыбе, але ўсё ж ад іхняй прысутнасці тут робіцца спакайней. Крывёнак схіляецца над камандзірам, расшпільвае яго скрываўленую гімнасцёрку і, пасядзеўшы над чалавекам, за рукі адцягвае яго ў сховішча. Потым бярэ Лук’янава, той ціхенька стогне. — Давай, Лошка, завязвай мая рука,— кажа Папоў і раскручвае з падолу руку. Лёшка неахвотна адкладвае гранаты, бярэцца перавязваць. Увесь час ён азіраецца на прасцяг, але пакуль нікога паблізу няма. — Лошка!.. Ух ты! Баліць! — Ерунда, затое кроў не пойдзе,— кажа Задарожны.— Дык давай ірванём, га? — Не,— кажа Папоў.— Загад няма — не можам хадзі. — Дзівак,— запальчыва здзіўляецца Задарожны.— Які табе ў д’ябла загад? Фронт прарвалі — ты гэта разумееш? — Загад абарона — быў, загад адступай — не быў. Страляць трэба. — Здурнеў! Куды страляць? — Гітлер страляць. He ведай, куды страляць? — Балда! — плюецца Задарожны.— Я думаў, ты чалавек, a ты чурбан з двума вокамі. «Глядзі, як разышоўся,— думаю я.— «Чурбан», «балда»!» Вядома, добра было б выбрацца адсюль туды, да ўсіх, але хіба мы ўчацвярых адолеем гармату? I мне дзіўна, як Задарожны не разумее таго і так прыстае да Папова. — Што крычыш? — з непрытоенай злосцю кажу я яму— Куды ты пойдзеш? — Як куды? Да сваіх! — А гармата? — Што гармата? Гармата падбітая. — Ну і што ж? Страляе ж... — Ідыёты! — шчыра здзіўляецца Лёшка.— Галава і два вухі — не болей. Што ж, па-вашаму, сядзець тут да смерці? У сховішчы выпростваецца ў рост Крывёнак, шрам на яго скасабочаным твары чырванее ад злосці. — Заткніце вы яму рот! — крычыць ён,— Заткніце! Або хай ідзе к чортавай матары! На ўсе чатыры бакі! Ну!.. Задарожны хмурыцца, акідвае нас спадылба ненавісным позіркам і плюецца: — Ну што ж! Прапасці вашай матары, калі вы не пашкадуеце,— адразу пацішэўшы, бурчыць ён,— Што ж, пабачым! Камандзір яшчэ гэты — балда касавокая... Гэтая абраза раптам узрывае заўсёды спакойнага Папова. Вочы яго загараюцца нядобрым бляскам, увесь ён падаецца наперад, прыгнуўшыся, спыняецца перад Лёшкам. — Чаму Папоў балда? Кажы, чаму Папоў балда? Лошка сам балда! Нельга гармату кідай. Папоў не бегай. Баба пагана бегай — туды бегай, сюды бегай. Папоў прысяга казал. Жаўтых не ўцікай. Папоў не ўцікай. Сволач уцікай. Маўчы, Лошка! Папову, напэўна, моцна баліць рука, і, мабыць, яго растрывожыў Лёшка. Ён пачынае злавацца, нервова загадвае нам зараўняць на агнявой варонку пад колам і павярнуць гармату ствалом на дарогу. Сагнуўшыся, на каленях мы робім гэта. Задарожны выцірае тлусты ўспатнелы твар і больш не ўсчынае недарэчнай размовы пра ўцёкі, але ўвесь час азіраецца наўкола і нешта зацята думае. Папоў пакідае яго на- зіраць ля гарматы і кліча мяне у сховппча да нашых двух небаракаў. Тут поркаецца Крывёнак, ён узнімае на Папова вельмі сур’ёзныя цёмныя вочы і кажа: — Камандзір ужо адышоў. Лук’янаў канчаецца. Перавязаў трохі. — Ідзі, Крывён, кулямёт мал-мала глядзі,— загадвае яму Папоў і, калі той выпаўзае са сховішча, уздыхае: — Ах, ах, дрэнна!.. Вельмі дрэнна, таварыш камандыр! Аяя-яя!.. Яны ляжаць побач на падасланай палатцы — Жаўтых на спіне, закінуўшы ўгору сухі, шчаціністы падбародак; Лук’янаў з рудавата-збялелым тварам да паловы накрыты сваім зацярушаным зямлёй шынялём. Абодва яны здаюцца мне нейкія дужа маленькія, недарэчна супакоеныя і нерухомыя. — Камандыр, камандыр! — бядуе наводчык, відаць перамагаючы свой боль, і з частымі прыпынкамі гаворыць: — На Дняпро казаў: прапал... Тады не прапал... Цяпер прапал... A Папоў жывы... Нашто так, га, камандыр?.. Чаму так, камандыр?.. Ён пытаецца, але старшы сяржант маўчыць. Ніколі ўжо ён нічога не скажа, не закрычыць, не вылаецца на каго, як бывала, і мне робіцца вельмі пакутна, што сканаў ён, крычучы на мяне, што, можа, злосць на мяне была апошнім праяўленнем жывога ў ягоным сэрцы. Яшчэ пачынае здавацца, што, можа, гэта ён праз мяне падставіў сваю галаву пад кулю. Можа б, тая куля была мая, калі б ён ззаду не крыкнуў і я, здрыгануўшыся, не ўхіліўся,— і вось мяне яна прамінула, a напаткала яго. А Лук’янаў? Вядома, у яго смерці ёсць нейкая мая ўскосная віна, бо калі б я пабег да кукурузы хвілінаю раней, не чакаючы загаду ён бы, мабыць, быў цэлы, а так вось канае на тым месцы, дзе мог ляжаць я. I ўжо не замінае яму ніхто — ні Лёшка, ні цяжкі яго лёс, ні клопаты аб бацьку. I тут раптам я прыпамінаю Люсю. Эх, Люся, Люся! Дзе ты цяпер і ці ведаеш ты, што гэтак нечакана сталася ў нас? Пэўна, ужо ніколі не прыйдзеш ты, як раней, на нашу агнявую, ніколі болей не павітаеш нас звычайным сваім «Добры дзень, хлоп- чыкі». Няма ўжо хлопчыкаў, пагінулі, адны раней, другія, відаць, пагінуць пазней. I як цяпер ратавацца? Але гінуць усё роўна не хочацца, па-ранейшаму пячэ ўнутры злосць ад нашых няўдач, і нянавісць да ворагаў цяжкім каменем душыць свядомасць. Гаротна скурчыўшыся, наводчык сядзіць ля Жаўтыха, і я прыпамінаю, што ў камандзіравай пілотцы — яго неадпраўленае кароценькае пісьмо. Яно настойлівай недарэчнасцю пачынае турбаваць мяне, і я дастаю гэты шматок паперы. «Дарка, я жывы, чаго і табе жадаю...» Колькі ж мінула часу з тае пары, як пісаліся гэтыя словы, а як усё непапраўна змянілася! А пісьмы ж дадому ідуць доўгія тыдні, і колькі падзей на фронце адбываецца за той час! Як можна пісаць такое, калі, атрымаўшы яго, людзі радуюцца, а ўжо трэба, бывае, плакаць. Недарэчна гэта і дзіўна. «Ну вот, камандзір, засталіся без бацькі твае дзеці... А ў чацвер камісія...» — няўцямна думаю я і папраўляю адкінутую ўбок Жаўтыхову руку. Але яна, сагнуўшыся ў локці, зноў памалу разгінаецца, і на запясці, бы нічога ў цэлым свеце не здарылася, па-ранейшаму рупна цікае трафейны Жаўтыхоў гадзіннічак. Камандзіраў твар, здаецца, ніколькі не змяніўся, можа, толькі болып пасінела парахавое рабацінне на сківіцах ды неяк натапырылася-вырасла шчэць. Павекі яго напалову прыплюшчаны, і з-пад іх ледзьве свецяцца нерухомыя бялкі вачэй. — Закрый мала-мала вока,— кажа Палоў,— Навошта глядзі? Хай спіць... Беражным дотыкам я назаўжды закрываю камандзіру павекі і, здаецца, не стрымліваюся. Нешта прарываецца ва мне, поўнае неспатольнай злосці, і я дзіка лаюся, так, што аж сам раблюся ненавісным сабе. — Нічога! He трэба...— кажа Папоў,— Вайна!.. Так, вайна! Няхай яна будзе тройчы і сотні разоў праклята, гэта вайна. Яна кожнага дня вісела над намі ўсе нядоўгія гады нашага жыцця, яна спела, накоплівалася з самай калыскі, якую, прыйшоўшы з папярэдняй вайны, ладзілі нам нашы бацькі. Пад яе чорным крыллем гушкаліся, раслі і вучыліся мы — салдацкія сыны і самі будучыя салдаты. Нашыя маці думалі, што мы — іхнія дзеці, народжаныя імі для ўцехі ў маладосці і апоры ў старасці, а на справе аказалася, што ненадоўга былі мы ўцехай і рэдка — апорай. Кожны год дзе-небудзь на свеце ішла вайна, дзяржавы, што не ваявалі, з усяе сілы рыхтаваліся да таго, і гады нашае сталасці былі кароценькім перапынкам паміж дзвюма войнамі, у які кавалася зброя, фарміравалася ўсялюдская злосць, рыхтавалася навуковае абгрунтаванне будучай бойні і раслі салдаты будучых рот, батальёнаў, палкоў. Мы адчувалі гэта, але ўсё ж цешылі сябе думкаю, што ўсё як-небудзь абыдзецца, што кіраўнічая мудрасць, пакты, праўда нашае мірнай справы не дапусцяць вайны. Ды нам у дзяцінстве яна і не здавалася чымсь ненатуралыіым — наадварот, самымі ўлюбёнымі нашымі цацкамі была зброя, самыя цікавыя кніжкі былі пра вайну. Яна была прываблівай нам, гэтая вайна, і вабіла яна нас да таго часу, пакуль была выдумкай, а не рэальнасцю. Цяпер жа вось, калі мы зведалі яе ва ўсёй неразумнасці, лютасці, подласці, ахвярнасці, мы праклялі яе — кожную вольную або нявольную, усчатую і навязаную,— і няхай яна будзе праклята навек! У галаве маёй тлум. Вочы засцілае туманам крыўды і нянавісці. У душы ўсё апала, усё рашучае, гордае, дужае, што за цяжкі, пакутны год разраслося ў намер, раскрышылася за адзін дзень. Застаўся толькі ранейшы боль і бяздумная няпэўная ўпартасць. Я няўцямна кручу ў руках Жаўтыхова пісьмо і стараюся нешта вызначыць раз назаўсёды. — Папоў,— кажу я, пазіраючы наводчыку ў вочы,— што рабіць? Стаяць да канца? У рудых вачах Папова з’яўляецца здзіўленне, пасля ціхі сяброўскі дакор. Ён уздыхае і кажа: — Нашто так кажы: да канца? He трэба канца. He трэба прападай. Прападай дурань! Трус прападай! Лазняк — нашто прападай? Многа-многа ваяваць трэба. Жыві трэба.