Практыкум па жывёлагадоўлі
Выдавец: Ураджай
Памер: 259с.
Мінск 1998
ч, %
Гамагенны па ўдою і % тлушчу
Гетэрагенны па ўдою Гетэрагенны па % тлушчу
Занятак 20. ПРАГНАЗІРАВАННЕ ЭФЕКТУ СЕЛЕКЦЫІ
Мэта заняткаў. Набыць практычныя навыкі ў вызначэнні эфекту селекцыі на пакаленне і на год.
Дапаможнікі і абсталяванне. Зыходныя дадзеныя для разліку эфекту селекцыі па ўдою; мікракалькулятары.
Метадычныя ўказанні. Удасканальванне жывёлы прадугледжвае прагназіраванне эфектыўнасці адбору, які з’яўляецца мерай спадчыннага паляпшэння новага (доччынага) пакалення ў параўнанні з папярэднім (бацькоўскім).
Эфектыўнасць адбору вызначаецца зменлівасцю селектуемай прыметы. Для характарыстыкі зменлівасці звычайна выкарыстоўваюць наступныя паказчыкі: размах ваганняў dim), сярэдняе квадратычнае адхіленне (ст), дысперсію (а2) і каэфіцыент зменлівасці (cv).
Чым вышэй зменлівасць прыметы, тым разнастайней статак, тым большая розніца ў паказчыках прадукцыйнасці паміж лепшымі і горшымі асобінамі ў статку. У такім выпадку адбор для развядзення лепшых жывёлін дазволіць павысіць не толькі прадукцыйнасць статка, але і праз дыферэнцыял адбору эфект селекцыі.
Пры нізкай зменлівасці прыметы жывёла ў статку мае прыблізна аднолькавцю гаспадарчую каштоўнасць. Адбор лепшых жывёлін у гэтым выпадку да павышэння прадукцыйнасці не прывядзе, таму што няма магчымасці выявіць дастатковую колькасць высакаякаснай жывёлы для забеспячэння неабходнага селекцыйнага прагрэсу статка.
Эфектыўнасць селекцыі шмат у чым абумоўліваецца наследаваннем прыметы. Наследаванне — доля фенатыпічнай зменлівасці прыметы, абумоўленая генатыпам (спадчыннасцю) жывёлы. Ступень наследавання вызначаецца велічынёй Zr, якую назвалі каэфіцыентам наследавання. Каэфіцыент наследавання выражаюць у долях адзінкі (або ў працэнтах), і ён не можа быць большы 1 (або 100%). Напрыклад, калі наследаванне ўдою ў кароў статка h2 = 0,30 (або 30%), то гэта азначае, што велічыня ўдою ў кароў-маці на 30% абумоўлена спадчыннасцю і ў такой жа меры атрымана ў спадчыну іх дочкамі.
Калі ў племянное ядро адабраць кароў, якія перавышаюць прадукцыйнасць статка ў сярэднім на 2000 кг, то дочкі гэтых кароў атрымаюць у спадчыну не ўсю велічыню перавагі, a толькі яе частку, якая адпавядае наследаванню ўдою ў дадзеным статку. Для ўдою пры каэфіцыенце наследавання 0,30 (30%) магчымае атрыманне ў спадчыну ўдою маці складзе 30% ад 2000 кг, гэта значыць 600 кг (2000 0,3) у сярэднім на
пакаленне, якое змянілася, пры ўмове, што прадукцыйнасць дачок не будзе зніжана або, наадварот, павышана за кошт спадчыннага ўплыву бацькі.
Каэфіцыент наследавання вылічваюць некалькімі спосабамі: падваеннем паказчыка карэляцыі развіцця прыметы бацькоў і патомкаў (/г2 = 2г); падваеннем рэгрэсіі прыметы (Л2 = 2R); метадам дысперснага аналізу.
Прынята лічыць каэфіцыент наследавання нізкім, калі ён не перавышае 0,3, сярэднім — 0,31 — 0,6 і высокім — 0,61 і вышэй. Чым вышэй наследаванне тых або іншых прымет, тым у большай ступені іх зменлівасць абумоўліваецца спадчыннымі адрозненнямі і тым больш эфектыўным будзе масавы адбор па гэтых прыметах.
Пры высокім каэфіцыенце наследавання для паляпшэння прыметы ў статку дастаткова прымяніць масавы адбор па фенатыпу. Адбіраючы для развядзення лепшых жывёлін, можна разлічваць на тое, што і патомства іх будзе лепшым па гэтай прымеце, чым у сярэднім жывёла статка. Пры нізкім наследаванні разнастайнасць жывёлы па селекцыйнай прымеце абумоўлена ў асноўным уплывам знешняга асяроддзя, і масавы адбор у статку будзе малаэфектыўным. Нізкае наследаванне сведчыць аб невялікай разнастайнасці генатыпу ў зменлівасці прыметы і арыентуе на выкарыстанне складаных селекцыйных метадаў, якія заснаваны на ацэнцы генатыпу жывёлы, або завозе племянных жывёлін.
Велічыня каэфіцыента наследавання для адной і той жа прыметы ў розных папуляцыях жывёлы неаднолькавая з-за ўплыву знешніх умоў, узроўню прадукцыйнасці кароў і стану племянной работы. Таму ў практычнай селекцыі каэфіцыент наследавання, які атрыманы ў адным статку, нельга аўтаматычна пераносіць на іншыя статкі, а трэба выкарыстоўваць гэты паказчык толькі з тым, з якім вядзецца работа.
Адносны ўплыў генатыпу і асяроддзя на ўзроставую зменлівасць прыметы, якая адбіваецца на ацэнцы і адборы, выяўляецца паўтаральнасцю гэтай прыметы. Паўтаральнасць — ступень супадзення некалькіх ацэнак адной і той жа жывёліны па адной і той жа прымеце, але зробленых у розны час. Напрыклад, паміж удоямі (тлушчамалочнасцю) каровы за розныя лактацыі або між асобнымі адрэзкамі адной лактацыі, паміж прыростамі жывой масы адной і той жа жывёліны ў розным узросце і г.д.
Ступень паўтаральнасці прыметы вызначаецца па каэфіцыенту карэляцыі паміж прыметамі ў розныя ўзроставыя перыяды. Велічыня яго, як і каэфіцыента наследавання, знахо-
дзіцца ў межах ад 0 да 1. Высокае значэнне каэфіцыента паўтаральнасці ўказвае на тое, што лепшыя жывёліны пры першай ацэнцы захоўваюць све рангі і пры паўторнай ацэнцы. Чым вышэй каэфіцыент паўтаральнасці, тым у большай ступені развіццё прыметы абумоўліваецца генатыпам жывёлы. Калі каэфіцыент ніжэй, то развіццё прыметы ў большай меры залежыць ад умоў кармлення і ўтрымання.
Ступень паўтаральнасці прыметы мае важне значэнне для адбору: чым яна большая, тым больш надзейны адбор па першых ацэнках, тым раней можна вызначыць племянную каштоўнасць жывёліны, прагназіраваць эфект селекцыі.
Пры адборы і прагназіраванні эфектыўнасці адбору важнае значэнне мае карэляцыйная ўзаемасувязь селектуемых прымет, якая служыць мерай змянення адной прыметы ў залежнасці ад змянення другой. Гэта звязана з тым, што адбор малочнай жывёлы праводзіцца па комплексу прымет.
Ступень і характар карэляцыйных сувязей вызначаюць, вылічваючы каэфіцыент карэляцыі (г) паміж прыметамі адбору. Значэнне каэфіцыента карэляцыі вагаецца ў межах ад 0 да +1. Прынята лічыць, што калі г < 0,3, то ўзаемасувязь слабая, калі 0,3 < г < 0,5 — сувязь выяўлена ўмераная, пры 0,5 < г < 0,7 — значная, пры 0,7 < г < 0,9 — сувязь выяўлена моцная, а пры г > 0,9 — вельмі моцная сувязь паміж спалучанымі прыметамі.
Адрозніваюць карэляцыі дадатныя і адмоўныя. Дадатная карэляцыя, калі з павышэннем узроўню адной прыметы павялічваецца і ўзровень другой, злучанай з ёй. Дадатная карэляцыя дазваляе весці адбор па адной з гэтых прымет, таму што другая будзе паляпшацца сама па сабе. Пры адмоўных карэляцыях, калі з павелічэннем адной прыметы другая памяншаецца, адбор трэба весці па абедзвюх прыметах з выдзяленнем у шэрагу выпадкаў невялікай колькасці жывёлін, якія маюць жаданае спалучэнне прымет адбору.
Чым па меншай колькасці прымет праводзіцца адбор, тым хутчэй кожная з іх паляпшаецца. Трэба мець на ўвазе непажаданыя вынікі аднабаковага адбору, паколькі кожная прымета злучана з многімі іншымі.
Чым менш жывёлін адбіраецца для рамонту статка, тым яны лепшай якасці, тым дакладней адбор, тым вышэй селекцыйны дыферэнцыял і эфект селекцыі. Калі ўсіх цялушак пакідаць для рамонту, то інтэнсіўнасць адбору будзе роўная нулю і ніякага селекцыйнага эфекту чакаць нельга.
Інтэнсіўнасць адбору характарызуецца дыферэнцыялам (Sd), які ствараецца як маткамі, так і вытворнікамі, і скла-
даецца з паўсумы селекцыйнага дыферэнцыяла па маці (SdM) і селекцыйнага дыферэнцыяла па бацьках (Sdf,). Агульны селекцыйны дыферэнцыял разлічваецца па формуле
Sd„ + Sd6 Sd = j ’>
дзе SdM — розніца паміж сярэдняй велічынёй прыметы кароў племядра (Мпя) і ўсяго статка (Мус), SdM = Мпя — Мух; Sd6 падвоеная розніца паміж сярэдняй велічынёй прыметы дачок (Д) і іх равесніц (Р) для бацькоў, ацэненых па якасці патомства, Sdf, = 2(Д — Р), а таксама розніца паміж сярэдняй велічынёй прыметы маці вытворніка (Мме) і кароў племяннога ядра (М„.я) для быкоў, не ацэненых па якасці патомства, Sdf = Ммб Мп я.
Значны фактар, які вызначае эфект селекцыі, I — інтэрвал паміж пакаленнямі (год). Яго вылічваюць па формуле
/ = 2(Пу р + Уп а), дзе Пур — працягласць улоннага развіцця, мес; Уп а — узрост цялушак пры пладатворным асемяненні, мес.
Напрыклад, калі сярэдняя працягласць улоннага развіцця 9,5 мес, узрост пры пладатворным асемяненні 17 мес, то
I = 2(9,5 + 17) = 2 ■ 26,5 = 53 мес, або 53 : 12 = 4,4 г.
Вядома, што генетычны прагрэс устанаўліваецца ў выніку змены пакаленняў. Чым меншы інтэрвал паміж пакаленнямі, тым хутчэй яны змяняюцца, тым вышэй эфект селекцыі і больш хуткімі тэмпамі павялічваецца прадукцыйнасць. Амаль усе названыя паказчыкі выкарыстоўваюцца для прагназавання эфекту селекцыі. Выражаецца эфект селекцыі ў адзінках вымярэння прыметы і выкарыстоўваецца для разліку чаканага паляпшэння статка ў выніку племянной работы. У разліку на пакаленне эфект селекцыі (ЭС) вызначаецца па формуле ЭСП = Sd ■ h2.
У выпадках, калі ў статку выкарыстоўваюцца быкі, якія не ацэнены па якасці патомства,
„, SdH + Sd6
Sd = ——■
Напрыклад, няхай SdM = 600 кг, h2 = 0,25. За статкам замацаваны 2 быкі, не ацэненыя па якасці патомства. Розніца паміж удоем маці першага быка і ўдоем кароў племяннога ядра роўная 2500 кг, а другога — 1500 кг. Тады Sdf, = (2500 + + 1500) : 2 = 2000 кг. Падстаўляючы атрыманыя значэнні ў формулу, маем:
„„ _ (600+ 2000)
ЭС„ = 2 ' 0,25 = 325 кг.
Калі акрамя названых быкоў выкарыстоўваўся бык, ацэнены па якасці патомства, і розніца паміж удоямі (Д — Р) склала 400 кг, to Sd^ = 2 • 400 = 800 кг. Пры вызначэнні эфекту селекцыі селекцыйны дыферэнцыял па баках, якія ацэнены па якасці патомства, не памнажаюць на каэфіцыент наследуемасці (/г2), таму што ў такіх выпадках мы маем справу з ужо рэалізаванай спадчыннасцю. Тады формула разліку эфекту селекцыі на пакаленне атрымае наступны выгляд:
с , , 2 (5rf6i + Sd^) • Л2 + ЗУбЗ
эс„ = 2 =
600.0,25 + (250° + І500> '°-25 + 800 150+-^
3 3 150 + 600 750
2 = 2 = 2 = — = 375 кг
Гэта значыць, што ў наступным пакаленні пры ўмове рамонту статка пяршачкамі ад кароў племяннога ядра сярэдні ўдой кароў статка павялічыцца на 375 кг у параўнанні з бацькоўскім пакаленнем. У выпадку, калі для ўзнаўлення выкарыстоўвалі дачок кароў усяго статка (не толькі племядра), селекцыйны дыферэнцыял па маці (Sd^) будзе роўны нулю.
Такі эфект (375 кг) быў разлічаны на поўную замену ўсіх кароў патомкамі маці дадзенай племянной групы. Але ў гаспадарках так не бывае. Звычайна ідзе паступовая замена кароў. Таму штогадовы прырост прадукцыйнасці будзе значна меншы.
Сярэднегадавы
КНІГІ ОНЛАЙН
