КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
3 дзецьмі яна вярнулася дахаты. Назаўтра раненька, яшчэ толькі паказвала на дзень, у гарадок прыйшлі немцы. Толік застаўся ў яе. Вяроўку зноў тузанула карова — над ёй віўся, як прывязаны за нітку, авадзень. — Ну, стой! Чаго ты? — Кабета глядзела ўсё туды, на заваротак. Дзеці ўжо беглі назад: большы каціў перад сабою скат — знайшоў, пэўна, у трубе. Скат падскокваў на ямках — шашы ніхто не раўняў і не правіў усю вайну. Высалапіўшы язык, канаваю за дзецьмі бег сабака. Тонкі азадак яго заносіла ўбок. — Нашто гэта табе? — сказала яна большаму, калі ён падкаціў да яе стары ўжо, з'езджаны аж да белых нітак, скат.— Крый бог — міна! — Якая міна... Апона ад самахода,— сказаў большы і пусціў з шашы скат: той пераскочыў канаву, зрабіўшы круг, упаў у грэчку: яна там яшчэ доўга варушылася. — Ой, няма ў цябе яшчэ розуму,— сказала кабета хлопцу і ляпнула рукою па цёплай каровінай спіне — карова нехаця пайшла: было чуваць, як шэркаў у яе на жываце скарэлы пляйстрамі гной. На шашу густа цягнуўся, як мёд за лыжкаю, пах цёплае грэчкі. Шчабяталі, перагаворваліся між сабою і садзіліся на тэлефонны дрот жаўтадзюбыя маладыя ластаўкі. У жыце гулі тэлефонныя слупы, як нечыя натруджаныя ногі. I нерухома ляжала белая і бясконцая шаша. У канаве шарэла выгаралая на сонцы адзежа — здалёк выдавала, як хто ляжаў забіты. — А во — нехта ляжыць! Можа, абыдзем? — сказала яна дзецям, заварочваючы ў грэчку карову. Яна цяпер баялася, што ізноў натрапіла на нябожчыка: каля гарадка раніцаю яна бачыла забітага хлопца, яшчэ саўсім маладога, год сямнаццаці — ён ляжаў у зеленаватым аўсе, раскінуўшы рукі, вышчарыўшы сцятыя белыя зубы — пэўна, канаў у муцы, бо моцна выкачаў каля сябе добры лапік аўса. Яна зірнула на яго і аж здранцвела ад страху. А потым пачало ўсё думацца, што, можа, і яе муж ляжыць дзе вось гэтак забіты. Яго забралі перад самай вайною недзе пад Беласток. — Гэта жа адзежа,— сказаў меншы, што бег паперадзе. Падышоўшы бліжэй, яна ўбачыла старую, у касмылях зжоўклае ваты (як яе ўсё роўна павыскубалі сабакі) фуфайку. — Дзякуй богу, што не чалавек.— Маладзіца выцерла локцем змакрэлы лоб і скіравала да хутара — туды адлучылася ад шашы і пабегла наўскос праз жыта сцежка з глыбокімі выезджанымі каляінамі; на высокіх калівах мятліцы пааставалася рудаватая каламазь. Нехта ўжо зажынаў жыта: на рагу вузкага загона быў выкладзены з дзвюх жменяў і прысыпаны зямлёю крыж. 3 сырога мэндля куры здзёўбвалі нізкія каласы. У браме стаяла, закрываючыся рукою ад сонца, гаспадыня, старая кабета з нейкаю выцвілаю анучаю на галаве — некалі, мусі, была суконная хустка. На жардзяным плоце вяў пусты гарбузовы цвет. — Дзень добры! — павіталася маладзіца і папусціла вяроўку — карова нагнулася да пераспелае, з рудаватымі галоўкамі дзяцеліны. Старая адняла ад вачэй руку,— твар яе быў зрысаваны маршчынамі, каля ніжняй губы на бародаўцы закручваўся сівы волас,— і нічога не сказала. — Ці можна ў вас напіцца? — спытала маладзіца, углядаючыся на падворак — там быў калодзеж: на накрыўцы стаяла бляшанае са шрубаю на вочапе вядро, прывязанае да корбы тэлефонным дротам. Гаспадыня павярнула галаву, настаўляючы вуха, і напаследак азвалася: — Дзеткі, а чаму ж не...— голас у яе быў шурпаты. Яна адчыніла брамку і пайшла пад хату. 3-пад доўгае спадніцы мільгалі яе жоўта-зялёныя пяты. — To чэрпайце, а я хіба конаўку прынясу,— сказала старая, адмыкаючы дзверы. Карова чмыхнула, закруціла галавою і, вырваўшы з рук у маладзіцы вяроўку, пабегла да калодзежа. За пысаю ў яе цягнулася сліна, на дне карыта, што стаяла каля калодзежа, зелянеў астатак цёплае вады. Карова ткнулася пысаю ў карыта, і па горле ў яе пабеглі круглыя камякі. — Ой, якая ты нецярплівая! — Маладзіца адкрыла накрыўку і пусціла ў халодную цемень вядро: мільгаючы выслізганаю жалезнаю ручкаю, загрукацела корба. Маладзіца выкруціла вядро і паставіла на край трубы: у калодзеж, разліваючыся, пляскалася з халодным звонам вада. Маладзіца нагнулася і, трымаючы абедзвюма рукамі вядро, злавіла сухімі губамі яго халодны край. Вада цвёрдым холадам апякала грудзі. Смага счахла, толькі вострым болем шчымелі зубы. Пад рукі прашыўся меншы. — Хаця ж не давайце яму — прастудзіцца,— крычала з адчыненых сенцаў старая, трымаючы ў руцэ медную, пэўна, вытачаную са снараднае гільзы, конаўку: несла меншаму з хаты ваду. Каля брамы стаяў і глядзеў сюды на іх чорны аблавухі сабака; страпянуўшыся, ляскаў зубамі — лавіў мух. Большы піў з вядра. Карова, падняўшы галаву, заглядвала прагным вокам у калодзеж — тае вады, што была ў карыце, ёй не хапіла. — А ці ж здалёк будзеце? — Старая выплюхнула з конаўкі недапітую меншым ваду. — 3 горада я. — А куды ж ідзяце? — Да сястры ў Ахоны іду. — Ой, не блізка шчэ! Па-старому — вёрст пятнаццаць ад нас. — Ужо блізка. Ужо менш асталося.— Маладзіца выліла ў карыта ваду і паставіла на калодзежную накрыўку парожняе вядро. Карова піла з карыта, трэпаючы ад злосці нагою — ганяла ад сябе мух і слепакоў. Дзеці круціліся каля гародчыка: на камлі нізкай ужо абабранай вішні чырванаватай нарасцю кіпела цягучая смала. — А во — жвачка,— крычаў меншы, чапляючыся на сухі патрэсканы частакол. — Няма, дзеткі, вішань, няма. Надоечы немцы абабралі, панеслі і з галлём,— старая абярнулася да маладзіцы.— Хватаюць усё, як перад канцом. А ўчора, божа, колькі іх тутака шашою ехала! — Уцякаюць, цётка. Фронт блізка. Скора прыйдуць нашыя. — Дай божа, каб скончылася ўсё... Гэтулькі людзей пагінула.— Вочы ў старое заморгалі, наліваючыся слязьмі, і губы пачалі крывіцца.— Толькі мяне вот смерць не бярэ... Старая адвярнулася і, выціраючыся рогам хусткі, сказала: — Але чаго ж тут стаімо? Я шчаўя наварыла, можа, паснедалі б? Вы ж, напэўна, галодныя. Дый карову даіць пара, во гляньце — выменя налілося... У хаце пахла чэрствым хлебам, даўняю духатою; роем звінелі мухі, біліся ў гарачыя шыбы. На прадпечным акне стаяла шкляная мухалоўка. На покуці за абразом сохла жменя зажатага жыта. Той акрайчык, што мела з сабою, маладзіца раздзяліла дзецям яшчэ раніцою, як выходзілі з горада. Яны з’елі яго сухама, хоць яна казала, што падоіць карову і з малаком будзе дужэй. Хлеб, мусіць, ляжаў на стале, накрыты ручніком — адтуль ішоў кіславата-зманлівы пах. Маладзіца ажно пракаўтнула слінку. Яна не ела з учарашняга дня. У горадзе быў голад: людзі яшчэ з вясны разбягаліся па вёсках, беручы з сабою ўсё лепшае з адзежы, каб выменяць на харчы. Яе ж ратавала карова — у тодаўцаў за літр малака можна было купіць хлеба ці канцэнтратаў. Але ўчора яны прыходзілі па карову, балазе тая была ў полі. Яна спалохалася, што карову ўсё роўна забяруць, і сёння раніцаю ўцякла з гарадка. Яна змахлявала старой, што ідзе да сястры,— саромелася сказаць, што жабруе. — А муж дзе? — спытала старая, беручы з памялешніка вілачнік і падважваючы нешта ў печы. — На вайне. Як забралі ў трыццаць дзявятым пад Беласток, дык нічога і не чуваць. На прыпеку дзынкнула скаварада — запахла кіслым шчаўем. — А мой яшчэ перад вайною памёр...— Гаспадыня дастала з-пад прыпека гліняную міску і падзьмухала ў яе.— А на мяне паслаў Бог кару...— Яна наліла ў міску шчаўя і паставіла яе на стол, адкінуўшы абрус: пад ім ляжаў акрайчык хлеба з картоплямі — у мякішы былі відаць жаўтаватыя крышаны. — Садзецеся, чаго ж вы...— Гаспадыня яшчэ вярнулася да прыпека і прынесла счарнелыя, драўляныя лыжкі і ножзломак без аднае тронкі. Дзеці пачалі тузацца між сабою, перабіраючы лыжкі. — I нікагутка ў вас болей няма? — Маладзіца прысела на лаву з краю стала. — Ёсцека сын меншы,— гаспадыня ўздыхнула, азіраючыся, дзе гэтаёй сесці,—Двое было... Старэйшы не вярнуўся з фінскае, а гэты, грэх і казаць, у паліцыянты пайшоў. Можа, і за яго Бог карае. А вы ешча, ешча...— Яна прымасцілася на край ложка, адкінула падушку і падняла ванзэлак — паркалёвую з чырвонымі кветачкамі хустку.— На смерць хаваю... Дзеці сёрбалі шчаўе, разліваючы з лыжак на стол — ад міскі цягнулася наплюханая дарога. — А чаго ж вы мала ясце? Я падалью...— Гаспадыня паклала пад падушку клунак і паднялася з ложка. — Досіць, досіць! Я і так не ведаю, як дзякаваць вам. — To хоць дзяцей кармеце. Карову я падаю сваю і вашу.— Яна нагнулася пад прыпек, мусіць, шукаючы там даёнку, але раптам спомніла, што тая сохла недзе на двары.— Шукаю, а яна на плоце.— Старая ўзялася за клямку і ўжо сказала пра дзяцей: — Нябось, цяжка іх гадаваць... А павырастаюць... Праўду кажуць: малыя дзеці — малы клопат. А мой... Чаго яго пагнала ў гэтую паліцыю? Цяпер усё з нейкім злыднем прыязджае. А той да нашае маладзіцы прыстае. Некаторага дня напіўся і мужыка хацеў застрэліць. Гэта во, каб спала з ім пры мужыку.— Яна моўчкі пастаяла каля дзвярэй, думаючы пра нешта, і ціхенька выйшла з хаты. Маладзіца азірнулася ў акно: за жытам на грудку ўставала белаватая хмарка, яна ўсё расцягвалася, і раптам, бліснуўшы вокнамі, паказалася тупаносая нямецкая машына. Пыл разбэрсанымі клубкамі каціўся назад — клубкі распаўзаліся, растаючы над жытам. Маладзіца прыціснулася лбом да шкла. Перад паваротам на хутар машына сцішыла ход і, як нешта жывое, страшнае, абнюхала сцежку і скіравала на яе. Старая, засопшыся, з пустою даёнкаю вярнулася ў хату: — Едуць сюды, няхай крые бог, немцы. Дзеці кінуліся да акна. Каля брамы машына загула з перабоямі — у хаце задрыжалі сцены. — Гэта ж не немцы, а бобікі,— сказаў болыны, стоячы з каленьмі на лаве. — Ціха ты! — штурханула яго маладзіца. 3 машыны выскачыў сухарлявы, з кароценькімі натапыранымі валасамі паліцыянт — пілотка ў яго была засунута за рэмень — і адчыніў браму. Машына тузанулася і паехала на падворак, чмыхнула чорным дымам і стала ля калодзежа. — Ах, божа, ці не Іван прыехаў! — жмурачыся, старая ўцікоўвалася ў акно. 3 кабіны вылез яшчэ адзін — дзябёлы, чарнамазы. Рот у маладзіцы раскрыўся, і твар застыў не то ад дзіва, не то ад страху. Няўжо гэта ён, яе муж? Маладзіца ўсё гэтак пільна глядзела на чарнамазага. Як ён змяніўся за тры гады — пастарэў, асунуўся, і яму саўсім не ідзе пілотка: у яго робіцца надта доўгім нос. — Гляньце, гэта во той, што мужыка хацеў застрэліць,— скоранька зашаптала старая. Маладзіца тарганулася на лаве і адсунулася ад акна: